‘Lost’ veroverde eerst de Verenigde Staten, pakte daarna een groot deel van de rest van de wereld in en start binnenkort ook bij ons. Een vooruitblik op ‘de rijkste serie uit de tv-geschiedenis’.

‘lost’

start over enkele weken op vt4

Je zult het voorbije jaar maar met Virgin Atlantic naar de Verenigde Staten zijn gevlogen. Terwijl de meeste vliegtuigmaatschappijen zorgvuldig de films en tv-series die ze aan boord vertonen screenen of redigeren, zodat de passagiers tijdens de vlucht niet geconfronteerd worden met beelden van neerstortende vliegtuigen en dergelijke, durft Virgin Atlantic in haar inflight entertainment wél verontrustende scènes mee te geven. Daardoor konden passagiers in de afgelopen maanden tijdens hun vlucht kijken naar de eerste afleveringen van Lost, een van de meest succesvolle Amerikaanse tv-series van het moment. We kunnen ons voorstellen dat nietsvermoedende reizigers even hebben moeten slikken (of wegkijken), want de manier waarop Lost de gevolgen van een vliegtuigcrash toont, brengt je helemaal van de kook, zelfs al zit je thuis in de zetel.

De serie begint met beelden van hoofdpersonage Jack Shepard, die gekleed in pak en das te midden van een vredevol woud van bamboeplanten ligt. Hij staat moeizaam op, kijkt naar een schoen die hoog in de bladeren hangt en begint dan tussen de stokken door te rennen tot hij op een strand aankomt. De camera draait 180 graden en toont wat hij ziet: een neergestort vliegtuig. Even lijkt Jack te bevriezen, maar dan loopt hij naar de plek des onheils om er de slachtoffers te helpen. In de minuten die volgen spat de paniek echt van het scherm: de mengeling van menselijk geschreeuw, razende vliegtuigmotoren, donderende muziek en rusteloos camerawerk zorgt ervoor dat je als kijker helemaal dooreen wordt geschud. De chaos na de crash is met een directheid gefilmd die je nog het best kunt vergelijken met de manier waarop Steven Spielberg in het begin van Saving Private Ryan het slagveld na de landing in Normandië in beeld bracht.

Lost was vorig najaar in de VS de meest besproken serie, zelfs nog voor de eerste aflevering was uitgezonden. Daar waren verschillende redenen voor. Ten eerste is Lost de eerste dramaserie die gebaseerd werd op een reality-show. De bazen van de Amerikaanse zender ABC keken vol afgunst naar het succes van Survivor – de Amerikaanse Expeditie Robinson – bij concurrent CBS, en daarom besloten ze om het concept van Survivor te pikken en een fictiereeks te maken over een groep mensen die na een vliegtuigongeluk vast komen te zitten op een afgelegen eiland. Het plan bleef echter lang in de lade liggen, tot – en hier is de tweede reden voor de commotie – ABC tv-producent J.J. Abrams ertoe kon overhalen om een scenario te schrijven. Toen bekend raakte dat Abrams, de man achter onder meer de hitserie Alias (zie kader) aan een ‘kruising tussen Survivor en Jurassic Park‘ werkte, stond Lost meteen met stip op één in de lijstjes ’te volgen’.

Abrams kreeg van ABC volledige carte blanche en, belangrijker nog, het budget om al zijn ideeën vorm te geven. Het eerste seizoen kostte in totaal een slordige zeventig miljoen dollar; zowat twaalf miljoen ging naar de dubbele openingsaflevering, waardoor die meteen de duurste pilot uit de tv-geschiedenis werd. Mocht u zich afvragen waar het geld naartoe is gegaan: Abrams kocht onder meer een afgedankte, 33 jaar oude Lockheed aan en liet er een team van veertig man op los om het vliegtuig te ontmantelen. Vijf dagen later werden de brokstukken dan per boot overgebracht naar Hawaï, waar de serie wordt opgenomen, en uitgestald op het strand. Kostprijs van de hele operatie: één miljoen dollar. Toen Lost in het najaar van 2004 in de Verenigde Staten op televisie kwam, waren de verwachtingen begrijpelijkerwijs hooggespannen, maar het resultaat overtrof ieders voorspellingen. De eerste aflevering deed niet alleen de critici jubelen – ‘dit is waarom er tv-toestellen worden gemaakt’, zo schreef er één -, ook het publiek was meteen mee. Een dikke 18 miljoen mensen stemden af op Lost – ruim drie keer zoveel als de makers naar eigen zeggen hadden verwacht -, waarmee de reeks de beste debutant werd uit de afgelopen vijf jaar. Nog opmerkelijker is dat de hype nadien allerminst afzwakte, want tijdens de loop van het seizoen groeiden de kijkcijfers nog aan en toen de finale werd uitgezonden, zaten al ruim 21 miljoen mensen voor hun tv.

