WAAROM… …LUCIAN FREUD HONDEN BETER SCHILDERT DAN MENSEN
Hij kon de mens in al zijn menselijkheid in de verf zetten. Lucian Freud (1922-2011), de anatoom van de oppervlakkigheid. Zijn blik een scalpel. Het vel van zijn geportretteerde een atlas. Soms gebruikte Freud in zijn schilderijen een hond. Die zijn beter. Het verhaal over hoe het ene beest het andere warm houdt.
Het was alsof hij met een extreme concentratie aan haar kon ruiken. Als een hond. Zo vertelde ze het. Ooit zat ik met zijn dochter tot laat in de avond op een terras in Amsterdam. ‘Ik heb mijn vader op een vreemde manier leren kennen’, zei ze. Ze had toen net Hideous Kinky, haar eerste boek, gepubliceerd, een autobiografische roman over het bohemienleven dat zij met haar zus Bella en haar moeder Bernardine Coverley eind jaren zestig in Marokko geleid had. In de verfilming ervan zou Kate Winslet de rol van haar moeder spelen.
‘Afgrijselijk raar.’ Dat was de favoriete uitdrukking van de twee zusjes die op sleeptouw werden genomen in hun moeders zoektocht naar spirituele verlichting. De meisjes zochten vooral een vaderfiguur.
‘Toen ik zestien was, ontmoette ik mijn vader in Londen. Ik poseerde voor hem. Hij keek naar mij, hij sprak met mij. Vaak zeiden we niets. Het heeft de meest intieme band geschapen die een mens ooit met een vader kan hebben’, zei ze. Esther Freud is een van de veertien kinderen die Lucian Freud kreeg bij zes verschillende vrouwen. Ze vroeg zich af hoe diep een band met een man zoals haar vader kon zijn. Ze noemde het ‘de koestering van de minutieuze observatie’.
‘Ik bekijk ze als dieren’, zei Lucian Freud over zijn relatie met zijn modellen. Al zijn modellen spreken over die magnetische kracht. Hij liet de gewone verwachtingen los waarmee anderen naar hen keken, zijzelf incluis.
Of het nu Kate Moss was, Jerry Hall, de koningin, of een van zijn vrouwen, dochters of machtige vrienden die voor hem poseerden, op zijn canvas werden ze beesten. Ze werden nog brozer dan dieren. Mensen zonder vacht. Hij schilderde zijn modellen zo bloot dat ‘naakten’ een misplaatst woord werd, zelfs al droegen ze kleren.
Sommigen noemen dat ‘rauw’. Wat Freud doet, is portretteren in de etymologische zin van het woord: protrahere. Hij trekt iets tevoorschijn.
Het is vooral ‘eerlijk’. ‘Ik kan alleen schilderen wat ik zie, ik kan niet liegen’, zei Freud. ‘Ik heb nog nooit zo veel miserabele vrouwen in bed zien liggen’, zei ooit een criticus na een tentoonstelling.
‘Afgrijselijk raar’, zeggen de mensen soms over zijn schilderijen. ‘Ik hou niet van het werk van Lucian Freud. Hij kan beter honden schilderen dan mensen’, zei een antropoloog van de kunst mij vorige week. Een aansporing om op zoek te gaan naar de honden in het werk van Lucian Freud.
De schilder stroopt alle hoogmoed van zijn modellen af. Hij vilt ze. Hij maakt er vlees van. Vlees dat hij verkoos te schilderen met Kremsnerwit of loodwit als pigmentbasis, zoals de oude meesters. Hij idealiseert niet. De honden op zijn schilderijen liggen naast of op de naakte modellen als bewakers van die al te grote menselijkheid. Geduldig. Ze hebben nog een pels.
Freud schildert ze niet beter, hij doet ze beter lijken. Ze zijn waakzamer, zorgzamer. Ze dienen soms als schaamlap. In ieder geval zoeken ze de warmte van het vel van de geportretteerde en stralen ze warmte af. Hun adem hangt over het hele schilderij. Ze ruiken de mens, verwachtingloos maar intens. Zo nemen ze het perspectief van de schilder in.
Lucian Freud was, net zoals zijn grootvader Sigmund, een groot hondenliefhebber. De psychiater Freud liet zijn chowchow vaak toe tijdens zijn sessies. Lucian Freud had twee whippets, van die gladharige windhonden. Hij noemde ze Pluto en Eli, naar de god van de onderwereld en de god waaraan gevraagd wordt: ‘Waarom hebt u mij verlaten?’ Lucian Freud liet zijn honden deelnemen aan de lange en intense poseersessies van zijn modellen. Hij gaf Eli cadeau aan zijn trouwe assistent David Dawson en schilderde hen een paar keer samen.
Tot juli vorig jaar schilderde de 88-jarige Lucian Freud dagelijks in twee lange ochtend- en avondsessies aan een nieuw portret van David met zijn hond Eli. Hij werkte er al vier jaar aan en wist dat het nu, deze week af moest zijn, voor de opening van zijn grote openingstentoonstelling in de National Portrait Gallery in Londen. Het schilderij kreeg de titel Portret van een jachthond 2011. Begin juli kon Lucian Freud zijn bed niet meer uit. Op 22 juli 2011 stierf hij. De mens kreeg hij klaar. De hond is onafgewerkt gebleven. De hond ligt zonder poot om op te staan op een laken, maar zijn oren staan wel gespitst.
DOOR ANNA LUYTEN – ILLUSTRATIE SARAH VANBELLE
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier