‘Waarom zat The Birds er niet in?’ vroeg Alfred Hitchcock na een testvisie van de Hitchcock-spoof High Anxiety aan Mel Brooks. ‘Je moet The Birds erin steken. Ik zie nu al voor me hoe ze op je kop schijten.’ Als zelfs Hitch fan was: zes redenen waarom u blij moet zijn dat Cinematek een retrospectieve van Mel Brooks brengt.
OMDAT HIJ U2 TOT HUN MAGNUM OPUS INSPIREERDE
Vergeet dat u ooit Robin Hood: Men in Thights (1993) hebt gezien. Om het ware genie van Brooks aan het werk te zien, gaat u beter terug naar Young Frankenstein (1974), Blazing Saddles en misschien best nog The Producers. Neen, niet die musical van Stany Crets, maar wel Brooks’ oorspronkelijke film uit 1968, meer musicalsatire dan musical, waarin een theaterproducent en zijn boekhouder het listige plan opvatten de grootste flop aller tijden te financieren en met het zwarte geld te emigreren – met het onsterfelijke Springtime for Hitler: A Gay Romp with Adolf and Eva at Berchtesgaden als orgelpunt. Merk ergens halverwege op dat Franz Liebkind de woorden ‘Der Führer does not say “achtung, baby”‘ uitspreekt. Joe O’Herlihy, een van U2’s engineers, gebruikte de uitdrukking herhaaldelijk tijdens opnames van een toen nog titelloze plaat in Berlijn, waarna Hij Die Een Zonnebril Draagt Om Niet Door De Zon Verblind Te Worden Wanneer Hij In Zijn Aars Kijkt vond dat het wel goed bij de plaat paste. Zonder The Producers had U2 nooit zijn klassieke Achtung Baby gemaakt. Of toch op zijn minst niet zo genoemd. Wij laten het aan u over of dat in Brooks’ voordeel spreekt.
OMDAT HIJ EEN HELD IS
En dat is geen stilistische hyperbool om onze persoonlijke appreciatie te duiden. Mel Brooks was namelijk een soortement oorlogsheld. Omstreeks 1943, terwijl pakweg Chuck Norris nog in de luiers zat, werd de zeventienjarige Melvin Kaminsky met de 1104th Engineer Combat Group naar Europa verscheept om tegen de nazi’s te vechten. Zijn taak: landmijnen onschadelijk maken voor het oprukkende geallieerde leger, een job die hem volgens de legende tot in ons land bracht. Na het Ardennenoffensief hadden de Duitsers grote boxen opgesteld die onafgebroken propaganda afspeelden. Kaminsky antwoordde door uit hun eigen luidsprekers Toot Toot Tootsie van de Joodse Al Jolson af te spelen – zijn eerste grote grap. Andere heldendaden uit zijn privéleven: de vurukkulukke Anne Bancroft huwen en vader worden van Max Brooks, wiens Zombie Survival Guide binnenkort als World War Z in de bioscoop komt. Mel Brooks een schlemiel? Wij dachten het niet.
OMDAT HIJ STIEKEM DAVID LYNCH LANCEERDE
Hij werd op eigen verzoek zorgvuldig uit de promotiecampagne gehouden, maar het was Mel Brooks die The Elephant Man (1980) produceerde, de doorbraakfilm van David Lynch. Brooks, klaarblijkelijk een liefhebber van promiscue braadkippen, was namelijk stevig onder de indruk van Eraserhead, Lynch’ zoemende debuut, en wilde hem aan boord voor The Elephant Man, een script dat hij toevallig in handen had gekregen. Een samenwerking die meer voor de hand lag dan je zou vermoeden. ‘Mijn films, zelfs als ze komisch zijn, gaan over het accepteren van het bizarre’, aldus Brooks. ‘En ik weet dat de Elephant Man geen Jood is, maar Joseph Merrick heeft alle trekken van de wandelende Jood.’ Lynch zegde toe en zag zijn carrière met acht Oscarnominaties definitief gelanceerd. Een trucje dat Brooks een paar jaar later nog eens losjes overdeed als producent van David Cronenbergs The Fly (1986). Horror zou nooit meer hetzelfde zijn.
