In Teken van leven, haar jongste thriller, laat de Zweedse bestsellerauteur Liza Marklund haar kritiek op de populaire media striemen. Protagoniste is andermaal misdaadjournaliste Annika Bengtzon. ‘Verre van een mooi mens. En toch zou iedereen zoals zij moeten zijn.’

Liza Marklund (49) is in haar sas. Omdat ze er een uitgebreide promotournee door Noord-Amerika heeft op zitten, met hetzelfde doel in het zonnige Amsterdam is neergestreken, én omdat ze zich in haar thuisland de moeite van het interviews geven al lang niet meer hoeft te getroosten – ‘daar verkopen de boeken zichzelf’. Marklund – boomlang, luid en zelfzeker – is in Zweden een ster. Tijdens de live-uitzending van een benefietshow voor Unicef (waarvan ze goodwillambassadrice is) zong ze onlangs Chiquitita van ABBA voor het oog van de natie. En ooit liet ze zich ertoe aanporren om een van de halve finales van het Zweedse Eurosong te presenteren. ‘Wat kan ik zeggen? Ik ben verzot op schlagers’, schokschoudert ze uitgelaten. Mediageil is de journaliste, schrijfster, uitgeefster en feministe overigens niet. Haar privéleven bewaakt ze als een leeuwin, zoals je kunt verwachten van een voormalige tabloidjournaliste die de vuile truken kent. Vandaag is Marklund nog altijd columniste bij de populaire krant Expressen, maar dat weerhoudt er haar niet van om in Teken van leven, waarin de man van Annika Bengtzon in Afrika wordt ontvoerd, de rol van de hedendaagse media in vraag te stellen.

‘De enigen die tegenwoordig nog mensen mogen lastigvallen, zijn journalisten’, schrijf je.

LIZA MARKLUND: In Zweden is het de politie bij wet verboden iemand zonder rechterlijk bevel stiekem te filmen. Journalisten daarentegen mogen dat. Vrijheid van meningsuiting is een absolute voorwaarde voor een democratie, maar we moeten bereid zijn te onderzoeken waar er een grens moet worden getrokken. Mogen we journalisten echt zo veel verantwoordelijkheid en macht aanreiken om er hun oplagecijfer mee te verhogen? Kijk, het is goed dat mensen kranten en tijdschriften blijven lezen. Maar de waarde van nieuws wordt uitgehold als je het gratis en voor niks krijgt via het internet, dat niks anders is dan een open riool. De gevestigde media werken tenminste nog met een verantwoordelijke uitgever die je voor de rechtbank kunt slepen als hij leugens publiceert. Bij internetmedia is snelheid het ordewoord, niet accuraatheid. Het tragische is dat ook de serieuze pers in die richting opschuift.

Je hebt in je jonge, wilde jaren in een circus gewerkt, olijven geplukt in Libanon, auto’s van de ene Amerikaanse kust naar de andere gereden. Waarom wilde je uitgerekend journaliste worden?

MARKLUND: Omdat ik wilde schrijven. Dat heb ik altijd al gedaan, om mijn geestelijke gezondheid te vrijwaren. Ik schreef als kind al poëzie, als tiener korte verhalen. Maar ik koesterde ook het voornemen dingen te veranderen, ik liep over van de idealen. Waar het op neerkwam: ik wilde de kinderen van de wereld redden. Een ervaring in Guatemala gaf de doorslag. Ik was twintig en zwanger. We zaten op een terras toen een knul van vier, vijf jaar om eten kwam bedelen, maar aan elke tafel werd weggejaagd. Ik wist dat het leger iedereen van boven de twaalf in de indiaanse dorpen had vermoord. Ik gaf hem wat brood en volgde hem. Toen zag ik dat hij dat brood aan een nog kleinere kleuter weggaf. Ik dacht: dit kán niet. Ik vloog terug naar L.A., waar ik toen woonde, en schreef een journalistenschool aan in het noorden van Zweden. Er waren vijfhonderd kandidaten, maar ik werd als een van de weinigen toegelaten omdat mijn aanvraag uit Hollywood kwam. (lacht)

Ben je Annika na negen boeken nog niet beu?

MARKLUND: God neen. Ze is heel… nuttig. In zekere zin vormt ze een bezwering. Als ik maar lang genoeg over haar blijf schrijven en spreken, kunnen wij allemaal een béétje worden zoals zij: volop de bal misslaan en er nog mee wegkomen ook. Als vrouw is ze té: te intelligent, te ambitieus, te onaangenaam. Ze adoreert haar kinderen maar haat haar moeder, huilt veel te vaak. Verre van een mooi mens dus, en ze streeft er helemaal niet naar om dat te zijn. Wat een verademing is dat voor een vrouw! Maar het leukste aan Annika is dat ze een stuk gereedschap is. Helena Bergström, de actrice die haar speelt in twee Zweedse films, wees me daarop: ‘Wanneer ik het gevoel heb dat er met mijn voeten wordt gerammeld, word ik Annika, en begin ik te schelden en te roepen. En het werkt wonderwel!’ (lacht)

Had je dat effect voor ogen toen je haar bedacht?

