Waarom Peter Adriaenssens Kafka als medicijn gebruikt

Jeugdpsychiater Peter Adriaenssens vertelt over dat ene boek dat ze hem nooit mogen afnemen. ‘Ook ik had tijd nodig om te beseffen dat bíjna slaan even erg is als een echt pak rammel.’

Peter Adriaenssens presenteert op de Boekenbeurs zijn nieuwe boek Verbolgen verbonden. Het thema: hoe voed je in deze complexe en angstige tijden een kind op en stuur je het zonder harnas de wijde wereld in? Geen nieuwe vraag, zo blijkt uit de keuze van zijn koesterboek.

‘Toen ik begin jaren negentig in dit vakgebied begon, daagde het inzicht dat kindermishandeling verder reikt dan louter fysiek geweld. Dat seksueel misbruik en lijfstraffen niet konden, daar was iedereen het over eens, maar wat met emotioneel geweld? Ook ik had wat tijd nodig om te beseffen dat bíjna slaan even erg is als een echt pak rammel. In mijn zoektocht naar houvast werd ik geholpen door een Nederlandse collega, die me Brief aan vader van Franz Kafka aanraadde.

‘Dit dunne boekje was een oogopener. Kafka beschrijft zijn angstige relatie met zijn vader, en de tekst staat vol scènes die ook vandaag nog relevant zijn. Zo herinnert hij zich hoe zijn vader zijn bretellen afdeed en over een stoel drapeerde met de intentie zijn zoon te straffen, maar dan eerst ging eten. De jonge Kafka zat in doodsangst de maaltijd uit en voelde zich als een terdoodveroordeelde die moet toekijken hoe de galg wordt opgetuigd. Vaak kreeg hij niet eens slaag, maar de psychologische terreur was er niet minder om.

Dat is een klassiek voorbeeld van hoeveel impact dreigen met geweld heeft op een kind. Ik gebruik het boekje dan ook als medicijn: ik schrijf het regelmatig voor aan ouders om hun te laten zien hoe nefast een dreigement kan zijn.

‘Opvallend is dat Kafka de brief niet aan zijn vader durfde af te geven – hij was toen nochtans al een volwassen man van in de dertig – maar de klassieke omweg via de moeder aftastte. Zij heeft de brief gelezen en Kafka afgeraden om zijn vader ermee te bezwaren. Dat kun je je vandaag de dag niet meer voorstellen, hoewel we niet mogen vergeten dat het dominante opvoedmodel – ‘het is zo omdat ik het zeg’ – amper twee generaties geleden nog in zwang was. Pas in de jaren zestig werd op die vanzelfsprekende autoriteit ingebeukt en daar plukken we nu de vruchten van. Kafka zou vandaag zijn vader rechtstreeks aangesproken hebben op zijn gedrag.’