Wat is kunst? Wat is kunst? Het nieuwe boek van María Gainza, dat is kunst

María Gainza tovert de vraag ‘wat is kunst?’ om tot een tergend taalspel. Haar roman Zwart licht biedt geen antwoord maar laat je heerlijk verloren lopen.

Het lijkt een simpele stelling: kunst is niet echt, het is een vervalsing van de werkelijkheid, een fictie, een illusie – zelfs een kleuter verwart zijn stokmannetjes op de koelkast niet met zijn echte ouders van vlees en bloed. Maar als die creaties eenmaal bestaan, eisen ze wel een plaats op in de werkelijkheid. Ze hebben een wettelijk bestaansrecht waar de maker economisch gewin uit kan puren. Een kunstenaar kan uniciteit claimen. De vervalsing van de werkelijkheid mag paradoxaal genoeg niet vervalst worden.

Best bizar. In de nabije toekomst zal een 3D-printer ongetwijfeld in staat zijn een Rembrandt perfect te kopiëren, tot op atomair niveau, zodat iedereen een Nachtwacht in zijn traphal kan hangen. Toch zullen we die als vervalsingen bestempelen en dat kan ernstige gevolgen hebben, zoals de voormalige directrice van het MSK bijvoorbeeld ondervonden heeft.

Maar maakt het voor de kijker uit? Brengt een perfect nagemaakte Rothko dan niet hetzelfde esthetische gevoel over? Is het vervalsen van een vervalsing geen kunstvorm op zich?

‘Een kunstacademie is een opleiding voor potentiële vervalsers. Ze stimuleert imitatie, omdat je alleen maar kunt onderrichten in de kunst door het verleden na te bootsen’, zo oreert Enriqueta, een geslepen galeriehouder die in deze nieuwe roman van Argentijns talent María Gainza rijke verzamelaars valse schilderijen opsolfert

.

Enriqueta’s protegee Mariette Lydis – een valse naam, maar kunnen personages échte namen hebben? – vertelt het bizarre verhaal van La Negra, een beruchte maar ongrijpbare vervalster die de hele kunstwereld bij de neus nam. Lydis wil een biografie schrijven over La Negra maar alle bronnen spreken elkaar constant tegen. Sommigen zeggen dat ze onwerelds mooi was, anderen beweren dat ze een lelijke heks was. Sommigen beweren dat ze een krokodil als huisdier had, anderen doen dat af als een fabeltje. Leeft La Negra nog? Heeft ze wel ooit bestaan? Lydis ploetert door een moeras aan verhalen en zinkt steeds dieper weg in de taal.

María Gainza speelt verstoppertje in het schemergebied tussen schijn en werkelijkheid en sticht verwarring door verschillende literaire genres op haar palet te vermengen. Nu eens beland je in een essay, dan weer in een speurdersroman en even later sta je in de rechtbank en weet je niet wie terechtstaat: het personage of jij, de lezer. Want onze luie eis om eenduidigheid miskent ons meerlagig bestaan – net als een kunstwerk is het leven vaak een prachtige vervalsing. En zo bevat Zwart licht wel meer slimmigheden, te veel om allemaal op de koelkast te hangen.