GEDAAN MET DE TRAGISCHE ROLLEN VAN KWETSBARE VROUWEN. IN DE REMAKE VAN ‘THE MANCHURIAN CANDIDATE’ SPEELT MERYL STREEP, OPGEHITST DOOR HET HUIDIGE POLITIEKE KLIMAAT IN DE VS, EEN OVERAMBITIEUZE EN DOMINANTE MOEDER. EN NOG OVERTUIGEND OOK! Door Jane Gardner

Ooit biechtte Keanu Reeves zijn verlangen op om het bed in te duiken met Meryl Streep. ‘Zelfs al zou het tegenvallen,’ zo legde hij uit, ‘ze zou het toch het allerbeste kunnen faken.’ Sinds ze in 1983 voor haar prestatie en perfecte Poolse accent in Sophie’s Choice een oscar won, is Meryl Streep Hollywoods ongekroonde ‘koningin van de accenten’. Die titel is onderhand een stigma geworden, en met haar imitaties van Karen Silkwood in Silkwood (1983) en van Karen Blixen in Out of Africa (1985) , haar Australische accent in A Cry in the Dark (1988), haar Italiaanse tongval in Clint Eastwoods The Bridges of Madison County (1995), of haar joods-Amerikaans in de televisiereeks Angels in America (2003) heeft Streep dat imago ook meer dan genoeg gevoed. Wie echter haar films en de reacties van regisseurs, acteurs of journalisten op haar prestaties bekijkt, ziet meer dan een accent of een actrice die enkel geschikt is voor tragische rollen. Complimenten als ‘de grootste levende filmactrice’ zijn legio, Diane Keaton noemde haar ‘my generation’s genius’, en Sandra Bullock opperde ooit bij de oscars dat er een speciale Meryl Streep-categorie moest worden uitgevonden zodat ze elk jaar zou winnen. Streep – die dit jaar van het American Film Institute nog een Lifetime Achievement Award kreeg – heeft overigens de meeste oscarnominaties uit de filmgeschiedenis op haar naam, dertien stuks, waarvan ze er twee verzilverde.

Streeps laatste oscarnominatie dateert van 2003, voor haar rol in Adaptation naast Nicolas Cage. De laatste keer dat ze in de zalen was te zien, was als Clarissa Vaughan in The Hours. Met The Manchurian Candidate van Jonathan ‘The Silence of the Lambs’Demme, slaat Streep een totaal andere richting in, weg van de romantiek en weg van de tragiek of de pathetiek. De film is een remake van John Frankenheimers voltreffer uit 1962 waarin een door communisten gehersenspoelde soldaat uit de Korea-oorlog geprogrammeerd wordt om de presidentskandidaat te vermoorden. Het origineel, met sterren als Frank Sinatra en de pas overleden Janet Leigh, staat nog steeds met veel kleur aangestipt in de filmarchieven, en niet alleen door de fantastische plot, regie en acteerprestaties. De prent kwam immers in de zalen een jaar voor Lee Harvey Oswald, een ex-soldaat die ooit in Rusland leefde, president John F. Kennedy neerschoot, en Sinatra weigerde de prent daarna ooit nog te zien. Ironisch genoeg is zijn dochter Tina Sinatra medeproducer van de nieuwe versie.

The Manchurian Candidate is geen gewone remake. Integendeel, scenaristen Daniel Pyne (Any Given Sunday) en Dean Georgaris (Paycheck) hebben het aantal hoofdpersonages en hun gezamenlijk verleden, en het fundamentele thema – macht – bewaard, maar voor de rest hebben ze serieus aan de originele plot gesleuteld. Het verhaal is drastisch geüpdatet, en de twee protagonisten zijn verplaatst naar de vuurhaarden van deze tijd. Raymond Shaw (Liev Schreiber) en Ben Marco (Denzel Washington) vochten in 1991 samen tijdens de Eerste Golfoorlog. Hun eenheid kwam in een hinderlaag terecht en tijdens hun gevangenschap kregen ze heimelijk microchips ingeplant, die hun vrije wil aan banden zouden leggen zodra ze weer thuis waren. Tien jaar later klimt Shaw, nu een jong New Yorks congreslid met een Medal of Honor in zijn souvenirkast, razendsnel de politieke ladder op, onder het toeziend oog en met de sterke helpende hand van zijn machtsgeile moeder, senator Eleanor Prentiss Shaw (Streep), een onvermoeibare promotor van de carrière van haar zoon.

