Erg licht verteerbaar was Steve McQueens debuut Hunger niet, en eerlijk: opvolger Shame is nog donkerder. Tekst en uitleg bij deze bad trip met Michael Fassbender als seksjunk door de briljante Britse beeldenstormer. ‘Tegenwoordig mag je zelfs geen tepel meer tonen.’

‘Het was de moeilijkste rol uit mijn carrière’, biechtte Michael Fassbender vorige week op in dit eigenste blad, toen we hem polsten naar Shame, de nieuwe film van Steve McQueen. ‘ Shame was een psychologische marteling. Vijf weken lang moest ik in het brein van een seksverslaafde kruipen en mezelf blootgeven op de meest intieme manieren. Hoe graag ik ook met Steve samenwerk: het komende jaar wil ik hem niet horen of zien.’

Wie Hunger heeft gezien – McQueens indrukwekkende debuut met Fassbender als IRA-hongerstaker Bobby Sands – weet wat hij kan verwachten. Voor alle duidelijkheid: een mokerslag van een film, waarin de Londense multimediakunstenaar en ex-laureaat van de Turner Prize alle filmische registers opentrekt, lustig speelt met genreconventies en onderweg geen enkel taboe schuwt.

In Shame voert McQueen zijn fetisjacteur op als Brandon Sullivan, een verleidelijke kantoorklerk uit New York die buiten de diensturen een ziekelijke sexaholic blijkt. Geen wonder dat Brandon niet opgezet is met de onverwachte komst van zijn sletterige en suïcidale zusje Sissy (Carey Mulligan). Haar aanwezigheid verstoort zijn dagelijkse routine, die bestaat uit porno kijken, hoeren neuken, masturberen en meiden opscharrelen – met alle (s)e(k)scapades van dien.

Wie zich op basis van die premisse verheugt op een zeden(loos)drama waarin A-listers Fassbender en Mulligan zich zonder schaamte of kleren van hun meest kinky kant tonen, komt bedrogen uit. Net als in Hunger gooit McQueen alle ballast en moralisme overboord en focust hij met een bijna pathologische precisie op zijn pervers charmante antiheld. Ondertussen passeren zo ongeveer alle clichés uit de grootstedelijke Hollywoodthriller – de nachtclub, de metro, het designkantoor – de strak gestileerde, bijna ritueel vormgegeven revue.

Door die mix van realisme en hyperrealisme, waarbij de talloze bezwerende long takes McQueens plastische verleden verraden, blijft Shame niet enkel een aardedonker portret van een hongerig seksueel roofdier. Tegelijk geldt deze prent als een doorlichting van de holle consumptiecultuur, met New York als anonieme stadsjungle en Brandon als onverzadigbare seksconsument; een American Psycho die niet maniakaal op dollars en bloed, maar op tieten en konten geilt.

In ‘Hunger’ gebruikte je het lichaam als wapen, in ‘Shame’ is het een gevangenis. Vanwaar die ommekeer?

STEVE MCQUEEN:Shame is in vele opzichten de antipode van Hunger. Ik vroeg me af wat er zou gebeuren wanneer je de zaken volledig op hun kop zet. Wat als je die Noord-Ierse gevangeniscel vervangt door een kapitalistisch Mekka? Wat als je recessie vervangt door exces? Wat als je hoofdpersonage geen enkel politiek ideaal heeft, maar uitsluitend aan zichzelf denkt? Bobby Sands en Brandon zijn wel allebei antihelden. Ze dragen geen cape en ze zullen de wereld niet redden van megalomane schurken of apocalyptische natuurrampen. Ze kunnen niet eens zichzelf redden.

Nog een tegenstelling: in ‘Hunger’ wordt Sands van zijn seksualiteit beroofd, in ‘Shame’ gaat Brandon eraan ten onder.

