Zet die plaat u af?

Op 22 april viert Record Store Day, de internationale dag van de onafhankelijke platenhandelaar, haar tiende editie. Maar door de heropleving van de vinylmarkt schieten ook de prijzen de hoogte in. Wat maakt vinyl zo duur? ‘Te duur? Te goedkoop, bedoel je.’

De Belgen haalden vorig jaar samen net geen 270.000 platen in huis. Een stijging van 34 procent tegenover 2015, en de negende stijging op rij, nadat vinyl tien jaar geleden nog helemaal dood was verklaard of voor eeuwig naar de nichemarkt was verbannen. Tezelfdertijd swingt de prijs van vinyl helaas de pan uit.

‘Het gaat niet op voor élke plaat, maar door de band genomen is vinyl vandaag te duur. Onze klanten klagen ook’, zegt Lars Cosemans van de Antwerpse platenzaak en kunstgalerij Coffee & Vinyl. ‘En dat ligt niet aan ons. Integendeel, ik verlaag mijn marges regelmatig uit een soort misplaatst schaamtegevoel. Afhankelijk van de elpee lijkt 20 à 25 euro me een correcte verkoopprijs, maar tegenwoordig ligt de inkoopprijs vaak tussen de 17 en 25 euro, soms zelfs 30 euro. Ik verdien hoogstens 3 euro aan een plaat. Peanuts. Vinyl is nu eenmaal een luxeproduct en een hype, en daar wil iedereen een graantje van meepikken. Zelfs de kringloopwinkels. Ik sta soms met open mond te kijken hoe zij oude Sinatra-elpees aan 16 euro verpatsen, terwijl ik daar niet meer dan 8 euro voor durf te vragen. En van de exclusieve releases die ik op Record Store Day verkoop voor 20 euro staan er diezelfde avond gegarandeerd al een paar op eBay of Discogs voor 300 euro. Schandalig, maar wat kan ik eraan doen?’

‘De vinylmarkt is gezond, maar momenteel nogal oververhit’, vindt Karel Van Audenaerde van de Gentse platenzaak Music Mania. ‘Ik had durven te zweren dat we de laatste twee jaar de piek al bereikt hadden, maar ik zat er duidelijk naast. Nu goed, uiteindelijk komt er een correctie, ook van de prijzen. Al kunnen we er soms niet onderuit. Neem nu A Crow Looked at Me, de jongste plaat van Mount Eerie: die krijgt goede reviews, maar ze kwam enkel uit in de VS. Import is pokkeduur, dus móéten we dat album wel voor 45 euro verkopen. Niet dat import alles verklaart, natuurlijk.’

Geen langetermijnvisie

De gemakkelijkste verklaring luidt dat een plaat nu eenmaal moet opbrengen voor vijf spelers: de artiest, de perserij, het label, de distributeur en de platenboer. ‘Maar stilaan groeit het besef dat platenzaken weinig aan die prijzen kunnen doen’, aldus Cosemans. ‘Het zijn in de eerste plaats de labels die in volle hausse stevig doorrekenen. Vooral de grote – Universal, Sony, Warner -, al maken sommige independents als Nonesuch zich er ook schuldig aan.’ Voor Queen of the Silver Dollar: The Studio Albums 1975-1979 van Emmylou Harris (5 lp’s) – uit bij Nonesuch – betaal je op RSD 132 euro. ‘En dan zijn er nog de distributeurs. Ik heb hen – en die 3 euro extra per plaat – nochtans proberen te omzeilen. Voor Universal was dat oké, als ik voor minstens 150.000 euro per jaar afnam. (dun lachje) Die arrogantie. Die zijn niet bezig met muziek, maar louter met de cijfers.’