Ver van de politieke scène wordt Ben Marco geplaagd door nachtmerries en hij begint te vermoeden dat er iets niet klopt aan de carrière van zijn vroegere medesoldaat. Steeds sterker wordt zijn vermoeden dat wat hij zich herinnert van de Golfoorlog niet echt gebeurd is maar dat hij en de andere soldaten werden gehersenspoeld om Shaw voortaan als de bevrijder van hun eenheid en als een oorlogsheld te zien. Dit alles zou volgens hem deel uitmaken van een plot om het Witte Huis onder controle te krijgen. Het grote gevaar voor het land is, in tegenstelling tot de originele film, echter geen fanatieke buitenlandse vijand, maar de oppositiepartij en de grote bedrijven die haar sponsoren. ‘Manchurian’ verwijst niet langer naar een Chinese streek maar naar Manchurian Global, een defensieconcern met technieken om het bewustzijn te controleren die veel verder gaan dan de freudiaanse hersenspoeltechnieken uit 1962. Marco heeft maar één doel meer: Shaw duidelijk maken dat hij een speeltje is in de handen van Manchurian Global, vooraleer het te laat is.

The Manchurian Candidate ging in de Verenigde Staten in première op 30 juli, vlak na de Democratische Conventie en een maand voor de Republikeinse Conventie, en de thriller wekte in beide kampen hevige emoties op. De Republikeinen zagen in de gelijkenissen tussen Manchurian Global en Halliburton (het legerbedrijf met nauwe banden met de regering-Bush) en in de democratische sympathie- en van Demme, Streep en Sherry Lansing (het hoofd van Paramount Studios) een teken dat de film een propagandamiddel van de Democraten was. De Democraten waren dan weer op de tenen getrapt omdat Meryl Streep als de overambitieuze Eleanor wel heel erg aan Hillary Clinton doet denken. Wat er ook van zij, The Manchurian Candidate is in de eerste plaats een sneer naar beide partijen, van wie de agenda’s steeds meer gedomineerd worden door bedrijven. Maar toegegeven, de gelijkenissen met de huidige regering zijn overduidelijk: een multina- tional die de politiek beheerst, de fysieke overeenkomst tussen actrice Kimberly Elise en Denzel Washington (met bril) met respectievelijk ‘Condi’ Rice en Colin Powell, een dominante moeder die haar zoon controleert (Barbara Bush’ koosnaampje is niet voor niets ‘The Enforcer’), en zo kunnen we nog wel een tijdje doorgaan.

Voor Meryl Streep zal de moederrol van de film uit 1962 moeilijk te overtreffen zijn. Angela Lansbury werd toen niet alleen genomineerd voor een oscar, het filmblad Premiere nam haar uitbeelding van Mrs. Iselin ook op in de lijst van de honderd grootste filmpersonages aller tijden. Aan enthousiasme ontbrak het Streep echter niet: haar afkeer van George W. Bush is bekend. Toen haar werd gevraagd wat het grootste probleem van Amerika is, antwoordde ze droogweg: ‘Het heeft drie initialen.’ Ze was ook aanwezig op een fundraiser voor presidentskandidaat John Kerry. Net zoals in 1962 blijkt de film een tikje visionair te zijn.

Meryl Streep: Sommige zaken in het script waren schijnbaar buitensporig toen we de film een jaar geleden opnamen. Maar recente gebeurtenissen bleken echter het script bij te halen. Nu bevinden we ons in een gelijkaardige situatie als in de film. Goed voor de film, slecht voor Amerika.

Er is ook heel wat ophef ontstaan over de gelijkenis tussen Eleanor Shaws en Hillary Clintons kapsel.

Streep: Hebben niet alle rijke vrouwelijke politici zo’n kapsel? Kijk naar Laura Bush! (lacht) Zelfs de kleur is identiek. En Barbara Bush en Elizabeth Dole. Het is het soort kapsel dat vrouwen in Washington moeten hebben als ze zich in die machtige positie bevinden. Het is een algemene keuze – kuddementaliteit. Ik ben geshockeerd dat mensen denken dat het Hillary’s kapsel is. Dit is bruin haar!

