Economische efficiëntie en psychopolitiek gaan al eeuwenlang hand in hand, aldus Laurent de Sutter, die de maatschappelijke gevolgen van de verdoving van de menselijke excitatie blootlegt.
Toen Charles Thomas Jackson en William Thomas Green Morton op 12 november 1846 een patent aanvroegen op wat ze omschreven als ‘een verbetering van chirurgische ingrepen’ hadden ze er geen idee van dat ze niet alleen op geneeskundig, maar ook op sociaal-economisch vlak een revolutie in de steigers zetten. Hun verdovingstechniek, waarbij patiënten di-ethyletherdampen inhaleerden, maakte het immers niet alleen voor chirurgen makkelijker ongestoord hun werk te doen, onrechtstreeks legden ze ook de fundamenten van de psychopolitiek, de psychologische methode om iedere maatschappelijke onrust te voorkomen.
De Sutter toont hoe het kapitalisme iedere keer opnieuw ten koste van de mens op zoek is gegaan naar economische efficiëntie.
Dat is althans wat Laurent de Sutter, hoogleraar rechtstheorie aan de VUB, beweert in zijn boek Narcokapitalisme, waarin hij in het zog van Michel Foucault op zoek gaat naar de methodes van de maatschappelijke disciplinering en daarvan vooral sporen terugvindt in onze meer dan verontrustende hang naar farmaceutica. ‘Wat is dit leven eigenlijk,’ schrijft hij, ‘als we antidepressiva nodig hebben om overeind te blijven, slaappillen om ’s nachts de slaap te vatten, excitantia om opnieuw wakker te worden en partydrugs om te feesten?’
In korte, meteen naar de essentie van de zaak gaande hoofdstukjes toont De Sutter hoe het kapitalisme iedere keer opnieuw ten koste van de mens op zoek is gegaan naar economische efficiëntie. Toen Emil Kraepelin eind negentiende eeuw het begrip ‘manisch-depressieve stoornis’ ijkte, voegde hij er meteen aan toe dat de essentie ervan de vatbaarheid voor excitatie was, uitspattingen die de bestaande orde verstoorden en in gevaar brachten. De oplossing was verdoving, stelde hij, waardoor van de manisch-depressieve persoon alleen nog een veel beter te beheersen depressieve overbleef. Stabiliteit werd in de eeuw daarna het slagwoord van de psychotherapie, waarbij de DSM een soort handboek werd voor het managen van de bevolking.
De Sutter heeft het over Sigmund Freuds lof op cocaïne als middel om efficiënter te werken, en ook het hoofdstuk over de ware aard van de Verlichting, die gepaard ging met een gevecht tegen de duistere demonen van de stedelijke nacht, waarbij geweld, uitspattingen en subversie aangepakt werden met straatlampen, is uitermate boeiend. Maar het meest onthutsend is ongetwijfeld wat hij schrijft over de introductie van de pil, waarbij een perfect werkend natuurlijk hormonaal systeem werd platgelegd omdat te veel zwangerschappen en kinderen nefast was voor de economische productiviteit van vrouwen.
Wat je je bij het lezen van Narcokapitalisme ongewild afvraagt, is of deze disciplinering van de mens het gevolg is van een vooropgezet plan of van een interne dynamiek waarbij de stuwende kracht uitging van het systeem zelf en niet van de mensen erachter. Het is een vraag waar De Sutter geen duidelijk antwoord op geeft. Maar in feite doet dat er ook niet echt toe. Belangrijker is het vinden van een manier om wakker te worden uit onze eeuwenlange sedatie en jammer genoeg wijdt hij daar maar een paar pagina’s aan. Hij ziet hier een taak weggelegd voor de filosofie, die zich net zoals de mens in slaap heeft laten wiegen met grote begrippen als het zijn, het leven en de natuur en daarbij vergeten is hoe ze de mens weer enthousiast en onstuimig kan laten worden, want zoals Publius Decius Mus in 340 voor Christus al wist: ‘De mogelijkheid om geëxciteerd te worden is voorbehouden aan een vrij man.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
