SACHA BARON COHEN ONTSLUIERD

In The Dictator bedreigt Sacha Baron Cohens nieuwste typetje Admiraal-Generaal Shabazz Aladeen de wereld met een atoombom. Schiet het brein achter Ali G, Borat en Brüno nog steeds met scherp? Een portret van een van ’s werelds meest mysterieuze komieken.

‘T he circus is in town’, zucht een piccolo van het Waldorf-Astoria. Overal in het legendarische New Yorkse hotel wapperen de oranje-groene vlaggen van de Republiek van Wadiya en her en der hangen schilderijen van Admiraal-Generaal Shabazz Aladeen, de opperbevelhebber van de Noord-Afrikaanse natie. Het internationale journaille staat te drummen aan de ingang van de statige Empire Room, waar Zijne Excellentie een exclusieve persconferentie zal geven. De verzamelde fotografen herkennen elkaar van bij de DSK-affaire en de Occupy Wall Street-manifestaties. Grote verschil met die aangelegenheden: het gaat om een tot in de puntjes georkestreerd media-event voor The Dictator, de nieuwste langspeelfilm van Ali G-bedenker Sacha Baron Cohen.

De Britse topkomiek toont zich al langer een meester in het bedenken van ophefmakende promotiecampagnes. Net voor de release van Borat paradeerde hij gehuld in een niets aan de verbeelding overlatend gifgroen zwempak door de straten van Cannes. Aan de vooravond van de première van Brüno plantte hij zijn achterwerk op het gezicht van hiphopster Eminem. En enkele maanden terug haalde hij het nieuws als Aladeen toen die de leden van de Academy of Motion Pictures, Arts en Sciences bedreigde. Reden? Hij was niet welkom op hun Oscargala. Uiteindelijk kwam de Academy terug op haar beslissing. Dit ten koste van American Idol-presentator Ryan Seacrest, die tijdens een rodelopergesprek met de Admiraal de ‘as’ van diens teergeliefde collega Kim Jong-Il over zich heen kreeg.

Ook nu spelen de aanwezige journalisten het spel maar al te graag mee. Eenmaal in de zaal poseren ze allemaal op het extravagant versierde podium – ‘Kijk, er staan copulerende koppels op het tapijt’, kirt een Oostenrijkse verslaggeefster. Plots wordt het stil. Een groepje Arabisch uitziende mannen wandelt de zaal binnen, in hun handen kartonnen borden met leuzen als ‘Say no to democracy’ en ‘I love dictatorship’. Niet veel later maakt hun grote leider zijn entree in het gezelschap van zijn supersexy lijfwacht. Een daverend applaus en een reeks – vooraf door Cohen goedgekeurde – vragen volgen. Zijn favoriete Hollywoodacteur? ‘Mel Gibson, natuurlijk!’ Is hij de vader van Megan Fox’ ongeboren kind? ‘Onmogelijk! Of kun je van anale geslachtsgemeenschap zwanger worden?’ Uiteindelijk krijgt een Israëlische journaliste de wind van voren: ‘Je mag blij zijn dat ik je niet ter plekke neerschiet.’

ONDER EMBARGO

Na de wannabe-rapper uit een Londense voorstad, de idiote reporter uit Kazachstan en de übergaye modejournalist uit Oostenrijk heeft Cohen opnieuw een typetje bedacht dat alle heilige huisjes hilarisch aan diggelen slaat. Toch dringt de vraag zich op of Cohen niet over zijn hoogtepunt heen is. Zowel pers als publiek deed Brüno in 2009 als een afkooksel van Borat af en nu lijkt Paramount Pictures, de studio die The Dictator financierde, bezig aan een indekkingsmanoeuvre. Enkele weken geleden werd de releasedatum van de film nog in de gauwte verlaat om niet in het vaarwater van de erg populaire Tim Burton/Johnny Depp-samenwerking Dark Shadows te komen. En toen het tijdens een eerste persvisie in de Big Apple geen lachsalvo’s regende, volgde een embargobericht dat de internationale filmcritici monddood maakt tot op de dag dat de film de zalen bereikt.