Door de gigantische weerklank in de Verenigde Staten waren de tv-zenders in de rest van de wereld heel happig om de serie over te nemen. Lost is het afgelopen jaar dan ook uitgegroeid tot de snelst verkopende reeks uit de tv-geschiedenis en vond ondertussen al afnemers in ruim honderd landen, waaronder Noorwegen, Rusland, Frankrijk, Groot-Brittannië en ook België. En de serie slaat overal aan: Groot-Brittannië maakte in augustus kennis met Lost en de eerste aflevering werd daar met meer dan zes miljoen kijkers de best bekeken Amerikaanse reeks van de laatste decennia. In Frankrijk kwam de serie in het begin van de zomer op tv, en eveneens met geweldig succes: zes miljoen kijkers, een marktaandeel van 35 procent, TF1 zal zich de aankoop niet beklaagd hebben. In de Verenigde Staten zelf is er ondertussen al een hele lijn merchandising ontstaan rond de serie, met koffiemokken, T-shirts en reistassen – al kunnen wij ons voorstellen dat je je daarmee niet populair maakt als je op een vliegtuig stapt. Lost kreeg een paar maanden geleden ook twaalf nominaties voor een Emmy Award en samen met Desperate Housewives is de reeks dé favoriet voor de tv-oscars, die op 18 september worden uitgereikt.

Hoe valt het succes van Lost te verklaren? Tenslotte is een verhaal over mensen die gestrand zijn op een afgelegen eiland niet bijster origineel en heeft de reality-tv dat thema al tot vervelens toe gebruikt. Na de onthutsende opening met de vliegtuigcrash lijkt Lost even een clichématig overlevingsverhaaltje te worden. Onder de personages die op het exotische strand bijeentroepen, zitten immers maar weinig verrassingen: je hebt de all-American hero Jack, die als dokter de natuurlijke leider wordt, er is de beeldschone Kate die zich vanzelfsprekend opwerpt als Jacks verpleegster, en verder maak je nog kennis met onder meer een gedrogeerde rockster, een verwende blondine, een hoogzwangere jongedame en een gezellige dikkerd. Bovendien bevat Lost een paar elementen die je geloofwaardigheid op de proef stellen, zoals het feit dat de bagage van onze hoofdrolspelers de crash op miraculeuze wijze heeft overleefd zodat men op gezette tijden van tenue kan veranderen. Het geniale van Lost zit hem echter in het feit dat de reeks geen afkooksel probeert te zijn van dingen als Survivor, maar net laat zien dat een goede dramaserie veel rijker, veel complexer kan zijn dan eender welke realityshow.

Abrams heeft het verhaal in de eerste plaats een serieuze dosis mysterie meegegeven. Al vlug blijkt dat het eiland waarop de passagiers van vlucht 815 Sydney – Los Angeles zijn gestrand, helemaal niet zo paradijselijk is als je op het eerste gezicht zou denken. De eerste avond horen de overlevenden onheilspellende geluiden uit het oerwoud opstijgen en als Jack samen met twee anderen ’s anderendaags op zoek gaat naar de cockpit om via de zender een SOS-signaal uit te zenden, worden ze achtervolgd door… ja, door wat eigenlijk? Je hoort een hoop gerommel tussen de bomen, maar daar blijft het bij. Tot in de bloedstollende slotbeelden van het eerste uur Lost – die we hier niet zullen verklappen – duidelijk wordt dat de overlevenden niet alleen zijn. De bevreemdende en beklemmende sfeer zorgt ervoor dat je voor het scherm genageld zit, met maar één vraag in je hoofd: ‘Wat is er hier in godsnaam gaande?’ De ambitie van Abrams is duidelijk: hij wil zijn publiek in de war brengen. Aflevering na aflevering strooit hij raadsels in het rond en brengt hij nieuwe mysteries aan (zoals het oude SOS-bericht dat Jack en zijn groep vinden in de tweede aflevering), tot je nauwelijks nog weet waar je hoofd staat. Je wordt via allerlei cryptische aanwijzingen binnengelokt in het verhaal, tot je als kijker even ‘verloren’ bent als personages.

