Filmregisseurs die de mens bestuderen: ze bestaan nog. De Zweed Ruben Östlund legt in het dwingende Turist een welgesteld skiënd gezin onder de microscoop en ziet hoe de vader in een vermeende noodsituatie vrouw en kinderen doodleuk aan hun lot overlaat. ‘En dat gebeurt meer, hoor. Sla de statistieken er maar op na, van de Titanic tot de Estonia.’
Als een volleerde socioloog denkt regisseur Ruben Östlund na over mens en maatschappij. Alleen verwerkt hij zijn bevindingen en analyses niet in rapporten maar in brutale, stilistisch doordachte speelfilms zoals Involuntary (2008), Play (2010) en het in Cannes bekroonde Turist. In die nieuwe film, die alvast door Quentin Tarantino en Bret Easton Ellis op applaus werd onthaald, ziet een Zweeds modelgezin in een skiresort in de Alpen een lawine naderen. In paniek rent de vader voor zijn leven. Hij redt zijn iPhone, maar niet zijn vrouw en kinderen. Enkele tellen later blijkt dat de lawine kunstmatig opgewekt is en niemand ooit in levensgevaar verkeerde.
Oeps. En nu? Valt zo’n echtgenoot en vader nog wel te vertrouwen? De in zijn mannelijkheid zwaar gekrenkte man kan zich troosten met de gedachte dat het wel meer gebeurt. ‘Kijk naar de statistieken’, grijnst Östlund. ‘Van de ramp met de Titanic tot die met de Estonia: de mannen overleven, de vrouwen en kinderen sterven. Overlevingsinstinct schakelt cultuur uit. We vergeten onze rol en lopen hard weg van het gevaar. Daar zouden we over moeten durven te praten, maar dat doen we amper. We vertellen liever heldenverhalen. Zweden liep een nationaal trauma op door de ramp met de Estonia. Om dat te verwerken, werden steeds weer dezelfde verhalen verteld, zoals over een koppel dat zich aan elkaar vastklampte en bij elkaar bleef tot het einde. Maar de statistieken tonen een heel andere realiteit. Veel overlevenden kampen met schuldgevoelens omdat ze heel anders reageerden dan gedacht en dan de maatschappij van hen verwacht.’
Östlund pleit ervoor om niet weg te kijken van de lelijke en kleine kanten van de mens. ‘Van zodra je een onsympathiek personage opvoert, word je beschuldigd van antihumanisme en cynisme. Dat vind ik ridicuul. Je verwijt een regisseur die filmt hoe een leeuw een buffel te grazen neemt toch ook geen cynisme of een kille visie? Ik vind het jammer dat we niet durven te kijken naar hoe we echt zijn en hoe we ons werkelijk gedragen. Dat kan alleen maar tot een beter begrip leiden. Helaas kijken we, achteroverleunend in de zetel, liever naar sympathieke portretten die ons bevestigen in het idee dat de mens een fantastische soort is. ‘Onschuldig is dat volgens Östlund niet. ’99 procent van de Amerikaanse films gaat over een gezin dat plots van buitenaf bedreigd wordt. Daarna is het aan de man om – tegen zijn zin – geweld te gebruiken en de vijand te doden, waarna de vrede weerkeert. We staan er niet bij stil dat hier een ideologie gereproduceerd wordt, een ideologie die jonge mannen een oorlog aanpraat. Zonder die aangeleerde loyauteit en die heroïsche personages zouden ze nooit aanvaarden om ten oorlog te trekken. Ík zou het alleszins niet aanvaarden, ben je gek?’
DE SPECTACULAIRSTE LAWINE OOIT
De rollen die ons opgedrongen worden, het is een stokpaardje van Östlund. ‘Heb je Play, mijn vorige film gezien? De zwarte jongens daarin spelen de rol van de zwarte jonge boefjes. Ze gebruiken het stereotype, maar worden ook in die rol gedwongen. Ze doen wat de buitenwereld van hen verwacht. Dat is ook het geval met het echtpaar Tomas en Ebba in Turist. Het probleem is niet dat we constant een rol spelen, want mensen zijn dieren die een rol spelen. Er is wel een probleem als we maar uit een zeer beperkt aantal rollen kunnen kiezen. Ik pleit ervoor om verwachtingen gebaseerd op geslacht, huidskleur, cultuur te onderzoeken en te benoemen. Maar niet alles is negatief. Het is goed dat we geleerd hebben solidair te zijn. Dat moeten we behouden. Maar misschien is het een minder goed idee om deeercultuur te behouden: het idee dat de man niet mag huilen, moet opkomen voor zijn familie en zich moet doodschamen als hij overmand wordt door zijn overlevingsinstinct.’
Östlund zou er de hele dag over kunnen praten. ‘Turist ligt al maanden achter me, maar mij interesseert dit zodanig dat ik het plezant vind om vandaag een hele dag met de pers te praten. Ook over de inhoud van Play en Involuntary discussieer ik nog altijd graag en veel. Discussies over de samenleving verrijken mijn denken én brengen me op ideeën. Ik geloof totaal niet in de artiest die eenzaam thuiszit en op goddelijke inspiratie rekent om aan zijn meesterwerk verder te werken. De interessantste onderwerpen vind je door sociaal te zijn. Wat interessant is om hevig over te discussiëren, is interessant om in film aan bod te laten komen. Volgens mij is dat een veel betere ingesteldheid dan een film te willen maken zonder te weten waarover het moet gaan en dan maar te kijken naar wat de anderen hebben gedaan.’
Een origineel onderwerp en een uitdagende blik op de wereld zijn een goed begin, maar daarmee heb je nog geen film die van zich doet spreken. ‘Ah, de hamvraag: hoe word je succesvol? Sommige regisseurs vertrekken van een ideologie of levensvisie en voelen zich verantwoordelijk om die uit te dragen. Anderen vinden dat ze die verantwoordelijkheid niet hebben. Allebei kennen ze pas succes als ze doorhebben hoe je in de arena moet spelen. De fotografe Tracy Morford ontdekte dat ze kunstenaar kon worden tijdens een tekenwedstrijd in het vierde leerjaar. Alle tekeningen lagen op een grote tafel en ze zag meteen welke tekening zou winnen. Dat was niet de hare. Ze stal de tekening, zette er haar naam onder en won de wedstrijd. Ik weet ook wat me in de arena te doen staat. Ik zíé wat esthetisch krachtig zal overkomen en hoe ik de aandacht kan vestigen op mijn werk. Met Turist had ik twee doelstellingen. Een daarvan was: de meest spectaculaire lawinescène uit de filmgeschiedenis ensceneren. Dat is de lat hoog leggen. Maar door dat voornemen luid te verkondigen spande de hele ploeg zich wel enorm in zonder dat ik erom moest vragen. De lawine die het voor een Zweeds gezin in de Franse Alpen verknalt, hebben we gefilmd in Brits-Columbia in Canada. Het restaurant bouwden we na in een studio met een enorm green screen. Gek hé, als je erbij stilstaat?’
TURIST
Vanaf 28/1 in de bioscoop.
DOOR NIELS RUËLL
RUBEN ÖSTLUND ‘IK CYNISCH? DAT VERWIJT JE EEN REGISSEUR DIE FILMT HOE EEN LEEUW EEN BUFFEL TE GRAZEN NEEMT TOCH OOK NIET.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
