‘Verstopt onder schapenvachten Iran uitvluchten: was het maar een verzinsel’

Zijn beroemde vader – Jafar Panahi, regisseur van De cirkel, Offside en Taxi Teheran – heeft een film- en uitreisverbod, Panah Panahi nog niet. Met het grappige én aangrijpende Hit the Road helpt hij zichzelf wel aan een voornaam, een internationale bioscooprelease en een selectie voor Mooov. ‘Ik ken bijna niemand die Iran níét wil verlaten.’

De achterbank vraagt of het nog ver is – er moeten nog vele honderden kilometers gereden worden. Buiten wisselen landschappen elkaar af, in de auto lange stiltes, knetterende discussies en overenthousiaste zangstondes. Hit the Road vat de sfeer van een veel te lange autoreis met het hele gezin perfect samen. Maar er is meer aan de hand. Eigenlijk rijdt dit vierkoppige gezin naar de Turkse grens omdat de oudste zoon clandestien Iran wil verlaten.

Het ene moment brengt de debuutfilm van Panah Panahi je aan het lachen, het volgende moet je op je lip bijten. Het is de perfecte film voor Mooov, het ambitieuze festival voor films vanuit alle hoeken van de wereld. Regisseur Panah Panahi is de zoon van de internationaal gelauwerde Jafar Panahi, die sterke films draaide als De witte ballon (1995) of Taxi Teheran (2015) en die het Iraanse regime met celstraffen, intimidatie en een beroepsverbod monddood probeert te maken. Tevergeefs: Jafar Panahi smokkelde desnoods een clandestien gedraaide film – This Is Not a Film (2011) – via een USB-stick in een verjaardagstaart Iran uit.

Je bent je vader niet en je debuutfilm verdient alle aandacht maar je begrijpt vast dat we eerst naar zijn situatie polsen.

Panah Panahi: Jazeker. Ik heb voor deze situatie gekozen, nu moet ik de moeilijke vragen beantwoorden. Voor Jafar is de situatie helaas niet veranderd. Hij mag twintig jaar lang geen films meer maken en er is een uitreisverbod van twintig jaar tegen hem uitgevaardigd. Aan die zware sancties valt niets meer te doen. Hij moet ze uitzweten. Maar zoals je weet, trekt hij zich van dat filmverbod niets aan. Hij maakt ondergronds toch films en die worden het land uit gesmokkeld. België was een van de landen waar zijn laatste film Three Faces (2018) in de bioscopen is uitgebracht.

Maar hoe gaat het met hem?

Panahi: Hij is niet iemand die zijn gevoelens laat zien. Je kunt geen emoties van zijn gezicht aflezen en hij zegt ook nooit iets dat grote emoties verraadt. Omdat ik hem al mijn hele leven ken, zie ik soms aan zijn lichaamstaal of hoor ik aan de toon van zijn stem een béétje of het van binnen goed of slecht met hem gaat. Meer niet. Het enige dat ik aan hem zie, is dat hij nu beter met de situatie omgaat.

Op dit moment zie ik dat het hem enorm plezier doet dat ik films maak. Ik zie een blijdschap op zijn gezicht die ik er nooit heb opgemerkt toen hij met zijn films grote successen boekte. Dat hij mijn werk waardeert, geeft me enorm veel voldoening.

Heb je geaarzeld om in de voetsporen van je bekende vader te stappen?

Panahi: Het was mijn keuze. Hoewel ik in een filmmilieu opgegroeid ben en van dichtbij heb gezien hoe hij of Abbas Kiarostami te werk gingen, heb ik pas ernstig met mijn vader over cinema gepraat toen ik een jaar of achttien was en film wilde studeren. Tijdens mijn studies heb ik als assistent of cameraman veel praktijkervaring opgedaan. Ik heb mijn vader geholpen met zijn recente films. Een betere opleiding kun je je niet wensen.

We hebben veel overlegd over Hit the Road. Zijn hulp was van onschatbare waarde. Maar er is ook een keerzijde. Net omdat mijn vader zo’n bekende regisseur is, was het voor mij belangrijk om een eigen identiteit te ontdekken. Op elk moment in mijn leven heb ik moeten streven naar een zelfstandig, onafhankelijk bestaan.

Hit the Road snijdt het droevige thema aan van de vele Iraniërs die zich verplicht zien het repressieve regime te ontvluchten maar doet dat op een lichtvoetige, zachte manier. Omdat het niet anders kan of omdat je in die aanpak gelooft?

Panahi: Ik wil geen persberichten of nieuwsreportages maken, ik wil films maken. Films die iedereen kan begrijpen, ongeacht je taal, cultuur of afkomst. Ze moeten universeel zijn en niet exclusief voor een specifieke samenleving. Ik tracht de vele facetten van een probleem te tonen.

Hit the Road weerspiegelt mijn persoonlijkheid. Ik bekijk de zaken graag vanuit sterk verschillende oogpunten. Zelfs bij een zeer pijnlijke geschiedenis vraag ik me af wat er grappig is. Dat levert de positieve energie op die nodig is om lang door te gaan. Positiviteit en negativiteit vechten voortdurend met elkaar. Ik probeer een balans te vinden.

De prachtige populaire Iraanse liederen in je film balanceren ook tussen aanstekelijk en melancholisch.

Panahi: In de muziek zit inderdaad dezelfde paradox. Iraniërs houden van heel vrolijke muziek en ritmes die je bijna verplichten om te dansen. Maar de tekst is vaak heel dramatisch of melodramatisch. Wij vinden dat zelf ook wat raar. Je hoort traditionele popmuziek die elke Iraniër associeert met lange autoritten uit zijn of haar jeugd. Geweldige nummers van enorm geliefde muzikanten als Googoosh of Shahram Shabpareh die nostalgie opwekken. En dat past bij de film.

De tegenstrijdige gevoelens die een afscheid oproept, ken ik uit de eerste hand. Mijn zus vertrok ook in het holst van de nacht. Ze is niet illegaal Iran uitgereisd maar goed, het had daar toch veel van weg. Het was geen gemakkelijke situatie. We hadden heel wat gasten thuis uitgenodigd en draaiden die muziek. Zo’n afscheid roept nostalgische herinneringen op aan de waardevolle gebeurtenissen en merkwaardige voorvallen die je hebt beleefd met degenen die je achterlaat. Mensen achterlaten is onaangenaam. Anderzijds ben je uiteraard ook gemotiveerd om weg te gaan.

Die grote zangers overkwam trouwens precies hetzelfde: ze moesten noodgedwongen hun land verlaten, het onbekende tegemoet.

Vluchten wel meer jonge mensen precies zoals in Hit the Road?

Panahi: Iran uitreizen is momenteel een grootschalig fenomeen: ik ken heel veel mensen die het land verlaten, sommigen legaal, anderen illegaal. Ik moet toegeven dat ik in mijn omgeving bijna niemand ken die Iran niet wil verlaten. Iedereen wil naar het buitenland. Veel vrienden en kennissen hadden geen keuze en zitten er al. Twee heel goede vrienden die het land helaas illegaal hebben moeten verlaten, vertelden me achteraf welke route ze hadden genomen. Die heb ik tot in de details zelf afgelegd. De route en de locaties in de film bestaan echt. En ja, ze klopten bij een schapenhouder aan en ze hebben zich onder schapenvachten verborgen om de grens ongezien over te steken. Dat is de werkelijkheid. Was dat maar een verzinsel.

Panah Panahi

Iraanse filmregisseur, geboren in 1984, zoon van de bekende regisseur Jafar Panahi ( De cirkel, Offside en Taxi Teheran).

Heeft als fotograaf, assistent-cinematograaf en assistent-regisseur op verschillende films gewerkt alvorens hij zijn vader ging bijstaan.

Zijn eigen regiedebuut Hit the Road ging in wereldpremière in Cannes en heeft de hoofdprijs van het BFI London Film Festival gewonnen.

Mooovs mooiste

Flee

Regisseur Jonas Poher Rasmussen reconstrueert in 2D-animatie het verhaal van zijn schoolvriend, ondertussen een zakenman maar in de jaren tachtig, als kind, een Afghaanse vluchteling. Corrupte Russen, crapuleuze mensensmokkelaars en eindeloos oponthoud maakten van de reis naar Denemarken een zware beproeving. Flee, de openingsfilm van Mooov, is een fenomeen. Zo schreef hij Oscar-geschiedenis door tegelijk voor beste documentaire, beste animatiefilm én beste internationale film nominaties binnen te rijven.

Clara Sola

Mooov sluit af met een magisch realistisch sprookje uit Costa Rica. Regisseuse Nathalie Álvarez Mesén vertelt het verhaal van Clara, een veertigjarige vrouw met een bochel en een mentale beperking. Ze voelt zich helemaal thuis in de haar omringende natuur en bij een witte merrie. Haar religieus fanatieke moeder dwingt haar evenwel tot lucratieve, religieuze genezingen. Prachtige beelden, dromerige muziek en een glansprestatie van Wendy Chinchilla Araya in de titelrol.

What Do We See When We Look at the Sky?

In een pittoreske Georgische rivierstad is het liefde op het eerste gezicht tussen een voetballer en een apothekeres. Maar ’s anderendaags worden ze beiden wakker in een ander lichaam en zijn ze hun grootste talenten kwijt. Hoe moeten ze elkaar nu terugvinden? De opzet lijkt vergezocht – en het blijft niet bij één fantasy-element – maar deze inventieve, humoristische en romantische film gaat flink over de tongen.