Waarom Shakespeare bekender is dan Cervantes (die van Don Quichot)

Romeo + Juliet (1996) © /

Romeo and Juliet, Hamlet, A Midsummer Night’s Dream, The Winter’s Tale en All’s Well That Ends Well. Het is niet moeilijk om vijf werken van William Shakespeare op te sommen. Maar vijf werken van zijn Spaanse collega Miguel de Cervantes Saavedra opnoemen is niet zo’n makkelijke taak. Hoe komt het dat Shakespeare globaal gezien bekender is dan Cervantes?

23 april 2016 is het 400 jaar geleden dat de Engelse schrijver William Shakespeare stierf. Zijn Spaanse collega Miguel de Cervantes Saavedra stierf een dag eerder. Het oeuvre van Shakespeare bestaat uit meer dan 200 werken. Dat van Cervantes is beknopter. ‘Don Quichot is vandaag waarschijnlijk het enige leeswaardige boek van Cervantes’, aldus professor Spaanse Literatuur Christian De Paepe (KULeuven).

Don Quichot is vandaag waarschijnlijk het enige leeswaardige boek van Cervantes.

Een studie van het Center for Reading Research (Universiteit Gent) uit 2013 toonde aan dat Shakespeare in Vlaanderen bekender is dan Cervantes. Van de twintigduizend ondervraagden kende 99% de Engelse schrijver terwijl slechts 65% de Spaanse auteur kende. Ook de BBC deed onderzoek naar de bekendheid van Cervantes. Uit een onderzoek uit 2015 bleek dat slechts 20% van de Spaanse volwassenen Don Quichot heeft gelezen. De helft daarvan herkende de naam van het hoofdpersonage, Alonso Quijano, niet. Hoe komt het dat Shakespeare bekender is dan Cervantes?

Originaliteit

Origineel zijn de werken van Shakespeare alvast niet. Anders dan bij Cervantes, die zijn werken zelf schreef, bestaat een groot deel van Shakespeares oeuvre uit bewerkingen van bestaande literaire composities of historische bronnen uit die tijd. Zijn historische stukken zijn bijvoorbeeld gebaseerd op werken van klassieke geschiedschrijvers.

Shakespeare bespeelde alle registers: van vers tot proza en alles daartussen.

Waarom spreekt Shakespeare het grote publiek dan zo aan? ‘Hij is bijzonder omwille van wat hij deed met het bestaande materiaal. Shakespeare bespeelde alle registers: van vers tot proza en alles daartussen, van het meest lyrische tot het meest obscene. Hij gebruikte complexe en retorische structuren, maar daarnaast ook minimalistische samenstellingen’, zegt professor Engelse Literatuur Dirk Delabastita (Universiteit van Namen). Volgens professor Raphaël Ingelbien (KULeuven) was Shakespeare vooral goed in het selecteren van sterkte verhalen. ‘Hij maakte de stukken door zijn eigen bewerkingen nog aangrijpender en poëtischer.’

Relevantie

‘De verhalen van Shakespeare behandelen thema’s die heel actueel zijn in de samenleving van vandaag.’

De werken van Shakespeare en Cervantes zijn al meer dan vierhonderd jaar oud, maar volgens Delabastita en De Paepe nog steeds relevant. ‘De publicaties van Shakespeare hebben een aantrekkingskracht naar het vreemde, het andere en het onbekende. Ze nemen de lezer mee naar een andere tijd en vaak ook naar verre of fantasierijke locaties. Toch blijken de verhalen ook thema’s te behandelen die heel actueel zijn in de samenleving van vandaag of ons persoonlijk leven.’ De werken van Shakespeare kaarten bijvoorbeeld vaak onrecht aan. Daarnaast is de liefde ook een veelbesproken onderwerp.

Hoewel Shakespeare universele waarden naar voren brengt in zijn werken, wordt het volgens Ingelbien vaak betwist dat de auteur zelf universeel is. ‘Onderzoekers hebben ooit als experiment zijn werk voorgedragen aan stammen in ver gelegen gebieden: de stambewoners waren niet allemaal onder de indruk. Cervantes was toen hij leefde bovendien veel bekender dan Shakespeare. De rollen zijn nu als het ware grotendeels omgekeerd’

Cervantes
Cervantes© gf

‘Het werk van Cervantes bespreekt de volledige maatschappij van zijn tijd. Historische omstandigheden, rechtspraak, godsdienst, economie en politieke gebeurtenissen: Cervantes beschrijft het allemaal’, zegt De Paepe. Shakespeare helpt ons om te vluchten van de dagelijkse realiteit. Daarnaast behandelt de auteur ook heel wat thema’s die tegenwoordig ook nog relevant zijn. Don Quichot daarentegen is een essentieel werk om de leefwereld van de schrijver beter te begrijpen.