J.J. Abrams heeft de handschoen geworpen en heel veel mensen hebben hem opgenomen. Toen de serie in de Verenigde Staten nog maar een paar afleveringen ver was, stonden er op het internet al tientallen websites waarop fans probeerden de mysteries te ontrafelen. Hoe langer de reeks liep, hoe groter en talrijker de raadsels werden en hoe meer mensen hun eigen theorie lanceerden over wat er op het eiland gaande was. En zoals te verwachten was, durft bij sommige kijkers de fantasie weleens op hol te slaan. Volgens sommigen zijn de overlevenden wel degelijk omgekomen in de vliegtuigcrash en is het eiland eigenlijk een soort van vagevuur, waarin ze moeten vechten om een plaatsje in de hemel te veroveren. Anderen denken dan weer dat alleen Jack het ongeluk heeft overleefd en dat het leven op het eiland eigenlijk een soort droom is, waarin de andere personages verschillende aspecten van zijn karakter uitbeelden. Ook de fans van buitenaardse wezens hebben hun eigen hypothese, namelijk dat aliens het vliegtuig naar beneden hebben gehaald en dat de beproevingen van de overlevenden deel uitmaken van een soort reality-serie, een Truman Show voor Marsmannetjes. De makers van Lost zwengelen de mysteries overigens met plezier aan, door in interviews zelfs de meest wilde theorieen niet te ontkrachten. Tegen het einde van het eerste seizoen was de aandacht voor Lost in de VS zo groot geworden dat een van de hoofdrolspelers een T-shirt droeg met het opschrift ‘I don’t know’ als hij buitenkwam – dat was niet gelogen overigens, want de acteurs weten zelf nauwelijks wat er gaande is, kwestie van de verwarring levensechter te maken. U moet trouwens niet verwachten dat u in die finale veel antwoorden zult krijgen: afgaand op de reacties in de VS wordt het mysterie alleen maar groter.

De vele raadsels in Lost komen niet alleen voort uit de vreemde gebeurtenissen op het eiland zelf, maar ook uit de vele vragen die rond de personages hangen. In elke aflevering krijgen we via een reeks van flashbacks zicht op hun leven voor de crash en hoe ze passagier werden van de verdoemde vlucht. Daaruit blijkt langzaam dat ze allemaal iets te verbergen hebben (‘Een van ons is een held / een fraudeur / een junkie / een agent / een heilige / een zondaar / een martelaar / een moordenaar’, zo zingen de acteurs in een reclamespotje voor Lost) en dat ze eigenlijk al verloren waren nog voor ze op het vliegtuig stapten. Het eiland wordt in dat opzicht een soort metafoor voor dat verleden. Net zoals in series als Six Feet Under of Nip/Tuck het beroep van de personages bepaalde existentiële vragen oproept, dient in Lost de omgeving als verpersoonlijking voor wat de overlevenden verloren zijn, waar ze spijt van hebben… Meer nog dan in alle mysteries zit daar de echte kracht van Lost: Abrams slaagt erin om een hoop diepmenselijke personages neer te zetten die intrigeren en beklijven en dankzij de achtergrondverhalen kan hij ook spelen met de sfeer in de serie. De manier waarop bijvoorbeeld getoond wordt hoe Jacks relatie met zijn vader op de klippen is gelopen (een favoriet onderwerp bij Abrams), is melodrama van de betere soort, terwijl de flashbacks rond Kate’s verleden dan weer pure thrillerelementen bevatten. Lost is kortom niet te klasseren. De reeks switcht in een paar minuten tijd van bevreemdende sciencefiction naar ontroerend drama naar existentialistisch gemijmer over het bestaan van de vrije wil. Die gelaagdheid is echter de sleutel tot het succes, want zo kun je op veel verschillende manieren van de serie genieten.