De geruchten kwamen van ‘The Washington Post’.

Streep: Het was de Post die de geruchten oppikte. Een journaliste vertelde me dat men Paramount bovendien gevraagd had om de film te wijzigen. Jonathan Demme zou de film opnieuw moeten monteren omdat mijn karakterisering veel te veel naar Hillary Clinton neigde. Op mijn vraag waar ze dat had gelezen, antwoordde ze: ‘Het stond in de krant.’ Toen ik thuis kwam, zocht ik dus mijn naam samen met Hillary Clinton op het internet op. Vijfduizend webpagina’s! Bleek dat een echt geschifte en rechtse kerel uit Los Angeles hier de bron van was, waarschijnlijk een lid van de Jewish Defense League, radicaal, militant en eng. Zijn site heet ‘Gas to Liberals, Death to Liberals’. Niet echt een vertrouwelijke bron dus. Hij schreef dat hij een vriend had bij Paramount die hem dit en dat zei. Elke journalist met wie ik tot nu toe heb gesproken, legt me dat voor als was het een feit. En de bron is een figuur voor wie je de straat zou oversteken om hem te vermijden! Iemand moet een agenda hebben. Zo was er ook het nieuws dat Angela Lansbury gezegd zou hebben: ‘Het is een schande dat ze een remake maken.’ Ze belde me en zei dat ze dat nooit had gezegd. Iemand is dus valse informatie over onze film aan het verspreiden. Dat is zó The Manchurian Candidate! Ik wist niet dat de haters van Hillary Clinton tot zulke verregaande stappen in staat waren.

De moeder-zoonrelatie draait niet enkel om macht. Het gaat veel verder dan dat.

Streep: Dat was Jonathans idee. Als je voor het eerst Lievs personage ziet, dan zit hij bewegingloos en depressief in zijn stoel. Hij maakt deel uit van een zelfmoordmissie – hij bevindt zich namelijk in de frontlinie in Koeweit. Hij weet eigenlijk helemaal niet wat er aan het gebeuren is. Hij is een voormalige Harvard-student en voelt zich helemaal geen soldaat. Er was ook geen politieke motivatie om zich in de strijd te mengen. Uiteindelijk is hij daar enkel om vermoord te worden. Zijn moeder merkt deze manipulatie en ontfermt zich over hem om zijn leven te redden. Men belooft haar dat een kleine incisie het leven van haar zoon zal verbeteren. Ik, Eleanor Shaw, zie mijn talentrijke en suïcidale zoon daar zitten in zijn isolement. Het is misschien niet moeilijk te begrijpen waarom ze zo gek wordt en haar geloof vestigt op mensen die ze vertrouwt en wetenschap die ze vertrouwt. Vanuit dat gezichtspunt acteer ik: ze wil haar zoon in haar macht houden en kan zich niet van hem losmaken. Maar dat gebeurt allemaal vanuit een gevoel van bezorgdheid omdat hij zo zwak is. Dat zie je ook in de manier waarop Liev acteert.

Een incestueuze verhouding dus.

Streep: Absoluut. In de originele film komt dat zelfs nog explicieter tot uiting. Daar heeft het veel meer weg van een Griekse tragedie. Dat incestueuze is een metafoor voor mensen die te veel hybris bezitten en denken dat ze alles kunnen controleren. Eleanor Shaw gaat ervan uit dat ze elk aspect van het leven van haar zoon in de hand houdt. In haar liefde voor hem gaat ze daarbij serieus uit de bocht. Bovendien hebben ze (moeder en multinational Manchurian Global, nvdr) dan ook nog eens de hybris te denken dat ze op die manier de hele wereld kunnen controleren. Dat leidt tot chaos: ze hebben de dingen niet in de hand, ze hebben hun man niet in de hand, ze hebben Denzel niet in de hand. Alles draait hier dus om ambitie en arrogantie.

Er zijn gelijkenissen tussen de fictionele en de werkelijke oorlog in de film. Hoe zal het publiek reageren?

Streep: Mensen zullen het verhaal lezen zoals ze het willen lezen. Als ze een bepaalde ideologie willen bevestigd zien, dan zullen ze het verhaal laten aansluiten bij hun eigen geloof. Ik ben erg cynisch over films die de wereld zullen veranderen. Ik denk wel dat het een thriller is die zich afspeelt in een context die iedereen begrijpt: we weten allemaal hoe geld de wereld besmet. It’s not a new story.

