Na zijn uppercut Skoonheid neemt de Zuid-Afrikaanse regisseur Oliver Hermanus u ook in opvolger The Endless River mee naar zijn door geweld en racisme verscheurde vaderland. ‘De regenboognatie was een reclamecampagne, een wensdroom.’
Vier jaar geleden zorgde de jonge Zuid-Afrikaanse regisseur Oliver Hermanus (33) voor een welgemikte klap in het gezicht met het sarcastisch getitelde, door seksueel geweld getekende Skoonheid. In dat groezelige, trefzeker geregisseerde psychodrama kreeg je onverbloemd te zien hoe een blanke Afrikaner en ogenschijnlijk brave huisvader zich brutaal vergreep aan zijn schoonzoon in spe.
Ook in het provocerende The Endless River schildert Hermanus allesbehalve een promoplaatje van de regenboognatie. Dit keer wordt een blanke Fransman op het platteland rond Kaapstad met de eindeloze stroom aan raciaal en sociaal gekleurd geweld geconfronteerd, meer bepaald wanneer zwarte bendeleden zijn echtgenote verkrachten en vermoorden. Het startschot voor een wraakmissie waarbij hij het recht in eigen handen neemt ? Of voor een hobbelige rouwstoet richting loutering en vergeving? Hermanus laat het de kijker zelf ontdekken, in navolging van zijn geplaagde protagonist, die niet alleen wordt meegesleurd door verdriet, walging en haat, maar ook door liefde en compassie voor een zwart dienstmeisje, dat op haar beurt het slachtoffer is van bendegeweld.
‘Het geweld dat ik toon, is wraakroepend’, weet Hermanus, zelf een van de zeven miljoen ‘kleurlingen’ in zijn land, in zijn geval van Nederlandse, Chinees-Indonesische en Afrikaanse afkomst. ‘Maar wat evenzeer wraakroepend is – en dagelijkse realiteit – is dat die twee personages niet dezelfde rechten hebben. Hij is blank, bemiddeld en kan van de flikken eisen dat ze de daders opsporen en berechten. Zij is een arme kleurlinge en wordt door dezelfde flikken wandelen gestuurd. Het apartheidsregime mag dan afgeschaft zijn, ongelijkheid is er nog altijd. Alleen is de scheidslijn niet langer louter een kwestie van ras, maar ook van klasse, status en sekse.’
En dat in de ‘regenboognatie’…
OLIVER HERMANUS: De regenboognatie was een reclamecampagne, een wensdroom. Een beetje zoals in Expeditie Robinson: even doen we alsof we samen horen en gelijk zijn, maar uiteindelijk vallen de zwaksten toch af. Zuid-Afrika is een sterk gepolitiseerd land dat nog altijd denkt in termen van ras. Je kunt honderden jaren van kolonisatie niet in één keer uitvlakken, hoe mooi de beloftes van Mandela ook klonken. Kijk naar de rechtszaak van atleet Oscar Pistorius. Die gaat ook niet zomaar over de vraag: is hij schuldig of niet aan de moord op zijn vrouw? Ook daarin spelen ras, sekse en status een dominante rol. Dat proces is tegelijk een onderzoek naar de identiteit van ons land, net als deze film.
Hoe los je die problemen op?
HERMANUS: Met veel geduld, en door te investeren in opvoeding. Iedereen moet toegang krijgen tot goed onderwijs en goede jobs. En dat is nu niet het geval. Die problemen zijn niet uniek voor ons land. Alleen wegen ze in Zuid-Afrika, met zijn eeuwenlange culture clash, nog zwaarder. Ik heb tot mijn elfde het apartheidsregime meegemaakt, maar ook daarna werd ik nog regelmatig met racisme geconfronteerd. Zelfs nu nog. Een blanke tiener die een hoodie draagt, is een rapper of een skater. Een jonge kleurling met een hoodie is een dealer of een crimineel. Zo denken veel flikken en blanke Afrikaners nog altijd. Maar ook veel zwarten, omdat ze in dat dezelfde klimaat van segregatie en stereotypering zijn opgegroeid. Héél lastig om die cyclus te doorbreken.
Mijn ouders waren activisten die tegen de apartheid vochten. Zij hebben me van kindsbeen af bewust gemaakt van mijn roots, van de problemen en patronen binnen de maatschappij. En van het feit dat je moet strijden om je rechten op te eisen. Dankzij hen heb ik kunnen studeren en me artistiek ontwikkelen. Mijn vader was een groot filmliefhebber, die me allerlei films liet ontdekken die verboden waren . Wist je dat je hier vroeger in de cel kon vliegen omdat je thuis The Rocky Horror Picture Show had? Blijkbaar was het apartheidsregime zelfs bang van een zingende travestiet in jarretelles. (grijnst)
Zuid-Afrika wordt al jaren geteisterd door brutale moorden op blanke boeren, wat je in The Endless River ook toont. Bevestig je daarmee niet het beeld van…
HERMANUS: (vult zelf aan) … een gewelddadig en verscheurd land? Op het eerste gezicht wel. Maar je kunt ook een stap achteruitzetten en denken: waar is dat geweld een symptoom van? Dat hoop ik te doen. Je moet voorbij de clichés en krantenkoppen denken. Het echte geweld zit dieper en wordt vaak weggemoffeld. Zeker bij ons. Telkens wanneer er in Zuid-Afrika iemand wordt aangevallen door een haai, staat dat op de voorpagina’s, want haaien verkopen meer kranten dan arme sloebers die geen huis krijgen, verkrachtingen of raids op blanke boerderijen. Dat is allang geen breaking news meer.
Over breaking news gesproken: ben je niet begonnen als nieuwsfotograaf?
HERMANUS: Ik heb jaren foto’s gemaakt van vreselijke dingen, vaak moordscènes. De dag dat ik bij de krant ontslag nam, heb ik deze tattoo laten zetten: (toont zijn rechterarm) ‘Como desaparecer completamente’, hoe volledig te verdwijnen. Dat zei Picasso toen een journalist hem vroeg waarom hij de Guernica had geschilderd. Waarmee hij wilde zeggen dat je als kunstenaar en als mens moreel verplicht bent om getuigenis af te leggen van onrecht en wantoestanden. Dat probeerde ik te doen als fotojournalist en nu als filmmaker: getuigen over wat ik zie en voel over mijn vaderland.
THE ENDLESS RIVER
Vanaf 27/4 in de bioscoop.
DOOR DAVE MESTDACH
‘WIST JE DAT JE HIER VROEGER IN DE CEL KON VLIEGEN OMDAT JE THE ROCKY HORROR PICTURE SHOW IN HUIS HAD? BLIJKBAAR WAS HET APARTHEIDSREGIME ZELFS BANG VAN EEN ZINGENDE TRAVESTIET IN JARRETELLES.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