MCQUEEN:(Knikt) Seks is overal. We leven in een cultuur, of beter een dictatuur van onmiddellijke bevrediging. Vroeger zongen The Beatles I Want to Hold Your Hand. De huidige hits durf je niet eens meer mee te zingen waar je moeder bijzit. Pas op: ik wil daar geen moraliserend statement over maken. We leven in de maatschappij die we verdienen en zelf hebben gemaakt. Ik onderzoek welke gevolgen die hyperseksualiteit voor individuen kan hebben. Voor Sands was het lichaam een middel van protest, een manier om vrijheid te bereiken. Voor Brandon is het een instrument om aan pijn en eenzaamheid te ontsnappen, ook al blijkt het een destructief soort escapisme.

Je veroordeelt Brandon dus niet?

MCQUEEN: Nee. Hij is een junkie. Heroïnejunks worden ook niet veroordeeld omdat ze zichzelf fysiek te gronde richten. Ze worden veroordeeld omdat ze anderen overlast bezorgen. Het idee van seksverslaving is op het eerste gezicht lachwekkend. Je denkt: ‘Zielige rukker. Ha, ha, ha.’ Hetzelfde met dronkaards op straat: je vindt ze grappig. Tót je beseft dat hun hele leven in functie staat van hun dagelijkse dosis. Brandon moet klaarkomen om door de dag te geraken. Het gaat hem allang niet meer om het plezier.

Toch klinkt de titel ‘Shame’ afkeurend.

MCQUEEN: Het is het woord dat het meest terugkeerde in onze gesprekken met ex-seksverslaafden. Zelfs na hun verslaving waren ze er nog beschaamd over. Alcoholici hebben dat veel minder. Schaamte is een drug op zich, want hoe kun je aan een gevoel van schaamte ontsnappen? Door opnieuw iets beschamends te doen en het beschamende te overstijgen. Zo ontstaat een vicieuze cirkel. Vandaar ook dat religie zo hard op schaamte inzet. Zo maak je mensen aanhankelijk. Je hebt een zonde gepleegd? Geen probleem. Hier is het tegengif: tien weesgegroetjes en tot volgende week in de mis. Trouwens: ik vind ‘Shame’ sowieso een goede titel. Het is krachtig en roept meteen reactie op. Wat schaamte? Waar? Waarom? Als Ingmar Bergman die titel mag bezigen, dan ik ook. (Lacht)

Jullie zijn met verslaafden gaan praten. Is Brandon dan gebaseerd op echte seksjunkies?

MCQUEEN:(Knikt) Ik en Abi Morgan (de toneelschrijfster die ook het scenario van de BBC-serie ‘Sex Traffic’ en de Margaret Thatcherbiopic ‘The Iron Lady’ schreef; nvdr.) hebben trouwens ook met verschillende psychologen gesproken. Een van de deskundigen vergeleek het met alcoholisme: een seksverslaafde heeft constant dorst en je móét drinken. Anders ga je dood. Stoppen met roken is dus makkelijker, aangezien je niet hoeft te roken om te overleven. Integendeel zelfs. Maar kun je overleven zonder seks? Hoe regel je dat?

Je vertrekt vanuit een realistische context, maar kneedt het tot iets hyperrealistisch. Is dat de visuele kunstenaar die het van de filmmaker overneemt?

MCQUEEN: Ik zie geen onderscheid. Ik hou van kunstwerken zonder kop of staart, maar met enkel een welgevormd torso. Waarom is Sissy suïcidaal? Dat moet je zelf invullen. Of neem die restaurantscène waarin Brandon door zijn date wordt ontmaskerd: is dat filmwerkelijkheid of echt? Als ik in New York op restaurant ga, word ik ook voortdurend onderbroken door kelners. Of probeer maar eens een taxi te vinden met een chauffeur die geen gesprek met je wil aanknopen. In steden als New York is iedereen eenzaam. Iedereen voedt zich aan elkaar. Vandaar dat het verhaal zich in New York afspeelt. Londen had ook gekund, maar niet Antwerpen of Gent – met alle respect voor jullie Belgen. (Lacht) De werkelijkheid die ik weergeef, moet iets filmisch hebben. Ik bedoel: de iconografie moet leesbaar zijn en New York is nu eenmaal hét filmdecor bij uitstek. Het is realisme en hyperrealisme ineen.

Door de vele seksscènes wordt het ongetwijfeld lastig om de originele cut in de Amerikaanse zalen te krijgen, zeker aangezien Harvey ‘Scissorhands’ Weinstein je Amerikaanse verdeler is.

