MATA MATA

Vrijdag 27/6, 23.00 – Canvas

‘Mata mata’ is Portugees voor een match op leven en dood. De gelijknamige documentaire van de Duitse regisseur Jens Hoffmann volgt zes jonge Braziliaanse voetbaltalenten – Carlinhos, Dante, Dankler, Mosquito, Thiago en Danilo – gedurende twee jaar op de voet, in hun natuurlijke habitat en bij onderhandelingen met allerhande clubs en makelaars. Van de succesvolle Bayern München-verdediger Dante, die zijn WK-droom in vervulling ziet gaan, tot de zeventienjarige Carlinhos, wiens Europese voetbaldroom na een catastrofale uitleenperiode en depressie uiteenspat: Mata mata is geen typische voetbaldocumentaire, maar een filmportret over de harde realiteit van de favela en de droom om daar via voetbal aan te ontsnappen.

Het is opvallend dat je documentaire het publiek niet lastigvalt met een Moraal. Is dat belangrijk voor jou?

JENS HOFFMANN: Absoluut. Een documentaire moet even entertainend, spannend en emotioneel zijn als andere films. Wie negentig minuten lang naar Mata mata kijkt, moet zich amuseren, maar er daarna liefst nog over nadenken. Bij documentaire denken veel mensen ook aan talking heads en andere sprekers die je eens zullen verklaren hoe de wereld werkt. Ik wil dat je jezelf vragen stelt en een eigen mening vormt. Als je goed kijkt, is Mata mata ook geen voetbalfilm, maar eerder een sociaal-cultureel portret dat alle bevolkingslagen – van de favela’s tot de managementpaleizen – doorkruist. Het is een soort inleiding op het WK die niet alleen samba en happy people laat zien, maar ook wat er écht gebeurt. Die wereld is niet zwart of wit, maar grijs en de kleine deeltjes die ik in beeld breng, zijn reflecties daarvan. Ik vind het afschuwelijk als een regisseur zich een monopolie op de werkelijkheid aanmeet. Dat is onrespectvol ten opzichte van het publiek. Eerder dan te zeggen hoe je moet denken, leid ik mensen via een deur binnen in een onbekende wereld. Dat kan ik alleen doen als ik zo objectief mogelijk blijf en de beelden voor zich laat spreken. Het is zoals in Breaking Bad: elk personage is gebroken en verre van perfect. Zo zullen de meesten spelersmakelaar Jochen Lösch haten, terwijl anderen hem een held vinden.

Hoe kun je een spelersmakelaar nu als held beschouwen?

HOFFMANN: Ik was zelf voor een stuk verrast dat iedereen hen als slavendrijvers aanziet. Je moet je namelijk ook afvragen of Braziliaanse jongeren zonder die ‘moderne mensenhandelaars’ – ik noem ze niet zo – ooit een school van binnenuit zouden zien. Natuurlijk is er commercie mee gemoeid, dat vind ik ook gerechtvaardigd. De manier waarop clubs doen alsof ze er niks mee te maken zouden hebben, is dan dubieuzer. In Europa heerst er wel een totaal andere structuur dan bij Braziliaanse teams, maar nog altijd denk ik dat Europese clubs veel meer kunnen doen. Terwijl ze investeren in eindeloze waslijsten aan fysiotherapeuten of tactiektrainers, verliezen ze hun sporters uit het oog. Talent hebben die allemaal, maar uiteindelijk kan dat er alleen uit komen als het hoofd helder is, en daarvoor moet de privésfeer goed zitten. Daar besteden clubs veel te weinig aandacht aan, zoals je bijvoorbeeld aan Carlinhos’ catastrofale passage bij Bayer 04 Leverkusen en de toen degraderende tweedeklasser SSV Jahn Regensburg kunt zien.

Valt professioneel voetbal dan nog een spel te noemen?

HOFFMANN: Uiteindelijk wel. Het verhaal van Dankler onderstreept dat. Hij spreekt ondanks zijn contractuele verplichtingen elke week thuis af om met zijn beste vrienden een potje voetbal in zo’n ijzeren kooi te spelen. Die scène kon evengoed in België, Duitsland, Japan of Afrika gefilmd zijn. Overal geldt: vanaf het eerste fluitsignaal nemen alle voetballers het spelletje bloedserieus. Natuurlijk is voetbal ook big business en doen de protagonisten in mijn documentaire het allemaal om hun familie uit de armoede te halen en hun moeder een huis te kopen, maar uiteindelijk speelt geen enkele speler ter wereld beter omdat hij meer geld verdient.

Dus echt een mata mata, een match op leven en dood?

HOFFMANN: Voor hen wel. Je hebt maar twee mogelijkheden om uit de favela te raken: de criminaliteit of het voetbal. Maar dat laatste heb je niet altijd zelf in de hand en vaak is een strafschop, een blessure of een ander moment beslissend. Bij Carlinhos ging alles eerst super. Maar een paar weken voor het einde van de transferperiode kreeg Leverkusen de kans om Daniel Carvajal van Real Madrid te kopen. Op dat moment keerde het lot zich volledig tegen Carlinhos en kwam hij niet meer aan spelen toe. Dat zijn allemaal kleine momenten die een heel leven kunnen bepalen.

SEBASTIAN ROTH