De Duitse geschiedenis is een aaneenschakeling van moorden en zelfmoorden, toont Lo van Driel, op persoonlijk vlak, maar ook collectief. Hoe zou u een oorlog anders noemen?
Friedrich Wilhelm IV was net met zijn vrouw in de koninklijke koets gestapt die het paar voor de zomervakantie van Berlijn naar het slot Erdmannsdorf in Silezië zou brengen toen een man op hen afstormde, revolver in de aanslag. Hij vuurde van dichtbij, maar toevallig bukte de Pruisische koning zich precies op dat moment. De kogel doorboorde enkel de jas van zijn eega. Die 26e juli 1844 had Friedrich Wilhelm de twijfelachtige eer de eerste Duitse vorst te zijn op wie een aanslag werd gepleegd. Maar hij zou zeker niet de laatste zijn.
Meer nog, aldus Lo van Driel in Einde verhaal – Een geschiedenis van Duitsland in 36 aanslagen en zelfmoorden, zulke aanslagen hebben sindsdien het lot van onze oosterburen tot op zekere hoogte gestuurd. Ze maakten immers heel wat los bij het volk en in het parlement, waar gewiekste politici handig op inspeelden. Otto Graf von Bismarck, die minister-president van Pruisen was toen een onverlaat in 1866 vier kogels op hem afvuurde, was zo’n politicus. Hij was ongedeerd – de kogels waren in zijn dikke kleren blijven steken – en ineens ook wat populairder. Hij kocht het wapen waarmee de aanslag was gepleegd en toonde het aan ieder die zijn kantoor binnenkwam. Dergelijke schutters werden linkse of anarchistische sympathieën toegedicht, voor Bismarck meteen het ideale alibi om de Sociaaldemocratische Arbeiderspartij te verbieden.
Toen Bismarck erin slaagde alle Duitse neuzen te verenigen in het Duitse keizerrijk, had hij in feite een aanslag gepleegd, meent Lo van Driel.
Toen Bismarck er in 1871 in slaagde – mits oorlogen tegen Denemarken, Oostenrijk en Frankrijk – alle Duitse neuzen in dezelfde richting te krijgen en te verenigen in het Duitse keizerrijk, had hij in feite ook een aanslag gepleegd, meent Van Driel, en wel op Pruisen. Weliswaar nam die deelstaat de leiding in het rijk, maar daardoor ging ook zijn identiteit verloor. Pruisen pleegde zelfmoord door op te gaan in het tweede Duitse rijk uit de geschiedenis (het eerste was het Heilige Roomse Rijk). En dat zou het trouwens nog een keer doen, ten tijde van het Derde Rijk.
Lo van Driel, die eerder op boeiende wijze over de Duitse geschiedenis schreef in Duitse passages (2019) en Duitse passanten (2021), heeft het in zijn boek ook over cultuur. Die hangt immers samen met politiek. Zo komt Goethes echte Werther aan bod, lezen we hoe Otto Weininger, die mannelijkheid en vrouwelijkheid als twee polen zag waartussen ieder mens laveert, zich een kogel door de borst joeg in het Weense huis waar Beethoven was gestorven en zijn we er getuige van hoe de biedermeierauteur Adalbert Stifter zijn eigen keel doorsnijdt. ‘Voor het afnemen van een dodenmasker had men de wond met een dikke papierstrook bedekt,’ schrijft Van Driel gevat. ‘Hij was tenslotte schrijver.’