Uit navraag bij Patrick De Witte en Alex Agnew, twee komische knallers van eigen bodem, blijkt de Cohenmoeheid mee te vallen. ‘Ik volg hem al vanaf het prille begin’, aldus De Witte. ‘Brendan Croker, de Britse pubrocker met wie ik dik bevriend ben, stuurde me eind jaren negentig video’s van The 11 O’Clock Show, het Channel 4-programma waarin Cohen debuteerde. Ik was meteen verkocht. Ali G Indahouse, zijn eerste langspeelfilm, vond ik niet zo geslaagd, maar Borat deed me tranen lachen. En ook nu ben ik mee. Onlangs zag ik een fragment uit een Australisch ontbijtprogramma waarin hij als Aladeen waanzinnige dingen verkondigde. Die link heb ik meteen getweet.’

Agnew klinkt eerst minder enthousiast: ‘Een fan zou ik mezelf niet noemen. Ik heb zijn films gezien en moest bij momenten wel lachen, maar echt goed vind ik ze niet.’ Toch kijkt ook de Antwerpse stand-upcomedian uit naar The Dictator: ‘De fragmenten die ik al gezien heb, bevielen me enorm. De man heeft erg veel lef. Hij doet vaak dingen waarvan ik denk: oei, nu kan hij wel eens echt in de problemen komen. Neem de scène uit Borat waarin hij voor honderden ‘rednecks’ het volkslied van Kazachstan zingt of zijn uitje als Brüno met een stel niet echt breeddenkende jagers. Zulke zaken apprecieer ik nog het meest. Dat verklaart meteen mijn favoriete oneliner uit de trailer van The Dictator: ‘Hi America, the birthplace of aids.’

DE ARABISCHE LENTE

Op het gebied van geinigheid mag alles bij het oude zijn gebleven, qua mise-en-scène is er sprake van een stijlbreuk. De mockumentarylook die van Borat en Brüno energieke kijkervaringen maakten, heeft baan geruimd voor een klassiekere stijl vol weidse cinemascopebeelden. Had de lauwe ontvangst van het gelijkaardig geschoten Ali G Indahouse destijds niet duidelijk gemaakt dat zo’n modus operandi Cohens typetjes niet echt ligt? ‘Het was tijd voor iets anders’, verdedigt David Mandel, die samen met Alec Berg en Jeff Schaffer het vaste schrijversteam van Cohen vormt. ‘Er zat sleet op de formule. Iedereen begon die pseudorealistische aanpak te gebruiken. Vandaar dat Sacha het over een andere boeg wilde gooien. Hij nam niet langer genoegen met een opeenstapeling van uitdagende grappen en grollen. De nadruk moest op het verhaal en – nog belangrijker – de personages liggen.’

Daarmee belanden we bij een andere nieuwigheid. In tegenstelling tot zijn vorige typetjes heeft hij Aladeen geen jaren kunnen finetunen. ‘Dat werkte erg bevrijdend’, vertelt Berg. ‘Borat en co gingen gebukt onder een lange geschiedenis. Het was bijna onmogelijk geworden om niet in herhaling te vallen. Het ‘been there, done that’-gehalte was te groot geworden. Aladeen was een blanco blad. Al zijn karakteristieken moesten nog ingevuld worden. Het deed deugd om weer op zoek te moeten gaan. Er is niets leukers dan het bedenken van kleine van de pot gerukte details die een personage nog hilarischer maken. Zo kwam ik na het John Galliano-incident op het idee om hem tot Aladeens favoriete couturier te kronen.’

De Admiraal-Generaal heeft wel alle Cohenkenmerken. Het gaat om een uit het leven gegrepen figuur. ‘Werp een blik op bestaande dictators en je gelooft je ogen niet’, lacht Schaffer. ‘Ze zien er altijd extravagant uit en hebben bizarre trekjes.’ Daarnaast is Aladeen een waardig slachtoffer. ‘Daar hou ik van’, vertelt De Witte. ‘Cohen mikt altijd hoog. Hij lacht niet met janlul. Dat is hem te gemakkelijk.’ Is een parodie op despoten als Saddam Hoessein, Kim Jong-Il en Moe’ammar al-Khaddafi niet veeleer goedkoop én holt Cohen een jaar na de Arabische Lente de feiten niet achterna? ‘Je mag niet vergeten dat Sacha drie jaar aan deze film heeft gewerkt’, stelt Ben Kingsley, die ook een rol heeft in The Dictator. ‘Dat hij dit onderwerp al in 2009 koos, bewijst dat hij over een feilloos instinct beschikt. Hij houdt als geen ander de vinger aan de pols.’