MCQUEEN: Ik heb nog liever een X-rating dan dat iemand er de schaar inzet. Ik ben een Europese regisseur die met Europees geld werkt. Ik dwing niemand om mijn film te zien en ik heb hem niet gemaakt voor het geld. Dan zou ik wel iets anders doen – wees gerust. Toch gek: veertig jaar geleden werd er harde porno als Deep Throat in de bioscoop gedraaid, nu mag je geen tepel meer tonen. Het zegt alles over de infantilisering van de filmindustrie. Als cinema als kunstvorm wil overleven, zal ze aandacht moeten schenken aan hedendaagse topics en problemen. Jane Eyre en Wuthering Heights? Prachtig, maar lees het boek. Ik ben niet geïnteresseerd in slasherfilms of porno. Ik heb een film gemaakt die op een verantwoordelijke manier met acute hedendaagse problemen omspringt. Ik ben achttien. Harvey Weinstein is achttien. What’s the fucking problem? Ik zal je nog wat zeggen: Hunger is indertijd niet in Italië uitgebracht door het frontale mannelijke naakt. Weet je verdomme hoeveel standbeelden en schilderijen van blote venten ze in Italië hebben? Het stikt ervan. Hopelijk begint Michelangelo’s David nooit te bewegen, want dan wordt hij meteen opgesloten.

‘Shame’ is stilistisch toegankelijker dan ‘Hunger’ en heeft zelfs iets van een groezelige Hollywoodthriller. Zou je – onder je eigen voorwaarden – bereid zijn om ooit in Hollywood te werken?

MCQUEEN: Ik heb al voorstellen gekregen. Eén: het interesseert me niet. Twee: ik zou niet weten hoe ik aan iets als Spider-Man moet beginnen. En drie: ik zal toch nooit mijn eigen voorwaarden mogen stellen.

In een interview over ‘Hunger’, zei je: ‘Een film maken, is het makkelijkste wat ik ooit heb gedaan. In je eentje in je atelier een origineel kunstwerk verzinnen, is duizend keer moeilijker.’ Blijf je daar bij?

MCQUEEN: Ik was toen echt een arrogant baasje, niet? (Lacht) Maar ik blijf erbij. Omdat je voor een film een team van medewerkers ter beschikking hebt. Ik kan niet acteren, maar Michael Fassbender en Carey Mulligan wel. Ik kan niet monteren, maar mijn monteur wel. Ik weet zelfs geeneens hoe de koffiezet op de set werkt. Shame draaien, was kinderspel. Ik had een idee, kreeg het geld en heb de film gedraaid. Zo simpel was het. Regisseurs, maar zeker ook producenten, verzinnen graag excuses om niet te hoeven draaien. Draai gewoon. Zeur achteraf.

Michael Fassbender vertelde me wel dat je hem dit jaar niet meer hoeft lastig te vallen.

MCQUEEN: Hij heeft afgezien, ik weet het. Michael is genereus en acteert niet, maar reageert. Hij is de beste van zijn generatie. Ik vertrouw hem blindelings, zoals hij ook mij vertrouwt. Dat is nodig als je dingen wil draaien als die scène waarin Brandon ontwaakt. Ik hou van rituelen en wilde zijn ochtendritueel tonen. Hoe hij opstaat, gaat pissen en zijn tanden poetst. Om dat op een natuurlijke manier te tonen, moet je een regisseur honderd percent vertrouwen. Probeer maar eens te pissen terwijl er twintig man op je mannelijkheid staat te kijken.

Wat was het lastigste: ‘Hunger’ gemaakt krijgen of je talent bevestigen met ‘Shame’?

MCQUEEN: Dan toch het tweede. Hunger was zalig omdat niemand in ons geloofde, maar we iedereen toch koud hebben gepakt. Succes zal nooit meer zo zoet smaken als na Hunger. (Lacht)

SHAME

Vanaf 11/1 in de bioscoop.

DOOR DAVE MESTDACH

Steve McQueen ‘LIEVER EEN X-RATING VOOR MIJN FILM DAN DAT IEMAND ER DE SCHAAR INZET.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content