En dan hebben we het nog niet eens gehad over de maatschappijkritiek die er in Lost schuilt. Het thema ‘overleven op een eiland’ leent zich uitstekend om via een omweg een bepaalde maatschappijvisie neer te schrijven – kijk maar naar Robinson Crusoë van Daniel Defoe of William Goldings Lord of the Flies – en het lijkt erop dat J.J. Abrams in Lost ook zijn commentaar heeft verwerkt op de maatschappij in de Verenigde Staten. Anders gezegd: op Amerika na elf september. Dat alles draait rond een vliegtuigcrash maakt de link naar de aanslagen op het World Trade Center natuurlijk voor de hand liggend, en in de eerste afleveringen zitten nog een paar expliciete verwijzingen naar 9/11. De overlevenden denken bijvoorbeeld zelf dat ze het slachtoffer zijn geworden van terrorisme en als een van hen vroeger een lid van Saddam Hoesseins nationale garde blijkt te zijn geweest, wordt hij er meteen van verdacht een hand te hebben in de crash. Maar Lost lijkt ook in het algemeen een reflectie op de hedendaagse Amerikaanse maatschappij. Het terrorisme wordt dan verpersoonlijkt door het monster in het oerwoud, dat een schaduw werpt over de samenleving op het eiland en af en toe ‘aanslagen’ pleegt op de groep. De angst in de maatschappij wordt daardoor zo groot dat niemand nog een medebewoner durft te vertrouwen en iedereen iedereen verdenkt. Lost kun je dus zien als een fantasy-verhaal waarin Amerikanen (en bij uitbreiding Amerika) een verschrikkelijk vliegtuigongeluk overleven, waarna de maatschappij die eruit voortkomt veel wreder, egoïstischer en achterdochtiger is dan voordien. Dat je zo’n thema kunt verwerken in een mainstream tv-serie die opgevat is als kruising tussen een reality-show en een rampenfilm is voorwaar een hele prestatie.

Lost is het perfecte voorbeeld van wat de Amerikaanse cultuurfilosoof Steven Johnson in zijn boek Everything Bad is Good for You de ‘Sleeper Curve’ heeft genoemd. Johnsons stelling luidt dat populair entertainment zoals tv-series in de afgelopen decennia niet idioter is geworden, maar dat ze veel complexer en veeleisender is dan vroeger. Na een paar afleveringen van Lost begrijp je helemaal waar hij het over heeft. Het aantal overlevenden van de ramp bedraagt bijvoorbeeld 48. Niet al die personages worden even sterk uitgewerkt, maar je kunt je voorstellen dat na een tijdje het kluwen van verhalen bijna onoverzichtelijk wordt. Bovendien scheppen de makers er duidelijk plezier in om de kijker te verwarren. De flashbacks geven je wel extra informatie, maar evengoed wordt het duidelijk dat hoe meer we te zien krijgen, hoe meer vragen er bijkomen, tot je uiteindelijk moet besluiten: niets is zeker. De raadsels die in het rond worden gestrooid maken de serie nog complexer (op het internet is er bijvoorbeeld een volledige website gewijd aan een mysterieuze reeks cijfers die af en toe opduikt: thelostnumbers.blogspot.com) en ook de zoektocht naar culturele referenties – zoals het Oude Testament, John Milton, het werk van filosofen als John Locke en Jean-Jacques Rousseau, Alice in Wonderland of The Beatles – in de verschillende afleveringen houdt vele duizenden mensen in de ban. De gelaagde personages, de bevreemdende sfeer, de tientallen thema’s die aangesneden worden en de vele mysteries, ze hebben Lost de titel ‘rijkste serie uit de tv-geschiedenis’ opgeleverd. Aan u om de schatkist te openen.

Stefaan Werbrouck

‘Dit is de reden waarom er tv-toestellen worden gemaakt’, zo schreef een euforische criticus over ‘Lost’.