Het lijkt weinig waarschijnlijk dat David Lynch ooit nog voor televisie zal werken. Nadat zijn populaire reeks ‘Twin Peaks’ na twee seizoenen afgevoerd werd, stuurden de tv?bonzen hem continu van het kastje naar de muur. De pilootaflevering van zijn meest recente project, ‘Mulholland Drive’, werd zelfs direct bij het grof huisvuil gezet. Lynch, door Mel Brooks ooit de ‘Jimmy Stewart from Mars’ genoemd, revancheerde zich met stijl: hij maakte er een langspeelfilm van.

Door Ben Van Alboom

‘Mulholland Drive’ vanaf 9 januari in de bioscoop.

Geheel in de sfeer van de wereld van David Lynch organiseert 5voor12 twee release-party’s, een op 10/01 in de Gentse Vooruit, een op 11/01 in de Antwerpse Metropolis. Info: tel. 03-226 49 63.

Focus Knack geeft 20 vrijkaarten weg voor het laatste evenement. Bel voor dinsdagmiddag 8/1 naar 0900-20 888 (keuzenummer 01).

Lynch breidde zelf nog een antwoord op de serie met de bioscoopfilm Twin Peaks: Fire Walk with Me en ging vervolgens opnieuw voor televisie werken. In 1992 zond ABC de pilootaflevering van de ongemeen grappige comedyserie On the Air uit, over de strubbelingen op de set van een televisieprogramma van de verzonnen Zoblotnick Broadcasting Company. De kritieken vielen echter tegen, kijkers haakten vlug af en ABC stopte de reeks al na drie uitzendingen in het vriesvak. Vier afgewerkte afleveringen bevinden zich daar bijna tien jaar later nog altijd.

Voor HBO maakte Lynch een jaar later nog de minireeks Hotel Room en legde zich dan weer even op film toe. Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan en tijdens de opnames van The Straight Story kreeg de filmmaker opnieuw een idee voor een televisiereeks. Van ABC kreeg hij zelfs acht miljoen dollar (ongeveer hetzelfde van wat The Straight Story heeft gekost) om de pilootaflevering te maken. Mulholland Drive, een surrealistisch kluwen van moord, misdaad en identiteitsverlies, was al even grillig en verraderlijk als de beroemde kronkelende weg hoog in de Hollywood-heuvels. Rita, een brunette, lijdt aan geheugenverlies na een ongeval op de weg. Met de hulp van een blonde starlet probeert ze haar identiteit te achterhalen en zo een antwoord te vinden op de vraag waarom verschillende mensen haar naar het leven staan. Het resultaat was dermate esoterisch en pervers dat ABC Lynch terug naar af stuurde. Niet toegankelijk voor een groot publiek, luidde het verdict. Zeker de lesbische vrijscène tussen hoofdrolspeelsters Naomi Watts en Laura Harring schoot de televisiebonzen in het verkeerde keelgat.

Gelukkig kocht het Franse Studio Canal+ de rechten over en stopte David Lynch nog eens zeven miljoen dollar in handen om de pilootaflevering tot een bioscoopfilm om te vormen. De filmmaker, die zelf ook niet tevreden was met het voorlopige resultaat, blikte daarna verschillende scènes opnieuw in en werd daarvoor op het jongste Filmfestival van Cannes onderscheiden met de prijs voor de beste regie.

Had je verwacht dat ABC zou weigeren om de pilootaflevering van ‘Mulholland Drive’ uit te zenden?

David Lynch: Neen, maar uiteindelijk was ik er ook niet kapot van. Ik heb een tegenslag altijd meer positief dan negatief ervaren. Het is bovendien minder vervelend om iets te kunnen afwerken dat achteraf misschien nooit vertoond wordt dan om aan een project te werken waarvan je niet weet of het wel ooit zal afraken. Dat laatste was bijna het geval met de kortfilm Eraserhead. Op een bepaald moment waren er geen middelen meer om verder te werken en liep ik een tijd met het idee rond om miniatuurversies van het hoofdpersonage en het decor te maken om de film alsnog met stop-motion (een techniek waar onder meer Henry Selick gebruik van maakte om de poppenfilm Tim Burton’s The Nightmare Before Christmas in te blikken, red.) af te werken. Gelukkig is het nooit zover gekomen en kreeg ik plotseling zelfs het nodige geld om er een langspeelfilm van te maken.

Maar had je het veto van ABC dan niet zien aankomen? Iets minder dan tien jaar geleden heeft de televisiemaatschappij toch ook de comedyserie ‘On the Air’ onmiddellijk afgevoerd.