‘Volgens mij zitten de majors verveeld met het vinylverhaal’, bedenkt Van Audenaerde. ‘De markt is klein in vergelijking met streaming en wat nog rest van de cd-verkoop, maar ze moeten volgen want er is nu eenmaal vraag naar. En dus zetten ze hun prijs, als boekhouders, niet als muziekliefhebbers. Tegelijk hebben ze geen voeling met vinyl. Dus persen ze maar raak, de ene irrelevante lp na de andere, rommel die niemand in de kast wil. Indien ze hun enorme catalogus met zorg zouden beheren, dan zouden ze een florissante vinylafdeling op poten kunnen zetten. En door te verkopen tegen aanvaardbare prijzen zouden ze veel meer platen verkopen. Het ontbreekt hun aan langetermijnvisie, er wordt vandaag vooral gemolken.’

‘De vraag of iets vinylwaardig is, wordt vaak niet meer gesteld’, vindt ook Stefaan ‘Dr. Lektroluv’ Vandenberghe, platenbaas van NEWS. ‘Record Store Day blijft een fantastisch initiatief, maar op die dag lanceren sommige grote labels helaas de debielste platen. Barbie Girl van Aqua? Wie heeft daar nood aan?’

‘Enerzijds rekenen ze stevig door, anderzijds laten ze zich de kaas van hun brood eten door platen niet of niet snel genoeg uit te brengen’, zegt Van Audenaerde. ‘Zo laten ze de markt aan een bloeiende bootlegindustrie. Hetzelfde met de luxueuze boxsets. Neem nu Awaken, My Love! van Childish Gambino, uit sinds eind 2016 maar voorlopig nog niet op vinyl verkrijgbaar. Eind deze maand komt er wel een dure ‘virtual reality’-box voor ongeveer 80 euro, maar geen standaardplaat. Dus zie je overal onofficiële versies uit Duitsland en het VK opduiken.’

Bij Warner voelt niemand zich geroepen om te reageren, bij Universal verwijzen ze door naar Olivier Maeterlinck van de Belgian Entertainment Association. Hoe de majors hun prijzen zetten, moet hij ons schuldig blijven. ‘Maar vinyl is een oude drager, in aanmaak duurder dan een cd, en de productiecapaciteit is heel beperkt. En ja, een deel van de buitenlandse capaciteit wordt bovendien opgeslorpt door namaak: zo zie je Nevermind van Nirvana tegenwoordig opduiken op gekleurd vinyl, terwijl die nooit in die versie is uitgebracht. Bovendien speel je met heel lage oplages: voor een bekende Belgische artiest mag je algauw rekenen op een paar duizend cd’s en evenveel downloads, terwijl je op 300 platen uitkomt. Dat maakt het duurder.’

De gek betaalt

Terwijl het aantal releases stijgt, dalen de gemiddelde oplages, merken alle spelers op. En dus schiet de kostprijs de hoogte in. ‘Alle vaste kosten, zoals een master maken, moeten dan verhaald worden op 300 of 500 exemplaren’, zegt Vandenberghe. ‘Doe daar nog gestencild papier, een downloadcode en een gewicht van 180 gram bovenop, plus 21 procent btw tegenover de 6 procent op boeken, en dan kom je al heel snel aan een winkelprijs van 25 euro. Dus is vinyl te prijzig? Toen wij bij NEWS vorig jaar de eindafrekening maakten, stelden we vast dat we net te goedkoop bezig waren. Het is dat we er zeer gepassioneerd mee bezig zijn, want economisch houdt dat niet altijd steek.’

Al gaat het excuus van de beperkte oplage lang niet altijd op. ‘Blackstar van David Bowie (Parlophone), de best verkochte plaat van vorig jaar, was bijvoorbeeld ook absurd duur’, zegt Van Audenaerde. ‘En dat is niet anders met Cracked Actor (50 euro) en Bowpromo (66 euro), die op 22 april opnieuw verschijnen.

