‘THE SOUTHERN REACH EEN EROTISCHE ROMAN? DE GEDACHTEN ZIJN VRIJ’
Sciencefiction bij een literaire uitgeverij? Jeff VanderMeer bewijst dat het kan. Onlangs verscheen Autoriteit, het tweede deel van zijn huivertrilogie The Southern Reach, bij De Bezige Bij. We troffen hem in een Brugs viersterrenhotel, enigszins vermoeid na een dagje stappen. ‘Onze enige voorbereiding was In Bruges bekijken. Misschien raadplegen we morgen toch een echte gids.’
Kort samengevat? De Southern Reach-trilogie draait om Gebied X, een Amerikaanse kuststrook die door een mysterieuze (buitenaardse?) kracht werd ingepalmd. Een echte no-go zone: overheidsexpedities, georganiseerd door het onderzoeksinstituut Southern Reach, lopen faliekant af. Als er al expeditieleden terugkomen, dan blijkt hun geheugen gewist of overlijden ze in een mum van tijd aan kanker. In het dunne eerste boekdeel, Vernietiging, volgden we de voorlopig laatste expeditie in Gebied X – een psychedelische nachtmerrie vol onderaardse gangen en akelige vuurtorens. Deel twee, Autoriteit, spitst zich toe op de bureaucratische terreur die een (geheime) overheidsdienst kan uitoefenen. De echte horror, zo blijkt in beide boeken, ontstaat niet zozeer uit de dreiging van Gebied X, maar uit de kwaadaardigheid van de menselijke geest. Maar hoe kwam VanderMeer, een goedlachse Amerikaan die wel lijkt weg te zinken in de hoge fauteuil, op het oorspronkelijke idee?
JEFF VANDERMEER: Ik heb het gedroomd. Vraag me niet hoe het komt, maar telkens als ik iets aan mijn gebit laat doen, hou ik daar zware bronchitis aan over. Dagen, weken aan een stuk moet ik dan onder de pijnstillers in bed blijven liggen. In die koortsroes had ik een droom waarin ik in een onderaardse tunnel – of een ingebedde toren, zo je wilt – afdaalde. Op de wand stond een woordenreeks geschreven, niet in letters, maar gevormd door een levend organisme – ik herinner me nu nog de warme kriebels op mijn huid toen ik ze aanraakte. En ja, ik herinnerde me destijds ook de tekst zelf. Die heb ik bij het ontwaken integraal opgeschreven.
De bezwerende regels die verbrokkeld in beide boekdelen opduiken, bestonden al in een droom?
VANDERMEER: Ja, ik moet mijn dokter nog bedanken voor de inspirerende medicijnen. Aanvankelijk dacht ik over die tekst ook: ‘Wat een geraaskal’, maar mits wat goede wil kun je er een Rimbaud-achtig gedicht uit distilleren. De tekst komt nooit integraal voor in het boek. Hier en daar staat er een zinsnede om de dreiging aan te houden. Ik wilde het heilige weer in de woorden krijgen – de angst om bepaalde frasen uit te spreken en zo een vertoornde god op te wekken. Een taboe in zijn oorspronkelijke vorm: je mag deze woorden niet hardop uitspreken.
Het heeft een tijdje geduurd voor ik het doorhad, maar bepaalde zinnen uit deel 1 worden ook herhaald in deel 2, als echo’s.
VANDERMEER: Daarom is het best dat je beide delen snel na elkaar leest. Zo legt je geest verbanden en krijg je dat unheimliche déjà-vugevoel: waar heb ik dat nog gehoord? De herhaling illustreert ook het gebruik van hypnose door de geheime diensten. Woordenreeksen die als mantra’s werken en je willoos maken, of toch ontvankelijker voor opdrachten. Die hypnose heeft me wel wat vreemde fans opgeleverd. Blijkbaar bestaat er een internetkliekje dat zich bezighoudt met erotische hypnose – hoe staar ik een vrouw mijn bed in? – en de aanhangers hebben The Southern Reach volledig geanalyseerd als een erotische roman. Niet meteen mijn bedoeling, maar interpreteren staat vrij.
Je besteedt ook veel aandacht aan de architectuur van het gebouw van The Southern Reach. Ik raakte er niet wijs uit.
VANDERMEER: Een vervallen U-vormig gebouw, een beetje landinwaarts, omgeven door moerassen – het meest onpraktische overheidsgebouw ooit! Dat was inderdaad de bedoeling, aantonen hoe overheden vaak geen flauw benul hebben van elementaire menselijke behoeften, in casu een aangename werkplek. Als je goed oplet, weerspiegelt het gebouw ook de toenemende verwarring waaraan mijn hoofdpersonage Control ten prooi valt. Plots duiken er deuren op waar er vroeger geen waren en volledige afdelingen verspringen van plaats. Dat heb ik van Stanley Kubrick geleerd. Uit een documentaire over The Shining blijkt hoe het decor subtiel verandert. Het mooiste voorbeeld daarvan zijn de pijlpatronen op het tapijt waar het jongentje met zijn driewieler over rijdt: in de volgende shot zijn die van richting veranderd. Een doorsneekijker valt dat niet op, maar ik wil wel geloven dat zulke ontwrichtende details subliminaal inwerken op de menselijke geest en dat je zo een creepy effect creëert.
De natuur heb je dan weer glorieus mooi beschreven. Zit er een ecologisch kantje aan je romans?
VANDERMEER: Niet dat ik een doemroman over de teloorgang van de aarde wilde schrijven, maar tussen de regels vind je die bezorgdheid wel terug. Ik woon in Tallahassee, in Florida, en toen ik aan de trilogie begon, vond net de grote olieramp met de Deepwater Horizon in de Golf van Mexico plaats. Mijn vrouw en ik zijn fervente wandelaars en natuurkenners – ik ben zo’n freak die de namen van mossoorten kent – en de regio waar we vaak doortrekken, werd plots bedreigd door die vervuiling. De olie trof niet enkel de kust, de chemische vervuiling kroop ook in de bodem en spoelde landinwaarts door de getijden. Ja, ik maakte me oprecht zorgen over de biodiversiteit, en daarom heb ik Gebied X op die regio gebaseerd. Wat makkelijk is: als ik inspiratie nodig had, trok ik gewoon mijn wandelschoenen aan.
Tot slot: wordt alles in deel drie onthuld?
VANDERMEER: Hm, moeilijke vraag. In mijn hoofd bestaat er een oplossing en de aandachtige lezer zal zeker een verklaring bijeen kunnen puzzelen, maar mijn belangrijkste besogne was: hoe zal het mijn personages in deel drie vergaan? Gebied X is in principe onkenbaar, dus een ‘oplossing’ ligt niet voor de hand, maar als je er even over nadenkt, is het met de menselijke geest ook zo: volstrekt onkenbaar. Misschien wilde ik het vooral daarover hebben. Maar daar help ik je niet mee vooruit, natuurlijk.
AUTORITEIT
Uit bij De Bezige Bij.
DOOR RODERIK SIX
JEFF VANDERMEER: ‘HET IDEE VOOR THE SOUTHERN REACH KREEG IK IN EEN KOORTSDROOM. IK MOET MIJN DOKTER NOG BEDANKEN VOOR DE INSPIRERENDE PILLEN.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier