Voor wie kies je uiteindelijk, voor je stugge moordenaar van een man of voor je kinderen die niets met hem te maken willen hebben? Over dat dilemma schreef Peter Middendorp De kant van Ada.
Zes jaar na Jij bent van mij, de op ware feiten gebaseerde roman waarin de stugge boer Tille dertien jaar verborgen hield dat hij een meisje verkracht en vermoord had om uiteindelijk zijn arrestatie als een bevrijding te ervaren, keert Peter Middendorp terug naar dat verhaal om Tilles vrouw Ada aan het woord te laten. Ze vertelt wat er nadien met haar gebeurde, hoe ze wekelijks bij Tille op bezoek ging in een afgesloten kamertje om er ‘op haar beurt verkracht te worden’, zoals een vriendin het uitdrukt, ‘en dat alles mogelijk gemaakt door de overheid’, voegt een andere eraan toe. Maar binnenkort komt Tille vrij, en haar kinderen stellen haar een ultimatum: kiest Ada voor hem, dan ziet ze hen en haar kleinkinderen nooit meer terug. Zoals steeds toont Middendorp ook hier dat hij een superieur stilist is die met weinig woorden en veel stiltes diep in de psychologie van zijn personages kan doordringen.
Slachtoffers hebben de neiging de schuld bij zichzelf te zoeken.
Waarom ben je teruggekeerd naar Jij bent van mij?
Peter Middendorp: Daar vroeg Ada zelf om. In Jij bent van mij was haar man aan het woord, een onbetrouwbare verteller die bijzonder kort en negatief was over haar. Een actrice vroeg me om een toneelstuk over Ada te schrijven, en zo raakte ik gefascineerd door haar. Wat doet het met je wanneer je partner zoiets gruwelijks doet? Hoe ga je met je herinneringen en de waarheid om? Ik zag haar meteen staan. En ik heb haar ook zelf aan het woord gelaten, niet in volzinnen dus, maar van de hak op de tak springend. Van zodra ik mijn tekst netter ging maken, verloor hij authenticiteit.
Ada wist vanaf dag een dat haar man de moordenaar was. Waarom zei ze niets?
Middendorp: Omdat ze zichzelf als een slachtoffer zag en slachtoffers de neiging hebben de schuld bij zichzelf te zoeken. Als de man het buitenshuis doet, heeft de vrouw gefaald, redeneerde ze. Iets gelijkaardigs zie je bij misbruikte kinderen. Ook zij denken dat ze het zelf uitgelokt hebben. En dat zet zich door over de generaties heen. Wanneer een meisje te horen heeft gekregen dat het haar eigen schuld is dat ze door een oom werd misbruikt, zal ze hetzelfde opmerken wanneer vijfentwintig jaar later haar eigen dochter komt klagen over het grensoverschrijdende gedrag van een familielid.
Hoe doorbreek je dat patroon?
Middendorp: Door de praten. Het is belangrijk kinderen te leren hun gevoelens te herkennen en ze vervolgens gezonde strategieën aan te leren om ermee om te gaan. Voor achterblijvers als Ada, wier partner in de gevangenis zit, is er al helemaal geen aandacht. Die mensen kunnen niet praten, er wordt alleen over hen gepraat. Ze schamen zich, voelen zich schuldig en raken geïsoleerd. Bij slachtofferhulp worden ze weggestuurd. Ze zijn onzichtbaar, merkte ik toen ik research deed voor dit boek. Ik vond hen bijna niet.
De kant van Ada ****
Peter Middendorp, De Bezige Bij, 176 blz., € 17,99.