Lynch: Klopt, maar van die reeks hebben ze tenminste de pilootaflevering uitgezonden. Om een of andere reden hebben ze vervolgens ook nog de derde en vijfde aflevering uitgezonden vooraleer de serie op te bergen. Nochtans was het een bijzonder leuke reeks, met een geweldige cast. Het opzet was dan wel behoorlijk onnozel, maar veel mensen vonden het erg grappig. Ik heb nooit goed begrepen waarom de serie is geschrapt, maar ondertussen wordt het me stilaan duidelijk: ( grijnzend) ABC haat mij. Misschien moet ik er maar eens over nadenken om nooit meer voor televisie te werken.

In welke richting had je de plot nog graag gestuurd, als ‘Mulholland Drive’ geen langspeelfilm was geworden?

Lynch: Daar denk ik nu sowieso niet meer over na. Waarschijnlijk werkte het personage van Naomi Watts zich nog meer in de problemen, maar voor hetzelfde geld gebeurde het ook weer niet. Om een of andere reden zijn we allemaal gefascineerd door het ongeluk van anderen. Als we eerlijk zijn, moeten we toegeven dat we het zelfs leuk vinden om een onschuldig personage in de problemen te zien komen. Dat is de drijfkracht van de meeste verhalen. Waar ik met dit verhaal ging uitkomen, stond voor mij echter nog niet vast. Ik was net als de kijker van plan om van aflevering naar aflevering te gaan. Op het einde van elke aflevering had ik me dan gewoon laten meesleuren door wat op dat moment in mijn hoofd zat. De mogelijkheid om voortdurend zaken bij te sturen en altijd verschillende richtingen in te slaan, is misschien wel de bekoorlijkste eigenschap van televisie.

Televisie heeft ook beperkingen. Ik kan me bijvoorbeeld niet voorstellen dat je er bepaalde vrijscènes op televisie had doorgekregen.

Lynch: Beperkingen zijn er altijd. Zelfs wanneer ik aan een bioscoopfilm werk, kijkt er wel altijd iemand toe dat ik binnen het budget blijf en me aan de afspraken met de verschillende filmmaatschappijen houd. De uitdaging bestaat er telkens in om met je potlood binnen de aangegeven lijntjes te blijven. Bovendien werken beperkingen in mijn geval doorgaans productief. Toen we Twin Peaks aan het inblikken waren, was ik trouwens meer verbaasd door wat ze ons allemaal wél lieten doen dan door wat ons niet toegestaan werd. Het hangt er dus gewoon van af hoe je de dingen bekijkt.

Dat je de oorspronkelijke pilootaflevering van ‘Mulholland Drive’ een halfuur hebt moeten inkorten om aan eisen van ABC te voldoen, moet toch onprettig zijn geweest.

Lynch: Klopt, maar in feite had dat niets met de artistieke beperkingen van het medium te maken. Ik was op voorhand met ABC overeengekomen dat de pilootaflevering twee uur zou duren. Op een bepaald moment verkeerde de televisiemaatschappij echter in slechte papieren en namen ze de beslissing om meer commercials uit te zenden. Omdat ze _ uit schrik kijkers te verliezen _ echter niet met hun programma’s wilden schuiven, kregen alle producenten de opdracht om aan de duur van de programma’s te sleutelen.

Voor een televisiemaatschappij maakt het nu eenmaal niet uit of een programma goed of slecht is. Zolang het beeld en geluid enigszins aanvaardbaar zijn, zijn de bonzen allang tevreden. ( Ironisch) Want anders zappen mensen weg voor de reclame begint. Daarom zien de meeste commercials er stukken beter uit dan veel televisieprogramma’s. In feite zijn televisieprogramma’s er alleen om de kijker iets te doen te geven tussen de reclame door.

Toen duidelijk werd dat de pilootaflevering uiteindelijk een bioscoopfilm ging worden, heb je naar verluidt verschillende scènes opnieuw gedraaid. Welke?

Lynch: Ik zou het niet eerlijk vinden om bepaalde scènes om die reden met elkaar te vergelijken en daarom vertel ik het liever niet. Je kunt er natuurlijk altijd zelf proberen achter te komen, maar dan gaat iedereen zich bij het bekijken van de film vanzelfsprekend meer met andere dingen bezighouden. Dat is de reden waarom ik nooit commentaar bij mijn films wil geven. Ideeën komen altijd vrij fragmentarisch in me op en uiteindelijk belanden ze nooit in dezelfde volgorde in mijn films. Op zich vind ik ze trouwens ook nooit interessant genoeg om er dieper op in te gaan. Het is slechts door de interactie van al de dingen samen dat er een aantrekkelijk geheel ontstaat. Hóe dat gebeurt, is voor mij trouwens even magisch als voor de toeschouwer. Ik kan het niet verklaren, en ik wíl het ook niet verklaren.

We moeten er dus niet op rekenen dat je ooit een aanvullend geluidsspoor van een dvd vol praat?