Humor

Humor spreekt het publiek altijd aan. Het is een belangrijk thema in het oeuvre van de Engelse auteur en een van de redenen waarom Shakespeare zo toegankelijk is voor het grote publiek. Volgens Delabastita komt humor niet alleen voor in de komedies, maar ook in de tragedies en historische stukken. ‘Shakespeare had een heel breed arsenaal aan humoristische middelen: dramatische ironie, karikatuur, slapstick, seksueel getinte humor. Door de taalevolutie is het tegenwoordig soms moeilijk om de humoristische stukken tot bij het publiek te brengen.’

Shakespeare had een heel breed arsenaal aan humoristische middelen.

Het bekendste werk van Cervantes is een parodie op de toenmalige literaire trend van de ridderromans. ‘Omdat Don Quichot een parodie is, is het echt als humoristisch werk bedoeld. Daarnaast levert de tegenstelling tussen de twee hoofdpersonages (Alonso Quijano en Sancho Panza, red.) leuke en amusante gesprekken en situaties op’, zegt De Paepe. Bij Shakespeare zit de humor dus vooral in de taal terwijl bij Cervantes het werk op zich tot het humoristische genre behoort.

Toegankelijkheid

Don Quichot
Don Quichot© /

Door het gebruik van taalhumor zijn de werken van Shakespeare toegankelijker dan die van Cervantes. De toegankelijkheid van Shakespeare is volgens professor Raphaël Ingelbien (KULeuven) ook te danken aan de opmars van het Engels als wereldtaal. Dit was helemaal nog niet zo in de 16e en 17e eeuw eeuw. ‘In de stukken van Shakespeare zijn er speelse verwijzingen te vinden naar de ‘provenciale’ status van de Engelse taal in het toenmalige Europa’, zegt Ingelbien.

Van Don Quichot bestaan dan ook nog eens verschillende versies. ‘Bij het verschijnen van het tweede deel in 1615 bestonden er al drie versies: het eerste deel uit 1605, het tweede deel uit 1615 en een imitatie door een plagiaatschrijver uit 1614’, stelt De Paepe. Door de wirwar aan versies is het moeilijker voor het publiek om inzicht te krijgen in het verhaal en de personages.

Creatieve erfenis

‘Niet alleen het werk van Shakespeare is fascinerend. Ook de creatieve, intellectuele en artistieke dialogen die zijn oeuvre nadien tot stand bracht, zijn boeiend’, zegt Delabastita. In tegenstelling tot Cervantes was Shakespeare veel meer een bron van inspiratie voor academici, kunstenaars en filmmakers. Er bestaan meer dan vierhonderd langspeelfilms over het oeuvre van Shakespeare. Zijn, vaak moeilijke, stukken zijn omgevormd tot toegankelijke romantische drama’s zoals Romeo + Juliet (1996), geregisseerd door Baz Luhrmann. Van Don Quichot zijn slechts een paar commerciële verfilmingen gemaakt. De meest bekende bewerking is Man of La Mancha (1972) van de Canadese regisseur Arthur Hiller.

Dat het moeilijk is om het werk van Cervantes te verfilmen weet ook Terry Gilliam. De Amerikaanse filmregisseur probeert al achttien jaar een Don Quichot-film te maken. Vooral de financiëring bleef lange tijd een issue. Begin deze maand vond hij eindelijk een producer die bereid is om in de film te investeren.

Rufus Wainwright
Rufus Wainwright© www.rufuswainwright.com

Shakespeare inspireerde ook veel muzikanten. The King Must Die (1970) van Elton John, Desolation Row (1965) van Bob Dylan en Romeo and Juliet (1980) van Dire Straits zijn slechts enkele nummers die geïnspireerd zijn op het werk van de Engelse schrijver. De Amerikaanse-Canadese singer-songwriter Rufus Wainwright maakte naar aanleiding van de 400ste sterfverjaardag van Shakespeare het album Take All My Love. Aan de muzikale bewerking van negen sonnetten werkten onder andere ook actrice Helena Bonham Carter en zangeres Florence Welche van Florence and the Machine mee. In 2010 maakte hij ook al bewerkingen van sonnetten van Shakespeare voor het album All Days Are Nights: Songs For Lulu.

Ook Don Quichot van Cervantes vormde de inspiratie voor enkele nummers waaronder Don Quixote (Spanish Rain) (2010) van de Britse groep Coldplay en Don Quixote (1985) van de Engelse muzikant en singer-songwriter Nik Kershaw.

Daarnaast was het bekendste werk van Cervantes ook een inspiratiebron voor de literaire wereld. Madame Bovary van Gustave Flaubert, De Idioot van Fjodor Dostojevski en Les mots et les choses van Michel Foucault zijn slechts enkele boeken die gebaseerd zijn op Don Quichot.

Evelyne Lemahieu

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content