‘De prijs van Blackstar was overdreven’, beaamt Vandenberghe. ‘Net zoals heel wat andere Amerikaanse “gelimiteerde edities” op 10.000 stuks, die in de winkel 50 euro kosten. Al geldt ook in deze sector: een plaat is waard wat de gek ervoor wil betalen. Sommige platenbazen speculeren dat de fans toch alles kopen van hun artiest: dat klopt, tot ze het niet meer pikken.’

Te weinig persen

De platenboer wijst naar de (grote) labels, de labels naar de hogere aanmaakkost en de beperkte capaciteit van de perserijen. En de perserijen?

‘Te duur? Je bedoelt te goedkoop, hoop ik.’ Tom Willems van perserij Discomat in Herk klinkt oprecht verontwaardigd. ‘Momenteel overleven wij. Net. Sommige maanden maken we er zelfs verlies op. Het klinkt vreemd, in volle vinylhype en met soms maandenlange wachttijden, maar we moeten elke maand opletten dat we onze vingers niet verbranden.’ Vooral de grondstofprijzen worden volgens Willems te weinig doorgerekend aan de klant. ‘In een vinylplaat kruipt minstens tien keer meer materiaal dan in een cd – 15 gram tegenover 150 à 180 gram – én het duurt tienmaal langer om er een te maken. Een tienvoud van de huidige prijs zou dus te verantwoorden zijn, al snap ik dat dat te gek is. Maar het blijft wel artistanaal werk, dat in se verkocht wordt aan dumpingprijzen. Dit jaar hebben we onze prijzen met vijf procent opgetrokken, het was dat of eronderdoor gaan.’

Discomat werkt bovendien, zoals elke perserij, met een machinepark uit de jaren zeventig en tachtig. ‘Zeven oldtimers die regelmatig panne hebben, en waarvoor unieke en dus dure reservestukken op maat gemaakt moeten worden. De wachttijden ontstaan dus niet alleen omdat we overbevraagd zijn, maar ook omdat ik pannes incalculeer. Al ligt het soms aan de artiest zelf: velen proberen geld uit te sparen door zelf de hoes, labels en master te maken, maar weten niet echt hoe dat moet. Zo ben je soms drie maanden verder voor de artiest iets kan leveren waar wij mee aan de slag kunnen.’

Anouk Rijnders van Record Industry in Haarlem klinkt enigszins genuanceerder. Aangezien hun 33 persen zo’n 40 à 50.000 platen per dag uitspuwen hebben ze vermoedelijk meer vat op hun prijzen. ‘Al snap ik ook niet hoe sommige hoge oplages toch zo hoog in de markt gezet worden. Al gaat dat niet altijd op. Wij persten bijvoorbeeld X (Multiply) van Ed Sheeran (bij Atlantic Records, dochter van Warner, nvdr.), en die kost 25 euro. Zijn jongste dubbelalbum wordt verkocht tegen 30 euro, en dat is het ook waard. Wij hebben jarenlang de prijs geen cent durven op te slaan vanwege de buitenlandse concurrentie, maar vandaag kunnen we een correcte prijs vragen. Vinyl is niet goedkoop, maar 500 à 1000 platen met een degelijk hoesje heb je bij ons al voor 2 à 4 euro per stuk, zonder btw.’ Als je als artiest niet te veel liflafjes eist, weliswaar. ‘Om de zoveel maanden vraagt er wel iemand om bloed of andere sappen in zijn plaat te verwerken. Voor alle duidelijkheid: niets mis met wat originaliteit, maar dát doen we dus niet. Ik weet bovendien zeker dat bloed of sperma een plaat niet beter doet klinken.’

– RED BULL VINYL FRONTIER AWARDS

Ter gelegenheid van Record Store Day worden voor het eerste de beste Belgische vinylplaten bekroond. Ontdek de winnaars op knackfocus.be

door Kristof Dalle

‘Sommige labels gaan ervan uit dat een plaat waard is wat de gek ervoor wil betalen.’ Stefaan ‘Dr. Lektroluv’ Vandenberghe (NEWS)

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content