Lynch: Ik zou er nog geen seconde aan denken. De film is de film en je hebt geen begeleidend commentaar nodig om er dingen aan toe te voegen. Wie zich daar toch toe geroepen voelt, geeft in feite toe dat hij niet alles in de film heeft kunnen stoppen en dat hij dus ook niet tevreden is met het eindresultaat. Wat iemand in zo’n commentaar zegt, had dus ofwel in de film moeten zitten ofwel heeft het niets met de film te maken en is het dus oninteressant.

Ik wil wel worden betrokken bij de kleurcorrectie van mijn films op dvd. In het geval van Blue Velvet hebben ze mij daar jammer genoeg niet voor uitgenodigd. Op dit moment zijn we Eraserhead wel beeld per beeld aan het oppoetsen en voor Twin Peaks: Fire Walk With Me ben ik zelfs enkele verwijderde scènes opnieuw aan het bekijken om ze aan het schijfje toe te voegen.

In ‘Mulholland Drive’ zit een erg grappige scène waarin een acteur auditie doet voor een bepaalde rol. Hoe zien jouw audities eruit?

Lynch: Ik heb nog nooit iemand een scène laten lezen. Om eerlijk te zijn, begin ik altijd met het bekijken van foto’s om een eerste selectie te maken. Waarschijnlijk heb ik op die manier al verschillende getalenteerde acteurs een rol geweigerd. Ik ben ook de eerste om toe te geven dat een foto in de helft van de gevallen een verkeerde indruk van de persoon in kwestie geeft, maar om tijd te sparen, is er geen andere mogelijkheid. Vervolgens spreek ik met de acteurs af om over koetjes en kalfjes te praten. Soms raak ik ook het onderwerp van de film even aan, maar meestal ben ik gewoon op zoek naar raakpunten tussen een acteur en de verschillende personages. Zulke gesprekken kunnen soms lang duren en niets opleveren, maar het is belangrijk om voldoende geduld uit te oefenen tot iemand iets zegt dat hem onlosmakelijk met een personage verbindt. In feite kun je mijn audities vergelijken met een soort televisieshow waarin mensen op zoek gaan naar de juiste partner. Meestal zit het moment van de waarheid slechts in één zin of één woord.

Met hun respectievelijk blonde en bruine lokken deden Naomi Watts en Laura Harring ons denken aan Laura Dern en Isabella Rossellini in ‘Blue Velvet’. Zit daar meer achter of beelden we ons iets in?

Lynch: Inbeelding, denk ik. Ik geloof niet in dogma’s. Het is bijvoorbeeld best mogelijk dat je een voorkeur voor blondines hebt en op een dag toch op een brunette verliefd wordt. Ik heb gewoon een voorkeur voor personages en terwijl ik aan het schrijven ben, zal ik op een bepaald moment een ingeving over hun haarkleur krijgen. Ik heb echter geen idee waar die ingeving vandaan komt. Ik pen alle ingevingen gewoon zo goed mogelijk neer en probeer ze achteraf als puzzelstukjes in elkaar te schuiven. Daarom schrijf ik werkelijk alles op wat in me opkomt. Op het moment zelf klinken de verschillende ideeën niet altijd even interessant, maar vaak krijgen ze later toch een betekenis.

Hoewel we ondertussen al heel wat van je gewoon zijn, kom je telkens opnieuw met iets origineels op de proppen. Ben je soms zelf nog verbaasd door dingen die je op papier hebt gezet?

Lynch: ( vastberaden) Elke dag. Mensen schrijven me eigenlijk te veel dingen toe die helemaal niet van mij zijn. Ik heb er bijvoorbeeld geen flauw benul van waar al mijn ideeën vandaan komen. Oké, ik heb ze op papier gezet, maar ze bestonden al lang vóór ik dat deed en ze zijn bovendien voor iedereen toegankelijk. Op een bepaald moment borrelen ze gewoon in ons op. Nicola Tesla is daar een goed voorbeeld van. Op een dag zat hij op een bankje naar de lucht te kijken en eensklaps kreeg hij het idee voor de wisselstroom gewoon in de schoot geworpen. Zomaar. Ik zie ideeën daarom meer als een geschenk dan als een gave.

Borrelde het idee van de cowboy in de film ook gewoon in je op?

Lynch: Absoluut. Toen ik het scenario aan het schrijven was, begon hij op een bepaald moment tegen me te praten. Ik heb alles wat hij me vertelde neergeschreven en op die manier is hij in de film geraakt. Misschien heeft het wel iets te maken met het feit dat mijn vader nog een echte cowboy was. Elke dag reedt hij met zijn paard in het dorp rond en begroette hij iedereen, zoals alleen cowboys dat deden. Jammer genoeg is het westerngenre in de cinema stilaan uitgestorven. Toch beeld ik me nog geregeld in dat in de heuvels van Hollywood ’s nachts cowboys rond een kampvuur zitten om liedjes te zingen.

