Waarom is Sacha Baron Cohen niet meer grappig?
In Who Is America? keert Sacha Baron Cohen, twaalf jaar na Borat, terug naar de States om de Amerikanen te confronteren met zichzelf. Er valt niet veel meer te lachen.
Ergens vorige maand liet Wendy van Dijk, de Nederlandse actrice achter Ushi, nog eens van zich horen. ‘Ik blijf van mensen horen dat Ushi terug moet komen, maar ik moet je eerlijk vertellen dat ik het niet meer zou durven. Bij alles wat je nu doet ben je racistisch. Het is een heel gevoelige wereld geworden’, zei ze op Radio 538. Dat leidde her en der tot onlinestukken met als kop ‘Wendy van Dijk: “Ushi zal nu ook wel racistisch zijn”.’
Voor de jonge lezers: Ushi en Van Dijk was een programma (zo’n kleine twintig jaar geleden) waarin Van Dijk haar gezicht bleker schminkte, valse tanden indeed, haar ogen in spleetjes trok en zich voordeed als Japanse presentatrice. In gebrekkig Engels interviewde ze internationale sterren als will.i.am, Lionel Richie en Adele en probeerde ze met rare vragen en rare verzoeken het gesprek te laten ontsporen. Aan het einde van het interview deed ze haar pruik af, haar tanden uit en bleek ze een knappe, blonde, blanke vrouw te zijn. Daarop volgde doorgaans hilariteit.
Dus ja, Ushi zou vandaag voor ophef zorgen. Meer zelfs: kijk naar Dushi, de opvolger van Ushi, waarvoor Van Dijk zich vermomde als zwarte weervrouw uit Curaçao, en je vraagt je af waarom dat in 2009 níét controversieel was.
Van Dijk heeft gelijk. Het is een gevoelige wereld geworden. Maar dat is niet de enige reden waarom Ushi vandaag niet meer zou werken. Ushi werd groot in tijden waarin haar ontregelde gesprekken een abnormaliteit waren te midden van alle braaf georchestreerde sterreninterviews. Vandaag hoopt elke celebrity zich in Carpool Karaoke, Between Two Ferns, Wheel of Musical Impressions of een van de drieduizend spelletjes die Jimmy Fallon per week verzint van zijn spontaanste en meest zelfrelativerende kant te kunnen laten zien. Humor evolueert en raakt in razend tempo gedateerd. Het ligt, kortom, niet alleen aan het typetje. Het ligt ook aan de tijd.
Toen Borat Amerikanen liet zingen dat ze een Jood in een put wilden gooien, moest hij in een bar diep in het platteland zijn. Vandaag kan hij voor zijn stunts in het Capitool terecht.
***
Precies die gedachte schoot opnieuw door ons hoofd bij de eerste aflevering keken van Who Is America?, Sacha Baron Cohens nieuwe show (die in de VS net in première is gegaan). Eén keer hebben we moeten lachen. Toen een wapenlobbyist met uitgestreken gezicht een tekst van de autocue aflas die stipuleerde dat jonge kinderen ‘verhoogde waarden van het feromoon Blink-182 hebben’. Dat was geinig. De overige 28 minuten van Who Is America? hebben we gespendeerd aan één gedachte: waarom is Sacha Baron Cohen niet meer grappig?
We hebben geen redenen om aan te nemen dat Baron Cohen Van Dijk kent, maar je voelt dat hij zich dezelfde bedenking als haar heeft gemaakt. Twaalf jaar na Borat trekt hij opnieuw naar de VS om de Amerikanen te confronteren met zichzelf. Alleen: Who Is America? is de comeback van Baron Cohen, maar niet van zijn bekendste personages. In zijn nieuwe show grijpt hij terug naar zijn formule van Da Ali G Show, maar dan met vier nieuwe personages.
Er is Dr. Billy Wayne Ruddick Jr., PhD, de stichter van Truthbrary.org die als alt-right-journalist linkse intellectuelen vanuit zijn rolstoel interviewt. Om de ideologische balans te garanderen krijgt hij tegenwicht van Dr. Nira Cain-N’Degeocello, een parodie op linkse politieke correctheid die zich in zijn introfilmpje al verontschuldigt omdat hij een ‘cisgender witte heteroseksuele man’ is. Ricky Sherman is een buitenbeentje in de show: een ex-gevangene die nu kunst maakt met zijn kaka en sperma en vooral een excuus lijkt voor Baron Cohens minder subtiele humor. En de ster van Who Is America? is Erran Morad, een voormalige Mossad-agent uit Israël. Heel even vraag je je af of hij daar geen problemen mee gaat krijgen, tot je je realiseert dat Baron Cohens moeder in Israël geboren is, hij zelf joods is opgevoed en Hebreeuws spreekt.