Zal deze film, na Michael Moores documentaire, de ogen van Hollywood openen om meer realistische films te maken?

Streep: Wel, Hollywood zal deze beslissing telkens maken op basis van hoeveel de film belooft op te brengen. En Disney (dat dochteronderneming Miramax verbood de film te verdelen, nvdr) is zich aan het opvreten nu! (lacht)

Films kunnen de wereld veranderen, zei je. Denk je dat ‘The Manchurian Candidate’ effect zal hebben op jonge kiezers?

Streep: Hij kan erg jonge mensen beïnvloeden, alleen hebben veel van hen erg strikte denkbeelden. Ik denk dat hij eerder een effect zal hebben op oudere mensen door alles wat zij hebben meegemaakt. Hoewel, ik heb er eigenlijk geen idee van. Ik weet niet of hij iets zal teweegbrengen. Ik denk niet dat er iets in de films is dat mensen aanzet tot stemmen (in Amerika geldt geen stemplicht, nvdr). Ik wou dat het tegendeel waar was, maar ik denk het niet. Als je gaat stemmen, dan is dat eerder om een persoonlijke reden: je hebt geen recht op ziekenzorg, je hebt geen job, je ouders zijn bejaard, ze maken geen vooruitgang. Het krijgt pas betekenis als het je persoonlijke levenssfeer raakt. Tot dan is het een probleem van een ander.

Volg jij een specifieke agenda in de rollen die je kiest?

Streep: Ik krijg niet veel krachtige rollen als deze aangeboden. Deel uitmaken van een film die Jonathan Demme regisseerde met Denzel en Liev, die fabuleuze eerste twaalf bladzijden van het script: ik kon gewoon niet neen zeggen. Dus, neen, ik volg geen agenda.

Voor welke politici heb je bewondering?

Streep: Ik bewonder een vriend van me in Hartford die echt de dingen voor elkaar krijgt en heel lokaal mensen helpt. En ik bewonder Hillary Clinton, echt waar. Het aantal mensen dat mijn personage onmiddellijk in verband bracht met haar, bracht me in verwarring. Mensen sparen hun venijn voor haar omdat ze zo intelligent is.

Wat apprecieer je in haar?

Streep: Ze heeft heel wat sterke ideeën omtrent – geloof het of niet – ziekenzorg en onderwijs. Dat zijn dingen die verschrikkelijk belangrijk zijn voor vrouwen. Met andere zaken ben ik het dan weer niet eens.

Zoals de oorlog?

Streep: Ja. Maar ondanks dat gruwelijke feit bewonder ik haar en wens ik haar veel geluk. Het is hard om als vrouw in de politiek te stappen omdat je een zelfzekere, doelbewuste, directe, ondubbelzinnige indruk moet maken. Al die kwaliteiten worden zo enorm geapprecieerd in een man, maar zijn zo onaantrekkelijk in een vrouw. Zonder die eigenschappen geraak je niet verkozen. Twijfel, onzekerheid, tranen, ‘ik weet het niet’ durven zeggen: je bent gedoemd als je die gevoelens uit, en je bent gedoemd als je ze helemaal niet uit. (lacht)

Op een bepaald moment wandelt mijn personage bruusk en zonder twijfel binnen tijdens een strategievergadering achter gesloten deuren. Dat temperament wordt nog beklemtoond door haar passie en haar overtuiging tijdens haar speech. Zo’n houding wordt verwacht van zulke mensen. Voor haar toehoorders komt zij echter vooral intimiderend over. Als je haar een kostuum had aangedaan en een penis had gegeven, dan zou je haar gedrag in die eerste scène bewonderenswaardig vinden en denken: Wat een sterke man. Wordt dezelfde toespraak door een vrouw gebracht, dan denkt men enkel: Wat een bitch! Hoe durft ze deze vergadering over te nemen!

Komt het personage recht uit je verbeelding?

Streep: Ik heb naar twee mensen gekeken, maar ik heb geen dingen gedaan die overduidelijk naar hen zouden verwijzen. Wie ze waren? Ik kan je zeggen wie het zeker niet was: Hillary Clinton. (lacht) Ik ben gefascineerd door mensen als Liddy Dole en Margaret Thatcher en Madeleine Albright, mensen die de koordjes in handen hebben. Karen Hughes (communicatieadviseur van George W. Bush en de belangrijkste inspiratiebron voor Meryl Streeps personage, nvdr) en Peggy Noonan (ex-speechschrijver van Ronald Reagan en George H. Bush, nvdr). Hun standvastigheid, hoe onbreekbaar ze zijn. Mensen als zij werken heel hun leven om een machtspositie te bereiken en de wereld te kunnen veranderen – en plots blijkt dat ze er geen controle meer over hebben. Dat is mijn personage.

Jonathan Demme zei dat het bij deze film vooral om de personages gaat, ondanks de politieke achtergrond. Als moeder van vier kinderen die hun eigen weg zoeken in de wereld, wat voelde je?

Streep: Ik ben er zeker van dat dit wel een invloed gehad zal hebben, maar zo dacht ik alleszins niet na over de film. Ik vertrek niet naar mijn werk met mijn tasje met foto’s van mijn kinderen. Ik vraag me niet af: Hoe is dit alles te vergelijken met mijn gezin? Films maken is helemaal iets anders dan kinderen opvoeden. Niets kan me tegenhouden in wat ík met mijn leven wil doen. Ik heb veel geluk dat ik mezelf in de wereld kan uitdrukken, of niet. Ik doe mijn ding. Ik houd ervan. Ik houd van acteren, en ik doe het voor mezelf – ik word niet geleefd door mijn man of door mijn kinderen. Mijn gezin is het belangrijkste deel van mijn leven, maar het staat totaal los van mijn carrière.

Eleanor Shaw is het tegengestelde van alle gelukkige moeders. Alle ongelukkige moeders zijn ongelukkig op een verschillende manier – Tolstoj, nietwaar? Alleszins een Rus. Rond elk karakter dat ik ooit speelde, hangt iets bijzonders en iets specifieks dat ze maakt tot wie ze zijn. Deze vrouw wordt belemmerd. Toch is ze klaarblijkelijk de meest intelligente persoon in de zaal, of toch minstens de sterkste. Ze is het duidelijkst over hoe ze haar objectieven wil bereiken. Om heel wat redenen zal ze het echter nooit tot president schoppen. De tijd is nog niet rijp voor een vrouwelijke president; ze voldoet niet aan het beeld waarnaar mensen op zoek zijn. Dus gebruikt ze haar zoon, zal ze door hem leven. Ze zal zijn onstandvastige psychologie ondersteunen tot hij zich goed en sterk voelt en goed en sterk is. Voor het grootste deel van de film lijkt haar strategie ook te lukken. Hij ziet er echt groots uit: hij klinkt groots, hij heeft grootse overtuigingen – het zijn wel niet Eleanors overtuigingen, maar ik ben trots op hem. Tot het tij keert. En dan eindigt het. Maar om dus op je vraag terug te komen: neen, ik denk niet dat het moederschap een invloed heeft op mijn leven als actrice.

Denzel zorgde ervoor dat hij het origineel niet voor de opnamen te zien kreeg.

Streep: Ik had de film ook nog nooit gezien. Toen ik de rol aangeboden kreeg, overwoog ik hem te bekijken. Ik ken mezelf echter veel te goed. Ik weet dat ik Angela Lansbury toch maar zou nabootsen of dingen zou stelen, of dat ik totaal anders zou acteren als een reactie op haar. Alles wat ik zou doen, zou steeds in de sfeer baden van haar prestatie. Ik wilde vers voor de dag komen en enkel reageren op het script en het verhaal. Het origineel heb ik pas onlangs gezien. De twee films cirkelen rond dezelfde dingen en sommige gebeurtenissen zijn identiek, maar de personages verschillen danig. Het ligt misschien aan mij, maar Angela Lansbury is mijn favoriet in de film.

Elke jonge acteur droomt ervan een acteur als jij te zijn. Naar welke acteurs keek jij op?