Ondertussen woon je zelf ook al jaren in de heuvels van Hollywood. Wat doet iemand als David Lynch in godsnaam dáár?

Lynch: Ik hou gewoon enorm veel van Los Angeles, omdat de stad me een gevoel van onbeperkte artistieke vrijheid geeft. Er zijn natuurlijk ook heel wat problemen, maar op het einde van de dag zou ik nergens anders willen wonen. Los Angeles is een stad waar alles mogelijk is en waar voortdurend allerlei dingen gebeuren. Als je er vijf jaar zou wegblijven, kom je gegarandeerd terug in een stad die je maar voor de helft meer kent. Terwijl men in de rest van de wereld enorm voorzichtig met oude gebouwen omspringt, gooit men ze in Los Angeles in een handomdraai tegen de grond om er een nieuw gebouw neer te planten. Tien jaar later gooien ze dat gebouw dan weer neer en bouwen ze er weer een ander. Het maakt er de stad nooit aantrekkelijker op, maar het nodigt iedereen uit om minstens even bedrijvig te zijn als de bouwvakkers. ( doodernstig) En het licht bevalt me er ook wel.

Op welke manier moet een mens naar films als ‘Lost Highway’ en ‘Mulholland Drive’ kijken?

Lynch: Intuïtief. Onze hersenen interpreteren abstracties op verschillende manieren en je moet het brein ook de ruimte geven om dat te doen. Probeer niet overal betekenis achter te zoeken, want vaak is het beter om louter te voelen dan te denken. Mensen proberen kunst voortdurend te verklaren vanuit de bestaande wereld, terwijl kunst juist een manier is om een andere wereld open te laten gaan. Wie continu op zoek gaat naar verklaringen, ziet vaak dingen die er niet zijn of waar ik me in elk geval zelf niet van bewust was.

Er stappen weleens mensen op me af die me vertellen hoe fantastisch ze mijn films wel vinden en me vervolgens vragen of ik ze eens wil verklaren. Ik vraag me af waarom. Als ik het al zou kunnen, reduceer ik mijn films tot een wetenschap in plaats van tot een kunstvorm. Misschien is het ook wel de schuld van de cinema dat het zover is gekomen. Vroeger werden er gewoon meer films gemaakt die je hersenen onophoudelijk met allerlei dingen bestookten. Terwijl je naar Otto e Mezzo van Federico Fellini zit te kijken, gaan er duizenden dingen in je om, waar je misschien niet over nadenkt, maar waarvan je weet dat ze er zijn. Zo zou het altijd moeten zijn.

Zowel in ‘Lost Highway’ als ‘Mulholland Drive’ ondergaan personages een metamorfose. Bereid je op die manier de verfilming van het werk van Franz Kafka voor?

Lynch: ( lacht) Ik denk het niet, maar het is een publiek geheim dat ik al lang met het idee rondloop om dat boek te verfilmen. Ik begrijp niet dat mensen Kafka als een enge en zonderlinge auteur omschrijven, want voor mij is hij juist een van de meest briljante komieken ooit. Toch zijn er twee dingen die me ervan weerhouden om dat boek in beeld te brengen. Om te beginnen moet ik Gregor Samsa in een insect doen veranderen. Digitale computertechnieken maken het vandaag de dag mogelijk om dat te doen, maar het kost nog altijd handenvol geld en vooralsnog wil niemand het betalen. Tweede probleem is dat er enorm veel onzinnige dialogen in zitten waardoor je ook overdreven veel ondertitels zou krijgen. Zelf hou ik erg veel van ondertitels, maar ik kan me voorstellen dat een groot deel van het publiek alleen al daardoor zou afhaken.

Op de Europese dvd van ‘Lost Highway’ staan enkele setfragmenten waarin duidelijk te horen is hoe de muziek uit de film ook op de set door de klankkasten weerklonk. Werk je vaak op die manier?

Lynch: Dat hangt ervan af. Wat me vooral fascineert, is hoe een bepaald nummer een scène kan doen mislukken, terwijl een ander nummer dezelfde scène in een onvergetelijke ervaring omtovert. Daarom laat ik niet altijd het beeld bepalen hoe het geluid klinkt en stap ik soms met een nummer op de fotografieleider af, om hem duidelijk te maken met welk tempo hij zijn camera moet bewegen. Tijdens de opnames van Lost Highway heb ik dat wel vaker gedaan, omdat de muziek het beeld in dat geval veelal dicteerde wat te doen. In Mulholland Drive was dat iets minder het geval.