MARKLUND: Niet bewust, maar ik ben er wel uitermate verheugd mee. Iedereen kan haar gebruiken. Wees af en toe eens grof, het wrikt dingen los.

Misschien. Maar dan moet je ook bereid zijn door het stof te kruipen voor iemand die je onterecht de huid hebt volgescholden. Zoals Annika in Teken van leven doet met Sophia, de voormalige maîtresse van haar man, die ze op haar kinderen laat passen omdat ze tot de bittere conclusie komt dat ze eigenlijk geen vriendinnen heeft. Niet één.

MARKLUND: Ah ja, een verontschuldiging op zijn tijd hoort erbij. Annika is niet alleen het een of het ander. Ze zit complexer in elkaar. Dat was wél mijn bedoeling. Ze mocht niet zo grensverleggend saai zijn als de hoofdpersonages in de vrouwelijke detectiveromans die ik tot in de jaren negentig nog las. Ga maar na: elk van die vrouwen was single, had geen man of ex of kinderen. Ze kregen slaag, werden met messen bedreigd, maar bijvoorbeeld nooit verkracht. Ik bedoel: het waren geen vrouwen, het waren neutrale wezens. Ik wilde dat mijn heldin verkeerd at en te weinig seks had. Ik wilde van haar een écht individu maken. En dan mocht ze gerust wat over the top zijn.

De Zweedse titel van dit boek is Du gamla, du fria, wat ‘gij oude, gij vrije’ betekent. Dat is ook de titel en eerste regel van het Zweedse volkslied.

MARKLUND:Teken van leven gaat over hoe het oude, vrije Europa de derde wereld behandelt. Als stront, als ik me zo mag uitdrukken.

Is het daarom dat je Catherine, het Britse lid van de Europese delegatie die in Afrika wordt gegijzeld, op zo’n gruwelijke wijze aan haar einde laat komen? Om te shockeren?

MARKLUND: Over wat Catherine overkomt, heb ik lang nagedacht. (zucht) Maar omdat ik over geweld in Afrika schreef, kon ik niet anders. Wat ik beschrijf, gebeurt zowat dagelijks in Congo. Daar kun je met je verstand niet bij. En toch laten we dat ons westerse gemoed niet bezwaren. Daarom wilde ik provoceren, inderdaad. Mensen met de neus op het feit drukken dat het mensonterende lot van één blanke, Europese jongedame hen waarschijnlijk meer naar de keel grijpt dan dat van vierduizend Afrikaanse vrouwen.

Om research te doen, ben je naar Liboi gereisd, een negorij aan de Keniaans-Somalische grens. Je durft.

MARKLUND: Ik bezoek meestal alle plaatsen waar mijn personages komen. Voor het verhaal doet het er niet toe, ik kan om het even wat verzinnen. Maar het geeft authenticiteit, gevoel, kleur. En het bespaart me maanden werk. Want het moeilijke aan schrijven is het creëren van een universum. Terwijl ik dat niet meer hoef te scheppen als het er al is. Dat heb ik dus ook allemaal staan uitleggen aan de Keniaanse douanebeambte die me bij aankomst prompt in de boeien sloeg. Dit was blijkbaar het eerste privévliegtuig dat ooit in Liboi was geland. Incognito, dacht ik. Mooi niet. Toen ik hem vertelde wat ik net aan jou heb gezegd, zag ik in zijn blik wat hij dacht: ‘Die is compleet getikt.’ Maar toen zei hij: ‘Voor uw eigen veiligheid krijgt u van mij twee soldaten mee.’ (diept een fotoboek uit haar tas op) Kijk, dit zijn de krottenwijken. En hier is Nairobi, met Little Mogadishu. Ik was foto’s aan het nemen vanuit de wagen tot ik werd opgemerkt en de omstanders door het lint gingen. Ze wilden de taxi omverduwen! Een heel beangstigende ervaring. Ik heb Annika dan maar hetzelfde laten meemaken. (glimlacht)

MOORDZOMER

Knack Focus selecteerde op vraag van Standaard Boekhandel 40 nieuwe pageturners voor een (ont)spannende zomer. Info: Moordzomervanknack.be

VOLGENDE WEEK

Kate Williams – De genoegens van mannen

DOOR KURT BLONDEEL

Liza Marklund

‘MIJN HOOFDPERSONAGE, ANNIKA BENGTZON, STREEFT ER HELEMAAL NIET NAAR OM EEN MOOI MENS TE ZIJN. WAT EEN VERADEMING VOOR EEN VROUW!’