Dat is één links, één rechts, één neutraal en één etnisch verantwoord stereotype.
Zelfs Sacha Baron Cohen heeft schrik van Woke Twitter.
Iedereen snapt ook waarom. Baron Cohen werd bekend als Ali G, een blank personage dat zich gedroeg als een zwarte rapper. Zijn grootste succes had hij met Borat, een Kazachs stereotype dat zich van alle achterlijke clichés over Centraal-Azië bediende. Zijn laatste hoogtepunt was Brüno, een flamboyante, bitchy homoseksueel die zich in de modewereld ophield. Je zou kunnen argumenteren dat geen van die personages xenofoob, seksistisch of homofoob was, maar dat het wapens waren om xenofobie, seksisme en homofobie te ontmaskeren. De vraag is of je zoveel nuance nog in 280 tekens beargumenteerd krijgt.
In de trailer van Brüno – 2009 was dat – zit een passage waarin de karikaturale gay een Afrikaanse baby adopteert ‘omdat dat de mode is’, in een talkshow gaat zitten en voor een publiek van overwegend zwarte Amerikanen zegt dat hij het kind een traditionele Afrikaanse naam heeft gegeven: ‘O.J.’
Mocht hij die grap vandaag maken, zou dat het einde van zijn carrière betekenen.
Serieus. Dat krijg je niet meer uitgelegd.
We zijn er nog niet uit of dat terecht is.
***
Sacha Baron Cohen heeft zich aangepast aan de gevoeligheden van 2018. Het probleem is dat hij vervolgens doet alsof het nog 2006 is. Als in: de situaties waarin hij zijn personages laat terechtkomen zijn exact dezelfde als toen. En dat is waar het probleem zit.
In de eerste scène trekt Billy Wayne Ruddick naar Bernie Sanders en poogt hem te overtuigen de 99 procent op te nemen in de 1 procent, zodat je met 199 procent overblijft. Sanders snapt niet waar hij het over heeft. Einde sketch. In de derde scène trekt ex-gevangene Ricky Sherman naar een galeriste om zijn tekeningen met kak en sperma te presenteren, maakt hij de achttienduizendste grap over verkrachting in de gevangenis, probeert hij schaamhaar van haar te bekomen voor een nieuw werk en schenkt ze dat schaamhaar. Hij lijkt een achterhaald punt te willen maken over de kunstwereld. Hij mislukt. Einde sketch.
Maar de scène waarin je het meest het probleem voelt, is die waarin de linkse Nira Cain-N’Degeocello langsgaat bij twee statige Republikeinen die op Trump gestemd hebben. Hij vertelt dat zijn dochter nog geen recycleerbare moon cup kan gebruiken om haar menstruatiebloed op te vangen en hij haar nu laat freebleeden op de Amerikaanse vlag. Dat blijkt te passen in een intitiatief, gesponsord door de Clinton Foundation. Vervolgens vertelt hij dat zijn vrouw een open relatie heeft met een dolfijn en hij daarmee heeft leren leven. Het koppel kijkt hem aan zonder veel te zeggen. Hoe uitzinniger Cain-N’Degeocello’s verhaal wordt, hoe minder er te lachen valt. Het punt dat Baron Cohen wil maken, is dat Trump-stemmers werkelijk alles geloven dat je over Clinton-stemmers kunt verzinnen. Het punt dat hij daadwerkelijk maakt, is dat Trump-stemmers beleefd blijven in aanwezigheid van iemand met ernstige mentale problemen.
Au fond zijn dat drie scènes die mislukken omdat de geïnterviewden niet doen wat Baron Cohen hoopte dat ze zouden doen, maar dat is niet waar Who Is America? de mist in gaat. Het punt is: ze zouden ook niet grappig zijn als ze wel gelukt waren.
Sacha Baron Cohens humor was altijd al een vreemde combinatie van drie dingen. Er was zijn briljante ingeving om een volledig uitgewerkt personage te laten interageren met de echte wereld, iets wat voortbouwde op de ideeën van Andy Kaufman. Er was zijn bijzondere talent voor over the top vulgaire humor, vaak met kaka of dildo’s, occasioneel met een olifantenrectum. En dan was er nog een vreemdsoortige maatschappijsatire, die maakte dat hij met die vulgaire humor wegkwam.
Als die drie dingen samenkomen, krijg je iets als Throw the Jew Down the Well, de scène waarmee Baron Cohen het meest vereenzelvigd wordt: Borat die erin slaagt een café Amerikanen te laten meezingen met de frasen ‘Throw the Jew down the well / So our country can be free’. Een scène die iets zei over kuddegedrag, onwetendheid en xenofobie. (Al zei ze misschien evenveel over menselijke beleefdheid, de kracht van enthousiasme, manipulatie en montage, maar dat terzijde.)