Streep: Ik herinner me dat ik Irene Worth op het podium hier in New York zag in Sweet Bird of Youth, zo’n honderd jaar geleden, en ik acteerde met Colleen Dewhurst. Ik was verzot op alle komedieactrices: Carole Lombard, Miriam Hopkins, Lucille Ball en Katherine Hepburn. Ik bekeek die vrouwen allemaal met grote ogen tijdens de four o’clock movies als ik thuiskwam van school. Toen al waren dat voor mij oude films. (lacht) Eigenlijk was ik nooit vastbesloten om als actrice door het leven te gaan tot ik afgestudeerd was aan de acteerschool. Ik wist niet wat ik met mijn leven moest aanvangen. Er waren veel nuttiger dingen te doen in de wereld, tot ik inzag dat ook acteren waardevol kon zijn.

En nu ben je zelf een voorbeeld geworden.

Streep: Ik vind het een eer om een voorbeeld voor jonge acteurs te zijn. Die grote reputatie is wel vaak een kwaaie klant op de eerste repetitiedag. Normaal stap je binnen en maak je kennis met de acteurs, je zet je rond de tafel en iedereen heeft z’n script voor zich. Als ik binnenstap, heb ik altijd die verschrikkelijk grote gorilla op mijn rug zitten die niet was uitgenodigd, maar bij me blijft zitten. Hij maakt zich snel uit de voeten hoor, want acteurs zijn aangename mensen – hun job bestaat er nu eenmaal in samen te werken en naar elkaar te luisteren. Maar soms is het moeilijk om dat ding te negeren. Het is iets extra’s dat je meebrengt, maar het gaat gelukkig vlug weg.

Wat was je reactie op het overlijden van Marlon Brando?

Streep: He was always wonderful. Hij was steeds authentiek en eerlijk, eerlijk tegenover zichzelf. Hij kon niet liegen over de saaie kant van het beroemd zijn, over het icoon zijn. Hij haatte het en schrok niet terug om te zeggen hoezeer dat zijn kunst corrumpeerde. Mensen horen dat niet graag. Ze houden van de droom en zeggen graag: ‘Oh ja, fantastisch. Hier heb ik altijd van gedroomd.’ En dan voelt iedereen zich goed. De journalist voelt zich goed en de mensen thuis voelen zich goed. Hij haatte het. Het tastte ook zijn leven aan, want hij was té gevoelig.

Je speelde mee in de televisiereeks ‘Angels of America’ van Mike Nichols. Waarom is het zo moeilijk om een speelfilm te maken als deze televisiefilm?

Streep: Eerst en vooral door de grootte ervan. Het is moeilijk om twee drie-uur-durende films te verkopen aan bioscoopuitbaters. Daar maken ze geen winst op, en zeker niet wanneer er geen opkomende jonge sterren in meespelen. De hinderpaal is dus geld. Televisiezender HBO daarentegen kent haar publiek: haar leden zijn intelligent en staan open voor alternatieve programma’s. Doordat ze lid zijn, hebben ze hun ticket in feite dus al gekocht. Het kijkerspubliek is dus gewaarborgd. De kans bestaat natuurlijk wel dat Angels gereleast wordt in de zalen: nooit eerder kreeg een productie namelijk meer Emmy-nominaties.

We zien je binnenkort ook in ‘Lemony Snicket’s A Series of Unfortunate Events’.

Streep: Lemony Snicket was prettig, en Jim Carrey is goddelijk. Hij is ongelooflijk spitsvondig en heeft een groter uithoudingsvermogen dan twaalf paarden. Hij trekt iedereen met zich mee en wordt daar nooit vermoeid van. Hij zweept de hele set op. Lemony Snicket is een groot fantastisch verhaal dat gebaseerd is op een kinderboekenreeks. De film werd opgenomen in een grote vliegtuighangar in Californië. Carrey speelt de slechterik die met een groot gamma aan vermommingen iedereen in de luren legt, behalve de kinderen. Ik speel Tante Josephine, een dame die echt overal schrik van heeft. Ook ik trap in de val, en word verliefd op hem. Tegen elk advies in hebben we zelfs een volwassen romantische verhouding met elkaar.

Een romance met Jim Carrey?

Streep: Ik denk, gedurende een seconde of zeven.

Kussen? Innige omhelzingen?

Streep: Eeeewwww, neen! (lacht) Eeeeeeeeew! © IFA/Vertaling Bart Van Pottelberge

Copyright IFA/Vertaling Bart Van Pottelberge

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content