‘Conscience is but a word that cowards use, devised at first to keep the strong in awe.’ Het had een quote van Francis ‘Frank’ Underwood uit het bekroonde House of Cards kunnen zijn, maar als Shakespearefanaat weet u dat dit citaat uit Richard III komt. Met het derde seizoen voor de deur vraagt u zich misschien af of er nog shakespeareaanse referenties in de Netflix-reeks zitten. Geen nood, we’ve got thee cover’d.

Dat eender welke machtsbeluste beeldbuismachiavellist de koningsdrama’s van de bard oproept, weet eender welke thesisstudent die liever voor de tv dan met zijn neus in de boeken zit. The Sopranos? Shakespeare! The Wire? Shakespeare! Dolf de Kraai uit Alfred Jodocus Kwak? Al helemaal Shakespeare! Maar House of Cards gaat een stapje verder. Hoofdpersonage Frank Underwood is niet alleen een assemblage van verschillende shakespeareaanse antihelden, hij en zijn vrouw Claire zijn vaak zo compleet gespeend van enige moraal dat ze de Macbeths zouden doen blozen.

ANTIHELDAMALGAAM

Het Amerikaanse House of Cards is gebaseerd op de gelijknamige Britse reeks van begin jaren 90. Die was dan weer gebaseerd op een boek van Michael Dobbs, een adviseur van de Britse conservatieven ten tijde van Margaret Thatcher. Dobbs liet zijn hoofdpersonage, dat nog niet Frank Underwood maar Francis Urquhart heette, frequent Macbeth quoten. Net als Ian Richardson, die destijds Urquhart vertolkte, is Kevin Spacey, de hoofdrolspeler in de huidige reeks, vertrouwd met Shakespeare en het theater. Sinds 2004 is Spacey artistiek directeur van het Londense Old Vic-gezelschap, waarmee hij net voor hij aan House of Cards begon nog op internationale tournee ging. Toen speelde hij het titelpersonage in Sam Mendes’ theaterregie van Richard III.

Met dat Shakespearepersonage vertoont Frank Underwood misschien wel de meeste gelijkenissen. Net zoals Richard – ‘no delight in this weak piping time of peace’ – III kan hij niet stilzitten in vredestijden. Via zijn functie als de manipulatieve whip (iemand die er met harde hand de partijdiscipline in houdt) van de Democraten heeft hij net ene Garrett Walker in het Oval Office gekregen. Reden tot feesten? Niet voor Frank Underwood. Hij kijkt recht in de camera en spreekt ons rechtstreeks aan – in theatertermen: het ‘doorbreken van de vierde wand’ – wanneer hij zweert dat zijn wraak zoet zal zijn. En wij sympathiseren met deze antiheld omdat hij zijn donkerste gedachten aan ons toevertrouwt. Klinkt bekend? U denkt waarschijnlijk aan een van de vele dramatische terzijdes in Richard III, waaronder deze openingsmonoloog: ‘I am determined to prove a villain / And hate the idle pleasures of these days.’ Net als Richard III – ‘If not to heaven, then hand in hand to hell’ – weet Frank dat ‘for those of us climbing to the top of the food chain, there can be no mercy. There is but one rule: hunt or be hunted.’

Hij zet zijn jacht in, zogezegd omdat hij een ministerpostje – Buitenlandse Zaken – verwachtte in ruil voor zijn hulp tijdens de vorige campagne, maar wordt, net zoals Iago in Shakespeares Othello, over het hoofd gezien. Bij die laatste is het natuurlijk maar de vraag in hoeverre dat het échte motief achter zijn kwaadaardige complotten is. Hetzelfde geldt voor Frank, die, zelfs al was hij Secretary of State geworden, nog naar het presidentschap had blijven dingen. Hoewel hij op een bepaald moment oog in oog komt te staan met de geest van een door hem persoonlijk geliquideerd politiek hulpje – bemerk de connectie met Banquo, die ook tot zijn moordenaar Macbeth spreekt – heeft Frank nooit echt last van de wroeging of het moraliteitsbesef dat velen het ambitieuze titelpersonage uit Macbeth toedichten.