Als die drie dingen níét samenkomen krijg je Who Is America?. De vulgaire humor is er nog, maar de context errond niet meer. De hele ‘acteur in character duikt in de echte wereld’-gimmick is zijn frisheid kwijt, we kennen de trucjes ondertussen. Iemand als Nathan Fielder heeft ze in Nathan for You (te zien op Comedy Central), waarin hij als Canadese businessconsultant kleine ondernemers aanzet tot volslagen absurde make-overs, al eens naar een hoger niveau getild. Het is dus geen toeval dat Fielder mee heeft gewerkt aan Who is America?: het zegt veel dat Sacha Baron Cohen een nieuwe generatie komieken probeert in te huren om relevant te blijven.
Het grootste probleem is evenwel de satirische component. Baron Cohen heeft altijd een specifiek doelwit gehad: domme mensen. Specifieker: domme Amerikaanse mensen. Op dat vlak waren de noughties – zie ook Fahrenheit 9/11 – een gouden decennium. George W. Bush was president. Fox News was een leugenmachine die niemand serieus nam. De war on terror in Afghanistan en Irak sloeg op niets. Domme Amerikanen waren in 2006 een makkelijk, ongevaarlijk en altijd grappig doelwit. Vandaag: net iets minder. De nonsens die Billy Wayne Ruddick verzint, is minder absurd dan wat Alex Jones dagelijks in Infowars vertelt. Twee Republikeinen trollen lijkt anno 2018 niet alleen gratuit, maar ook wrang. De uitzinnigheid van Baron Cohens politieke kritiek is ingehaald door de realiteit.
Sacha Baron Cohen heeft een gelijkaardig probleem als Wendy van Dijk. Het ligt niet alleen aan zijn typetjes. Amerika is veranderd.
Dáárom is hij niet grappig meer.
Het rare is dat zodra hij niet meer grappig probeert te zijn Who Is America? op zijn sterkst is. Dan hebben we het over dat fragment dat u allicht al op Facebook zag passeren, waarin Baron Cohen vermomd als ex-Mossadman Erran Morad een rist rechtse figuren ervan probeert te overtuigen niet de leerkrachten op school te bewapenen, maar de leerlingen. Specifieker: de ‘Kinderguardians’, een keur kinderen ‘vanaf de leeftijd van drie’.
Al in de eerste minuten krijgt Erran Morad een wapenlobbyist zo ver om een instructievideo voor jonge kinderen te maken. Tegen de achtergrond van een Studio 100-achtig decor demonstreert hij een rist knuffelwapens, waaronder de Uzicorn, een uzi gemonteerd in een pluchen eenhoorn. ‘This is one for the little girls.’ Vervolgens trekt Morad naar Washington, waar hij in een jongens-onder-elkaarsfeertje de zin ‘It’s not rape if it’s your wife’ dropt en een tweede wapenlobbyist een low five weet te ontlokken. De grote finale is een endorsement video, waarin hij twee leden en twee voormalige leden van het Congres promo laat voeren voor ‘wapentraining voor speciaal geselecteerde kinderen van 4 tot 12’. ‘In less than a month, a first-grader can become a first-grenader’, zegt de voormalige Congresman Joe Walsh. Achteraf zei Walsh dat hij erin geluisd was door Baron Cohen.
Het is de wrangste vaststelling van de aflevering. Toen Borat Amerikanen zo ver wilde krijgen om te zingen dat ze een Jood in een put wilden gooien, moest hij in een bar diep in het platteland zijn om een stel zatte rednecks te manipuleren. Vandaag kan hij voor zijn stunts in het Capitool terecht.
Er valt nog wel satire te maken over het Amerika van Trump. Maar dan is die wel niet grappig meer.
Op voorhand leek Who Is America? een van de interessantste comebacks van het jaar. Omdat het alle juiste vragen stelde. Hoe hard is humor veranderd door MeToo en Black Lives Matter? Zijn alle stereotypen racistisch, seksistisch of homofoob? Is Borat racistisch? Was Borat racistisch? Waarom kreeg Brüno nauwelijks kritiek? Kun je nog een satire maken op het Amerika van vandaag? Overdrijft Twitter? Valt er nog te lachen met dit Amerika? Hoe groot gaat de confrontatie met tien jaar geleden zijn?
Who Is America? beantwoordt een deel van die vragen, maar veel valt er daarbij niet te lachen. Drie fragmenten die passé aanvoelen. Eén fragment dat eerder beangstigend dan humoristisch is. De balans van Who Is America? is heel middelmatig. Het goede nieuws: u gaat niet de hele aflevering meer moeten uitkijken. De stukken die de moeite zijn, zal u wel op Facebook en Twitter zien passeren.
Veranderde tijden hebben ook zo hun voordelen.
Who Is America?
Voorlopig alleen nog op Showtime in de VS.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier