VAN EIGEN KWEEK

Het prille begin van de Vlaamse geluidsfilm wordt mooi in zijn context geplaatst met een dvd-set plus boek van Cinematek.

Cinematek heeft de laatste jaren de geschiedenis van de Vlaamse film in kaart gebracht met knappe dvd’s omtrent onder meer documentairemaker Henri Storck en de avant-gardefilm van de jaren 1920 en 1930. Die collectie wordt nu uitgebreid met een dubbel-dvd en boek over Jan Vanderheyden (1890-1961) en Edith Kiel (1904-1993), het duo dat in 1934 de eerste Vlaamse geluidsfilm maakte: De Witte (foto).

Die eerste ‘Vlaamschen toonfilm’ was niet het resultaat van grote artistieke ambitie, maar van gezond commercieel inzicht en oer-Vlaamse ondernemerszin. Vanderheyden was een filmdistributeur, die Franse en (vooral) Duitse producties naar België importeerde. Met de opkomst van de geluidscinema ontdekte hij een voor de hand liggend gat in de markt: een film in de eigen taal, die niet gedubd of ondertiteld moest worden. Samen met zijn vrouw, de Duitse scenariste en gelegenheidsactrice Edith Kiel, verfilmde hij De Witte van Ernest Claes, een film die ze bewust zo Vlaams en toegankelijk mogelijk maakten: ze verwerkten lyrische odes aan het Vlaamse platteland in hun prent, lieten het scenario goedkeuren door de katholieke kerk en veilden de scherpere kantjes van het boek – die waarin De Witte ‘meer slaag dan eten’ krijgt, zorgvuldig weg.

Het succes was overweldigend en smaakte dan ook naar meer: in zes jaar tijd produceerden Vanderheyden en Kiel meer dan tien films. Critici en intellectuelen trokken hun neus op voor de gammele verhaaltjes, maar ze scoorden wel stuk voor stuk bij het publiek. De Tweede Wereldoorlog betekende een keerpunt: Vanderheyden werd voorzitter van de collaborerende Filmgilde, waarmee de nazi’s de Vlaamse filmproductie en -consumptie onder controle wilden houden. Dat kwam hem achteraf op drie jaar gevangenisstraf en de status van paria te staan. Edith Kiel, sowieso het brein van de twee, werd dan ook naar voren geschoven als uithangbord van de Antwerpse Filmonderneming (AFO) en bleef films maken tot 1961, vrijwel uitsluitend komedies die zich afspeelden in het Antwerpse volksmilieu.

De set die Cinematek nu presenteert, bevat de films De Witte, Alleen voor U (1935) en Schipperskwartier (1953), samen met het biografische boek Edith Kiel & Jan Vanderheyden, pioniers van de Vlaamse film van Roel Vande Winkel en Dirk Van Engeland. De films zelf behoren tot het standaardcurriculum van elke Belgische cinefiel, maar komen enorm gedateerd en naïef over, zeker als je bedenkt dat Duitsland toen al het expressionisme achter de kiezen had en in Frankrijk creatieve genieën als Renoir, Cocteau en Buñuel aan het werk waren.

De geschiedenis achter de producties is eigenlijk interessanter, omdat die aantoont hoe de vroegste dagen van de film in Vlaanderen gemarkeerd werden door een sterke affiniteit met het flamingantisme, en door een wens om het publiek te behagen met laagdrempelige cinema voor ‘het gewone volk’, cinema die je gerust een voorloper kunt noemen van het Echt Antwaarps Teater en FC De Kampioenen. Lui die er zich tegenwoordig aan storen dat de Vlaamse film te zeer gedomineerd wordt door kunstzinnigheid zouden daar misschien nog van opkijken.

DE WITTE / ALLEEN VOOR U / SCHIPPERSKWARTIER ****

Jan Vanderheyden & Edith Kiel

België, 1934-1953

Cinematek

DENNIS VAN DESSEL

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content