En de Julius Caesar-quote in de voorlaatste aflevering van het vorige seizoen dan? Inderdaad, wanneer Frank net president Walker op zijn knieën gebracht heeft en voelt dat het presidentschap binnen handbereik is, zegt hij ons ‘cry havoc, said he who fought chaos with chaos, and let slip the dogs of war’. Als Shakespearefanaat weet u dat hij die ‘said he who fought chaos with chaos’ toegevoegd heeft aan de woorden van Marcus Antonius in Julius Caesar, wanneer die net gehoord heeft van de moord op zijn oom Caesar. Wat deze scène dus vooral duidelijk maakt, is dat de opportunistische Frank allesbehalve een Marcus Antonius is. Hij valt, met andere woorden, niet op één shakespeareaans personage vast te pinnen.

PLUCK’D NIPPLE

Met zijn vrouw Claire, gespeeld door Robin Wright, gaat dat al heel wat makkelijker. Zoals Wright in een interview zei, werd haar rol van bij het begin door de makers als een moderne Lady Macbeth opgevat. Hoewel ze aan het hoofd van een liefdadigheidsorganisatie staat – Frank is namelijk aangewezen op de publieke opinie – is Claire zowat de enige die haar man qua kilheid kan evenaren. Ze warmt alleen op wanneer ze samen met haar man plannen uitbroedt. Ze is namelijk de enige aan wie Frank alles vertelt. Net zoals in Macbeth moedigt Claire haar man aan op zijn zwakste momenten: ‘Trying’s not enough, Francis, I’ve done what I had to do. Now you do what you have to do. Seduce him. Give him your heart. Cut it out and put it in his fucking hands.’

Nu vraagt u zich waarschijnlijk af wat Claire, behalve raad geven en het vergaren van symbolisch kapitaal, heeft moeten doen om haar man te brengen waar hij nu staat. Wel, ze heeft, net als Lady Macbeth, haar vrouwelijkheid – en vruchtbaarheid – voor een groot deel opgegeven. Dat Frank in de finale van het eerste seizoen zijn echtgenote wakker maakt door met een hamer een druipende kraan te bewerken die daarna hopeloos in het afvoerputje belandt, zou u natuurlijk kunnen zien als een metafoor voor een impotent huwelijk, dat de tortelduifjes door gewelddadige complotten sublimeren. Dat Claire verschillende abortussen heeft laten uitvoeren, is dat nog veel duidelijker.

Bij minstens één ongeboren baby brak Claire Underwood haar zwangerschap af omdat die samenviel met de eerste verkiezingscampagne van haar man. In de derde aflevering van het eerste seizoen wordt ze zelfs door een mysterieus oud vrouwtje – een shakespeareaanse heks? – geconfronteerd wanneer ze langs een kerkhof jogt. Met een ‘heb toch respect’ wordt ze van de dodenakker verjaagd. Rest de vraag: respect voor wat? Voor de dood? Of voor het leven van bijvoorbeeld een ongeboren kind? En wanneer in het tweede seizoen een zwangere ex-werkneemster van haar met een potentieel schandaal naar de pers dreigt te stappen, legt Claire haar hand op dier opgezwollen buik en zegt: ‘I’m willing to let your child wither and die inside you if that’s what’s required.’ Ter vergelijking: ‘I would, while it was smiling in my face / Have plucked my nipple from his boneless gums / And dashed the brains out, had I so sworn as you have done to this.’ Zou het het u verbaasd hebben als Claire, en niet Lady Macbeth, dat laatste citaat had uitgesproken?

In seizoen drie draait House of Cards helemaal om het behoud van macht. Frank en Claire hebben namelijk hun troeven uitgespeeld en zitten eindelijk op de troon in het Witte Huis. Wanneer Franks kaartenhuisje precies instort en hij zijn koninkrijk voor een paard zal willen inruilen, moet nog blijken. Wat we u wel al kunnen meegeven: met de tragische antihelden van Shakespeare loopt het nooit goed af.

HOUSE OF CARDS – SEIZOEN 3

Vanaf 27/2 op Netflix.

DOOR SEBASTIAN ROTH

NET ALS RICHARD III BIJ SHAKESPEARE WEET FRANK UNDERWOOD DAT ‘ER SLECHTS ÉÉN REGEL IS: HUNT OR BE HUNTED’.