OMDAT QUENTIN TARANTINO HEM PLUNDERDE
Een oppervlakkige blik op zijn cv geeft misschien de indruk dat Brooks de man was die de spoof populariseerde, met films als High Anxiety (1977) en het voortreffelijke Young Frankenstein. Klopt, maar zijn invloed reikt veel verder dan Scary Movie. Die Ku Klux Klan-kappenscène in Django Unchained die u ‘hilarisch’ vond? Vintage Mel. Nadat hij de kungfugeschiedenis, de blaxploitation, de oorlogsfilm, de algehele Filippijnse catalogus en nagenoeg elke spaghettiwestern geript heeft, toont Tarantino nu dat hij ook aardig heeft opgelet tijdens Brooks’ films. Lang voor Tarantino school maakte met genrepastiches en mash-ups, deed Brooks dat al. De gelijkenis valt in het bijzonder op met Blazing Saddles (1974) in het achterhoofd, titelhouder van de eerste protgrap uit de mainstreamcinema. Een film over een zwarte sheriff in een blank stadje – waarmee veertig jaar vóór Django Unchained al iets gezegd werd over de racistische ondertoon van de mythologisering van het wilde Westen. Alleen: wat Brooks met scheten blootlegde, pretendeerde Tarantino met puberaal machismo te doen. En nu we het toch over ’s mans invloed hebben: wat is The Artist meer dan een verlengstuk van Brooks’ Silent Movie (1976)?
OMDAT CURB YOUR ENTHOUSIASM MINDER GRAPPIG WAS GEWEEST ZONDER HEM
Neen, het is niet omdat u net het woord ‘musicalsatire’ hebt gelezen dat de humor van Mel Brooks camp zou zijn. U situeert hem beter in de rijke traditie van de Joodse stand-up in New York, misschien wel de meest innovatieve aller tijden, wat hem samen met de Marx Brothers, Woody Allen en Lenny Bruce tot de grootoom van Seinfeld, Ben Stiller en Curb Your Enthousiasm maakt. Dat laatste is geen toevallige vergelijking. In serie vier, al evenmin toevallig ons favoriete seizoen, cast een zichzelf spelende Mel Brooks Larry David in de hoofdrol voor de musicalversie van The Producers. In de hoop dat hij grandioos faalt, wat conform de originele verhaallijn van de film níét gebeurt. Overigens: de scène waar Mel Brooks met zijn vrouw Anne Bancroft buiten stapt, is haar laatste moment op film – ze stierf in hetzelfde jaar aan kanker.
OMDAT HIJ UW INTELLECTUEEL EXCUUS IS OM MET PROTTEN TE LACHEN
Zoals gezegd: Blazing Saddles was de eerste mainstreamkomedie met een – toegegeven: érg uitgebreide – flatulentiegrap. Maar schaam u niet als u daarmee moet gniffelen: weet dat de film onderwijl één nobele aanklacht is tegen racistische kleinburgerlijkheid. En dat is een rode draad in zijn hele oeuvre: Mel Brooks is namelijk nooit louter infantiel. Zelfs voor de belezen intellectueel die u ongetwijfeld bent, valt er altijd wat te rapen. Alleen al in The Producers vindt u referenties aan James Joyce (het personage Leo Bloom), Dostojewski (Max Bialystock noemt Leo op een bepaald moment ‘prins Mysjkin’, het hoofdpersonage van De idioot), Richard Wagner en Franz Kafka. Zelfs in Robin Hood: Men in Thights zit een Mark Twaingrap die u niet snapt. Kunt u bij uw volgende filmavond nog eens uitpakken met uw literaire kennis, altijd scoren.
CYCLUS MEL BROOKS
9-30/4 in Cinematek, alle info: cinematek.be
DOOR GEERT ZAGERS
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
