Voor de meeste mensen is het een uitgemaakte zaak: alleen de Britten weten hoe ze humoristische televisieprogramma’s moeten maken. En dan wordt vaak verwezen naar Fawlty Towers. Ook uitgemaakt: Amerikanen bakken er niets van. Daar zitten de tientallen verschrikkelijke sitcoms die uit de VS komen, natuurlijk voor iets tussen. De grapjes zijn afgezaagd en voorspelbaar. Als een of ander personage zegt: ‘Gelukkig ziet mijn vader dit niet’, duurt het geen twee seconden voor diezelfde vader op het toneel verschijnt. Dat heeft een goede reden. Amerikaanse sitcoms zijn gemaakt in het besef dat de kijker tientallen kanalen ter beschikking heeft en continu aan het zappen is. Er wordt daarom nooit iets opgebouwd. De doorsnee Amerikaanse sitcoms zijn goedkope, snel gemaakte en triviale wegwerpproducten die zenders gebruiken om de vele lege uren op te vullen buiten prime time.

En toch is dat niet het hele verhaal. Fawlty Towers is al enkele decennia oud. Wie in het recente verleden wil gaan kijken om de Britse superioriteit op de sitcommarkt te bewijzen, zal het moeilijk hebben. Ook de Britten maken namelijk verschrikkelijk slechte series. Neem Allo Allo, of Keeping up Appearances. De humor is er van het allerlaagste niveau. In Allo Allo is alles gebaseerd op goedkope seksuele toespelingen. Onderbroekenhumor in de meest letterlijke zin. Innuendo heet dat in het Engels. In Keeping up Appearances draait alles rond een stuitend gebrek aan assertiviteit. Wie één aflevering van deze series heeft gezien, hoeft niet meer te kijken. Elke volgende aflevering ziet er exact hetzelfde uit. Zelfs een serie als Coupling, die hogere pretenties heeft, is niet erg verschillend. Het basisgegeven is altijd een klein misverstand waarbij een gelijkaardige combinatie van gêne, beleefdheid en gebrek aan assertiviteit voor een sneeuwbaleffect zorgt. In alle drie de voorbeelden weet je een kwartier op voorhand hoe het gaat aflopen.

Dit alles staat in schril contrast met een aantal Amerikaanse toppers. Qua thematiek verschilt Frasier niet zo veel van Keeping up Appearances. De bekakte radiopsychiater komt ook vaak in de problemen omdat hij een of ander leugentje om bestwil gebruikt, meestal in een poging om iemand te imponeren of omdat hij zich voor zijn vader schaamt. De Amerikaanse serie is echter veel uitzinniger. In Frasier worden, in tegenstelling tot de lopende-bandproducten uit hetzelfde land, wel rustig verhalen opgebouwd. Ook hier vaak een sneeuwbaleffect, maar dan een dat bijna altijd surrealistische proporties aanneemt. De personages zijn niet zo eendimensionaal als in de Britse series, maar zijn mensen van vlees en bloed die van aflevering tot aflevering evolueren. Wie aflevering 1 ziet van Allo Allo kan perfect twee jaar wachten om nog eens te kijken. Wie een maand Frasier mist, vindt een ander, geëvolueerd personage terug dat in andere omstandigheden leeft.

De Amerikanen maken dan ook twee soorten sitcoms: een wegwerpversie voor de uren waarop niet veel mensen kijken en een luxe-uitvoering voor prime time. En dan durven ze erg ver te gaan. In Coupling wordt door de mannelijke hoofdrolspelers nogal hinnikend en onzeker gedaan over seksualiteit. Allerlei kleine misverstanden die hun machismo in gevaar zouden kunnen brengen, moeten als humor gelden. In het Amerikaanse Will and Grace daarentegen zijn de mannelijke hoofdrolspelers nadrukkelijke, uitbundige en complexloze homo’s. De humor is vaak op meer dan één niveau te begrijpen.

In feite zijn de enige Britse sitcoms die nog wat kwaliteit uitstralen precies die series die het Amerikaanse procédé volgen. Ook in Absolutely Fabulous en in Men behaving badly zie je de personages evolueren. Ook daar leiden de verhaallijnen tot een uitzinnige vorm van surrealisme, al blijven zelfs deze uitzonderingen qua vorm eerder voorzichtig en conservatief. Zelfs een absoluut kijkcijferkanon als het Amerikaanse Friends durft immers veel verder af te wijken van datgene wat zijn commercieel succes al bewezen heeft. Friends brak met alle ongeschreven televisieregels door komische personages met elkaar te laten trouwen, van elkaar te laten scheiden (ooit dé manier om een serie van het scherm te halen) of zelfs, godbetert, kinderen te laten krijgen.

Het enige waarin de Britten de Amerikanen nog de baas zijn, is op het vlak van de sketchhumor. Harry Enfield, de Fast Show of Smack the Pony hebben geen gelijke aan de andere kant van de oceaan. Toch is ook dit monopolie relatief. De Amerikanen hebben met series als het bij ons zelden uitgezonden Saturday Night Live meer ervaring op dit gebied dan wij vaak beseffen. Het is dus meer dan ooit tijd om zonder oogkleppen naar tv te kijken.

Jan Caemerlinck