Een van de beste films van deze zomer valt niet in de lokale multiplex, maar wel in de thuisbioscoop te bekijken. De veertigste verjaardag van A Clockwork Orange wordt gevierd met de Blu-rayrelease van Stanley Kubricks gerestaureerde controversieelste klassieker. Hoofdacteur Malcolm McDowell over de meester-cineast, Britse idioten en James Masons wijze raad. ‘Ik heb de hele heisa nooit begrepen.’

Wist je tijdens de shoot al dat ‘A Clockwork Orange’ zo’n impact zou hebben?

Malcolm McDowell: (Ironisch) Dat spreekt vanzelf. Vanaf de eerste dag op de set wist ik dat deze prent me mijn hele leven zou achtervolgen… Natuurlijk niet! Ik besefte dat het een goede film ging worden, maar kwaliteit vertaalt zich niet altijd naar kassasucces. Bovendien zijn er maar weinig films die generatie na generatie aanspreken. Veel heeft natuurlijk te maken met het bronmateriaal, het fantastische boek van Anthony Burgess. Tijdens de opnames had ik altijd een exemplaar op zak. Als ik tussen twee takes door op interessante details botste, klampte ik Stanley onmiddellijk aan.

Luisterde Kubrick – onverbeterlijke controlefreak die hij was – daadwerkelijk naar wat je te zeggen had?

McDowell: Stanley was bijlange niet zo gesloten als de overlevering laat geloven. Hoewel hij Burgess’ boek na het schrijven van zijn scenario had losgelaten, stond hij nog steeds open voor suggesties. Zo hebben we urenlang gediscussieerd over de manier waarop we Burgess’ geweldige neologismen als ‘droog’ of ‘moloko’ in onze adaptatie zouden verwerken. Met de nu legendarische voice-over als resultaat.

Na de release van ‘A Clockwork Orange’ heb je jaren geen woord met Kubrick gewisseld. En toch voel je nog veel genegenheid voor hem.

McDowell: Ondanks mijn ruzie met Stanley ben ik altijd van hem blijven houden. Toen hij gestorven was, kreeg ik het bericht dat zijn echtgenote Christiane en haar broer Jan Harlan me graag wilden ontvangen. Mijn terugkeer naar Stanleys landgoed wekte talloze herinneringen op. Op het moment dat ik zijn graf in de tuin bezocht, barstte ik zelfs in tranen uit. Geloof me: dat had ik niet zien aankomen. Dat we onze geschillen niet meer kunnen bijleggen, zal ik betreuren tot op de dag dat ik sterf.

Wat maakte Kubrick zo speciaal?

McDowell: Hij was een kleine man, maar zijn ogen straalden iets ongezien ontzagwekkends uit. Met die pikzwarte kijkers kon hij je genadeloos doorboren. De meeste regisseurs roepen en tieren als er iets fout loopt op de set, hij was een meester in stille razernij. Tegelijkertijd had hij een uiterst uniek gevoel voor humor. Hij hield vooral van grappen met een sinistere ondertoon, en we hebben flink wat afgelachen. Tijdens de opnames moest hij vaak een zakdoek in zijn mond proppen om te verhinderen dat zijn geschater de acteurs zou overstemmen.

De bioscoopbezoekers vonden het eindresultaat allesbehalve grappig.

McDowell: Nooit gedacht dat er in Groot-Brittannië zoveel idioten rondliepen! Enerzijds had je de copycats die de wandaden van mijn personage imiteerden, anderzijds had je de politici en media die de prent als ultieme zondebok zagen. Geen wonder dat Stanley de film in Engeland in de ban sloeg. In de Verenigde Staten waren de reacties trouwens niet veel beter. Toen ik een vertoning in New York bijwoonde, wist ik meteen dat er stront aan de knikker was. In mijn ogen hadden we een komedie gedraaid, maar niemand in de zaal lachte. Sterker nog: enkele dames renden naar de dichtstbijzijnde wc om te kotsen. Eerlijk gezegd: ik heb de hele heisa rond het zogenaamde ultrageweld nooit begrepen. Zelfs toen werden er al veel brutalere films gedraaid. Kijk maar naar het vroege werk van Sam Peckinpah.

Klopt het dat je ondanks het succes van de film nadien amper nog rollen aangeboden kreeg?

McDowell: You can bet your ass! Voor A Clockwork Orange werd ik gezien als Engelands grote belofte, dankzij mijn rol in If… ., het kostschooldrama van Lindsay Anderson. Toen die prent uitkwam, regende het projectvoorstellen. Na de release van Stanleys film, leek iedereen geïntimideerd. Niet dat het me een ruk kon schelen, Londen bruiste toen van het leven. In navolging van de Franse revolutie van mei 68 werden er dag in, dag uit betogingen georganiseerd waaraan ik samen met bekende collega’s als John Gielgud en Glenda Jackson deelnam. Homo’s, politieke gevangenen, Russische balletdansers die hun geboorteland niet mochten verlaten, noem maar op: we sprongen voor iedereen in de bres.

Tegenwoordig ben je weer een erg actief acteur, maar een meesterwerk als ‘A Clockwork Orange’ is je nooit meer te beurt gevallen

McDowell: Dat weet ik, wees gerust. Veel titels op mijn cv bezorgen me zelfs het schaamrood op de wangen. Eigenlijk is het allemaal de schuld van James Mason. Nadat de oliecrisis van ’73 de Britse filmindustrie had gekelderd, waren we allebei genoodzaakt om in een of andere stinker mee te spelen (McDowell heeft het over ‘The Passage’ van J. Lee Thompson; nvdr.). ‘Waarom speel jij in zo’n piece of shit mee?’, vroeg ik hem. Hij gaf me een lijstje met drie criteria: de locatie, de ploeg en – het belangrijkst van al – de gage. Als een project twee op drie scoorde, hapte hij toe. Die regel pas ik sindsdien steevast toe.

Met alle respect, maar scoort ‘straight to dvd’-troep als ‘Pinocchio 3000’ en ‘Suing the Devil’ twee op drie?

McDowell: Natuurlijk niet. Af en toe aanvaard ik regelrechte rommel omdat ik me geen zorgen wil maken over al die rekeningen die maandelijks in mijn postbus belanden. Klagen doe ik niet. Omdat ik acteren nog steeds niet als een job zie, heb ik eigenlijk nooit hoeven te werken om te overleven.

Voor een vervolg op ‘A Clockwork Orange’ zou je dus meteen tekenen?

McDowell: Ben je gek! Zo’n klassieker moet je koste wat het kost in ere houden. Bovendien zou een sequel nooit een soortgelijke impact hebben. Ik mag dan wel de eerste psychopathische antiheld hebben gespeeld met wie de bioscoopbezoeker kon sympathiseren, nakomertjes als Hannibal Lecter hebben de markt voor zulke figuren compleet verzadigd.

A CLOCKWORK ORANGE

Uit bij Warner.

DOOR STEVEN TUFFIN

‘In Amerika heb ik vrouwen uit de bioscoopzaal zien wegrennen naar de wc om te kotsen.’