SACRO GRA IN DE BAN VAN DE RING (VAN ROME)

GIANFRANCO ROSI: 'Je moet geen onderscheid maken tussen fictie en realiteit, maar tussen waar en vals.'

U wilt het Colosseum, de Trevi-fontein of de Via Vittorio Veneto filmen? Neem een nummertje en wacht uw beurt af. Gianfranco Rosi filmde een ander Rome: hij stelde de camera op langs de Grande Raccordo Anulare (GRA), de eeuwig razende ringweg rond de Italiaanse hoofdstad. Sacro GRA werd de eerste documentaire die in Venetië de Gouden Leeuw won. ‘Ik maak geen onderscheid tussen documentaire en speelfilm. De juiste term is: cinema.’

Venetië had tijd nodig om de documentaire te erkennen, maar is eindelijk dus overstag gegaan. Het kende september jongstleden de hoofdprijs toe aan Sacro GRA van Gianfranco Rosi, een stilist die eerder al indruk maakte met de documentaire El Sicario, Room 164, het levensverhaal van een moordenaar die door de Mexicaanse kartels gezocht wordt. ‘Het was niet in me opgekomen dat Sacro GRA kon winnen. Ik vond het al een hele prestatie dat mijn documentaire de festivalcompetitie gehaald had. Bij mijn weten was dat de eerste keer dat een documentaire mocht meedingen naar de Gouden Leeuw. Met die dappere beslissing officialiseert festivaldirecteur Alberto Barbera dat documentaire en speelfilm in de bioscoop naast elkaar kunnen staan. Die trendbreuk verheugt me zeer. Ik maak namelijk geen onderscheid. De juiste term is cinema’, zegt Rosi met een guitige blik. ‘Ik vertel een verhaal dat ik aan de werkelijkheid ontleen. Ik transformeer de werkelijkheid in iets anders. Het enige noemenswaardige verschil met fictie is de manier van werken. Ik heb geen legertje nodig om een film te maken. Ik werk alleen of met een kleine ploeg. Ik ben een ambachtsman. Ik maak tien valiezen per maand terwijl ze er in de fabriek tienduizend per dag maken. Maar het product is hetzelfde: een ding om je kleren in te stoppen als je op reis gaat.’

Sacro GRA overtuigde niet alleen de jury, onder voorzitterschap van Bernardo Bertolucci. Na de overwinning in Venetië kon de film ook heel wat Italiaanse bioscoopgangers charmeren. In meerdere landen haalt de film ondertussen de zalen. Hetzelfde overkomt hoog aangeschreven, prijzen pakkende docu’s als The Missing Picture of The Act of Killing. ‘Het is een goede tijd om documentaires te maken. Maar dat is het altijd. De eerste films, van de broers Lumière, waren documentaires. Meteen daarna kwamen de gefantaseerde verhalen van Georges Méliès. Sindsdien staren we ons blind op de verschillen tussen gefilmde realiteit en gefantaseerde creaties. Dat heeft cineasten gelukkig nooit tegengehouden de realiteit te transformeren in cinema – denk aan Nanook of the North.’ Die roemruchte documentaire uit 1922 toont de Inuit Nanook en zijn familie tijdens het bouwen van een iglo, de jacht en de visvangst. Achteraf raakte bekend dat regisseur Robert Flaherty nogal wat in scène had gezet. ‘Ik noem dat niet valsspelen. Je moet geen onderscheid maken tussen fictie en documentaire, maar tussen waar en vals. Je moet de waarheid vinden, de waarheid van een plek of van een mens. Maar als je die eenmaal gevonden hebt, kun je die op vele manieren tonen. In mijn films wordt niets nagespeeld. Wel probéér ik om cinema te maken van die waarheid. Cinema bekijkt realiteit en vertaalt die met háár grammatica naar iets anders.’

Sacro GRA is een mozaïek van portretten van mensen die langs die Romeinse ring wonen. Een verarmde aristocraat die van zijn kasteel een B&B en filmstudio gemaakt heeft, een palingvisser die bij tradities zweert, een filosoof die met zijn dochter een eenkamerflat betrekt, een ambulancier met een zwak voor eenzame mensen of een botanist die zijn palmbomen beschermen wil. Rosi heeft het over ‘hoofdpersonages’ die zichzelf ‘spelen’. ‘Zodra de camera draait, is er sprake van een vertolking. Mijn personages spélen, zoals in een Griekse tragedie. Volgens Aischylos is de perfecte acteur diegene die acteert zonder het te beseffen.’

Rosi verkende het gebied rond de GRA gedurende twee jaar en nam ruim de tijd om de mensen te leren kennen. ‘Ik besteed erg veel tijd aan het toenaderingsproces. Mogen binnendringen in de intimiteit van de mensen, is een enorm privilege. Dat moet je verdienen. Het moment waarop ik de camera bovenhaal, is erg pijnlijk. Je bouwt met iemand een relatie op en plots plaats je die machine tussen hem en jou. Dat verandert de relatie. Allebei beginnen we te acteren. Ik speel regisseur, zij spelen zichzelf. Jezelf spelen is allesbehalve gemakkelijk. Als het goed gaat, krijg ik een synthese van alle momenten die ik met die persoon beleefd heb toen de camera nog niet draaide.’

De mensen die Rosi filmde, zijn behoorlijk eigenzinnig. ‘In Sacro GRA probeer ik in se de identiteit te bepalen van een plaats zonder identiteit. Daarom zocht ik naar mensen met een sterke identiteit, een poëtische inborst en een band met het verleden. Hun manier van praten is ongewoon. Ze spreken een gevoelige taal die we verleerd zijn. Daar heb ik een zwak voor.

‘Ik heb véél ambulanciers ontmoet, maar Roberto was mijn man. Met hem klikte het. Ik wilde enkel karakters met wie ik als mens een lange tijd samen wilde doorbrengen. De casting is cruciaal voor een documentaire. Je geeft die mensen je film. En zij geven wat ik nodig heb zonder dat ik het hen moet zeggen. Je moet alleen de juiste afstand vinden tussen camera en personage en het geschikte moment afwachten. Dat kan lang duren. Het gebeurt dat ik maanden niet film.’

Met een brede grijns aanvaardt Rosi de uitdaging om de labyrintische ringweg te tekenen. Hij trekt geen cirkel maar twee rechte lijnen waarboven of -onder hij de voornaamste locaties situeert. ‘De onzichtbare steden van Italo Calvino ooit gelezen? Deze imaginaire kaart was de sleutel tot de film: de manier om de ringweg te ontwarren.’

SACRO GRA

Vanaf 16/4 in de bioscoop.

NIELS RUËLL

Gianfranco Rosi ‘ALS DE CAMERA DRAAIT, WORDT ER GESPEELD: IK SPEEL REGISSEUR, DE MENSEN IN MIJN DOCUMENTAIRE SPELEN ZICHZELF – NIET GEMAKKELIJK, HOOR.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content