OPGELET: GEVAAR

‘Ik denk dat wij ongeveer de enige mensen op de planeet waren die de Arabische Lente niet toejuichten’, grijnst Mandel. ‘Hadden de Tunesiërs en de Egyptenaren niet nog een paar jaar kunnen wachten? Beseffen ze eigenlijk wel hoeveel herschrijfwerk hun revolutietjes ons hebben gekost?’ Ook de dood van Osama Bin-Laden gooide roet in het eten: ‘Alle respect voor de Navy SEALs die hem een kopje kleiner maakten, maar dankzij hen hebben we een reeks fantastische grappen moeten schrappen.’ Schaffer bekijkt de zaken iets serieuzer: ‘Ik denk dat de film alleen maar beter is geworden door de recente omwentelingen. Plots werd duidelijk dat het gedrag van figuren als Ben Ali en Hosni Moebarak alle verbeelding tartte. Resultaat: we konden veel verder gaan dan we ons hadden voorgenomen.’

The Dictator gaat net zoals Cohens vorige films inderdaad erg ver. Aladeen wordt afgeschilderd als een verwende idioot voor wie een atoombom niet meer is dan een zoveelste hebbeding. Maar ook de islamofobie van Joe Schmoe wordt stevig aangepakt – ‘Bezoek het Empire State Building voor een van je neven hem opblaast’, krijgt Aladeen als advies bij een bezoek aan New York City. Gewaagdst zijn de momenten waarin Cohen het westerse publiek een spiegel voorhoudt en lacht met onze zogenaamde democratische beginselen.

‘Alleen op dictaturen schieten, was te vanzelfsprekend geweest’, meent Mandel. ‘Humor wordt pas interessant als je er een beetje ongemakkelijk van wordt. En geef toe: zaken zoals de recente Murdochschandalen stemmen toch tot nadenken over onze ‘vrijheden’.’ Kingsley gaat op zijn beurt voor een vergelijking met The Great Dictator, de komische klassieker uit 1940 waarin Charlie Chaplin voor de gevaren van het fascisme waarschuwde: ‘Sacha wijst op een nieuw gevaar, namelijk de jonge pseudodemocratieën die eigenlijk in handen zijn van de grote oliebedrijven.’

IN CHARACTER

Wat Cohen hierover zelf te vertellen heeft, blijft een raadsel. Hij geeft al jaren alleen nog interviews in character. Over zijn privéleven is bitter weinig geweten. Hij werd op 13 oktober 1971 geboren in de Londense wijk Hammersmith in een Joods gezin, studeerde aan de universiteit van Cambridge en is getrouwd met de Australische actrice Isla Fisher. Alle andere info is in nevelen gehuld. ‘De truc van de poppenkast’, meent De Witte. ‘Het is de pop die spreekt en niet de speler.’ ‘Een heel andere manier van werken dan de mijne’, aldus Agnew. ‘Ik kruip op een podium met een microfoon en geef mezelf bloot. Hij verstopt zich achter een personage. Misschien kun je op die manier nog verder gaan.’ Of maakt hij het zich met die maskers gewoon gemakkelijk? ‘Daar heeft het niets mee te maken’, countert Kingsley. ‘Sacha heeft geen andere keuze. Er lopen heel wat gekken rond op deze planeet. Als je je zoals hem vaak op glad ijs begeeft, moet je je privacy wel beschermen. En je vermijdt er een hoop rechtszaken mee.’

THE DICTATOR

Vanaf 16/5 in de bioscoop.

DOOR STEVEN TUFFIN

Ben KingSley ‘SACHA BARON COHEN

KAN NIET ANDERS DAN

ZICH VERSTOPPEN.

ER LOPEN OP DEZE PLANEET TE VEEL GEKKEN ROND.’