Het publiek kent Elizabeth II van Engeland vooral als de karikatuur uit de tabloids. De film ‘The Queen’ laat de Britse vorstin voor het eerst zien zoals ze echt is. Hij belicht haar onwennige relatie tot haar regering en haar volk, en vooral haar gevoelsleven in een aandoenlijk en exquis vertolkt drama vol politieke intriges, royale rancune en ontdooiende emoties, en gelardeerd met heerlijk satirische observaties. Een gesprek met regisseur Stephen Frears en actrice Helen Mirren.

Dat alles wat Helen Mirren doet grote klasse is, wist u al. Door in ‘The Queen’ koningin Elizabeth beter te spelen dan koningin Elizabeth zelf, dwingt ze nog eens ten overvloede het respect van de natie af.

Helen Mirren in de rol van de Britse koningin: het ligt niet meteen voor de hand. Niet alleen omdat ze, behalve als de strenge Superintendent Jane Tennison uit Prime Suspect, ook bekendstaat als een voor haar uiterlijk en ouderdom (61 inmiddels) onbehoorlijk aantrekkelijke seksbom – Caligula en The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover bevatten legendarische naaktscènes, maar ook in het recentere verleden stapte ze nog vlot uit de kleren (zie o.m. Calendar Girls). Mirren kan ook bezwaarlijk tot dat deel van de natie worden gerekend dat al van ontzag dubbel plooit als ze het woord ‘royalty’ nog maar horen. Toen Mirren opgroeide in het naoorlogse Londen, werd het Britse koningshuis door miljoenen aanbeden, maar daar hoorden haar ouders niet bij. ‘Ik ben heel antimonarchistisch opgevoed’, zegt Mirren, die geboren werd als Ilynea Lydia Mironoff (haar vader stamde uit een Russische adellijke familie). ‘Mijn ouders konden niet om met het klassensysteem, en daar is de koninklijke familie natuurlijk het summum van.’ Ze geeft zelfs toe dat ze tijdens haar jeugd ronduit brutaal was als het op de royals aankwam. ‘Ik kon er niet tegen dat ze nooit lachte. ‘Doet dat pijn misschien? Is glimlachen niet haar job, haar enige bestaansreden?’

Twee Elizabeths

Het belette haar niet om al twee keer de kroon op te zetten. Een maand nadat ze een Emmy won voor haar rol van Elizabeth I in de gelijknamige serie op de Amerikaanse betaalzender HBO, leverde haar genuanceerde performance als Elizabeth II haar de award voor beste actrice op het filmfestival van Venetië op – wat van haar meteen de favoriete voor de Oscars maakt. In de heerlijke, verrassend intieme nieuwe film van Stephen Frears, The Queen, vertolkt ze Elizabeth II in de dagen net na de dood van prinses Diana op 30 augustus 1997. In die week leek Hare Majesteit alle voeling met haar volk en haar nieuwe premier, Tony Blair, te zijn verloren, om niet te zeggen: met de hele planeet. Ondanks de wereldwijde rouw en massahysterie rond the people’s princess verstopte ze zich op haar zomerverblijf in het Schotse Balmoral, terwijl ze halsstarrig weigerde in het openbaar een traan te laten voor haar gewezen schoondochter. Miljoenen Britten stelden dezelfde vraag die Mirren als kind al had geopperd: doet het haar pijn om haar emoties te tonen? Is dat niet waar ze voor dient?

Om Elizabeth II te kunnen vertolken, dompelde de actrice zich onder in de psychologische wereld van de vorstin. ‘Ik heb uren beeldmateriaal bekeken en elk boek gelezen dat ik maar kon vinden’, aldus Mirren. ‘Het beste was van de hand van Marrion ‘Crawfie’ Crawford, het kindermeisje en de onderwijzeres die zich over Elizabeth en Margaret ontfermde toen ze klein waren. Ik raakte gefascineerd door de jonge Elizabeth, de vrouw die ze was vóór ze koningin werd.’

Flik wordt koningin

Mirren werd ook getroffen door twintig seconden film van toen Elizabeth twaalf was. ‘Ze stapt uit een auto, en je ziet haar korte sokjes, haar kleine jas met fluwelen kraag, haar handschoentjes. Ze stapt naar een notabele en steekt haar hand uit. Ze grijnst niet, ze zit niet aan haar jas te frunniken, ze kijkt niet naar de camera’s. Ze doet wat ze moet doen, en doet dat zo goed mogelijk.’

Dát, zegt Mirren, is de essentie van de vrouw die over het Kanaal al meer dan vijf decennia op de troon zit. ‘Ze is buitengewoon waardig. Ze ademt zelfcontrole en zelfdiscipline uit.’

Toen de queen uiteindelijk werd gedwongen om een tv-toespraak over Diana te houden – het was dat of een crisis van de monarchie riskeren – keek ze stoïcijns en bars in de camera. In Mirrens vertolking staat de inspanning te lezen die het de koningin moet hebben gekost om haar stijl overboord te gooien.

De ervaring met twee Elizabeths heeft Mirren één ding geleerd: de vorstinnen deelden dezelfde naam, maar dan ook niet meer dan dat. ‘Voor Elizabeth I was geen vleierij te veel’, zegt ze. ‘Ze genoot ervan gecomplimenteerd en belogen te worden. Ze duldde niets anders.’ De HBO-film liet een ouder wordende koningin zien die haar oude liefde verloor en voor een veel jongere man viel. Mirren maakte er zowaar een sexy monarch van. ‘Macht ís sexy. En als een vrouw extreem machtig en extreem rijk is, wordt ze sexy. Alleen zitten vrouwen niet zo vaak in die positie.’

Dat ze de twee Elizabeths net na elkaar vertolkte, was een kwestie van toeval, benadrukt ze. Maar het gaf haar wel de kans om wat afstand te nemen van haar eeuwige associatie met rechercheur Jane Tennison. ‘Ik ben geen flik meer’, lacht ze. ‘Ik ben de queen.’

En jazeker, ze heeft Elizabeth II al ontmoet. ‘Op een polowedstrijd’, zegt ze. ‘Ik heb een volle minuut met haar gesproken. Ik was er met (actrice en ontwerpster, nvdr. ) Chloë Sevigny, en Chloë en ik werden samen aan haar voorgesteld. Ik zei: ‘Dit is Chloë Sevigny. Ze is helemaal uit Los Angeles gekomen. En ik ben Helen Mirren, en ik kom helemaal uit het verre Battersea.’ Ze lachte.’

© Newsweek / Barbara Kantrowitz Vertaling en bewerking: Bart Cornand