Veertig jaar strijd tegen kernwapengevaarlijke superschurken en gewenste intimiteiten met voluptueuze Bondgirls. Chronologie van de Double-O-Seven-films.

Door Patrick Duynslaegher

1953

De Engelse schrijver en ex-spion bij de Marine-inlichtingendienst Ian Fleming introduceert in Casino Royale zijn sadistische agent van de geheime dienst MI6. De dubbelnulclassi- ficatie in zijn codenummer 007 geeft hem toestemming om te doden. Fleming kwam per toeval op de naam James Bond. Hij had een boek gelezen van een man die zo heette û Westindische vogels, een beroemd ornithologisch werk û en vond dat die naam precies vlak en kleurloos genoeg klonk.

1954

Fleming verkoopt voor 50.000 dollar de rechten van Casino Royale aan Gregory Rattoff. De Amerikaan Barry Nelson speelt CIA-agent Jimmy Bond in een live televisieversie van Casino Royale. Peter Lorre is de schurk van dienst.

1956

Toekomstige quizmaster Bob Holness leent zijn stem aan Bond in een BBC-luisterspel van Moonraker.

1958

De Britse krant The Daily Express speelt in op het succes van de Ian- Flemingboeken met een James-Bondstrip getekend door John McLusky.

1959

Diverse pogingen om een James- Bondboek te verfilmen, mislukken. Ian Fleming sluit een deal met de jonge Ierse regisseur Kevin McClory om Bond in de bioscoop te laten debuteren met een nieuw avontuur dat niet aan een van zijn bestaande romans is ontleend en Latitude 78 West zou heten. McClory kan echter geen enkele Amerikaanse studio overtuigen om in het project van 3 miljoen dollar te investeren. Hun film is doodgeboren.

1960

Fleming trekt zich ontgoocheld terug op Goldeneye, zijn optrekje op de Bahamas, en begint er aan Thunderball te schrijven waarin hij het verzonnen misdaadsyndicaat SPECTRE (Special Executive for Counterintelligence, Terrorism, Revenge and Extortion) introduceert dat wordt gerund door Ernst Stavro Blofeld. Hij verwerkt in zijn achtste roman ook een aantal elementen uit het Latitude 78 West-project dat draait rond het ontvreemden van kernkoppen uit een straalvliegtuig.

1961

Na het lezen van de drukproeven van Thunderball spannen McClory en zijn vennoot, de scenarist Jack Whittingham, een proces in tegen Fleming voor inbreuk op hun gezamenlijke copyright. De rechter geeft aan McClory en Whittingham de filmrechten van Thunderball. De bittere rechtszaak sleept drie jaar aan en bezorgt Fleming zijn eerste hartaanval.

Terwijl hij in een ziekenhuis in Londen herstelt, stuurt de Canadese producent Harry Saltzmanzijn plan voor een James-Bonddeal met de Amerikaanse maatschappij United Artists. Saltzman had eerder een optie verworven op alle James-Bondromans (behalve Casino Royale). Saltzman neemt een andere producent en Fleming-fan, Albert R. Broccoli, onder de arm om samen James Bond op het doek te brengen. In een fifty-fifty partnership richten ze EON Productions op (afkorting voor ‘ Everything or Nothing’).

Nadat diverse studio’s geen brood zien in een Bondfilm, verzegelt een eenvoudige handdruk een six-picture deal tussen Broccoli & Saltzman en Arthur B. Krim, voorzitter van United Artists.

Broccoli & Saltzman richten Danjaq op (afkorting van de voornamen van hun echtgenotes Dana en Jacqueline), een Zwitserse maatschappij die de rechten van de Bondfilms beheert en waarvan Eon de productiearm wordt.

Aanvankelijk moet Thunderball, het meest recente boek, de eerste Double-O-Seven-film worden, maar de legale problemen verhinderen dit. Uiteindelijk valt de keuze op Dr. No uit 1958. Scenarist Richard Maibaum schrijft de filmbewerking. Verschillende regisseurs (onder wie Ken Hughes, Guy Green en Bryan Forbes) bedanken voor de eer. Terence Young wordt de eerste Bondregisseur.

In de zomer van ’61 is er nog altijd geen acteur gevonden. Onder de kandidaten: Cary Grant, James Mason, Richard Burton, Peter Finch, Rex Harrison, Trevor Howard en Flemings favoriet David Niven.

Gezien het karige budget (net onder de één miljoen dollar) en de noodzakelijke langetermijnbeschikbaarheid (er werd van bij de aanvang op een langlopende reeks gemikt) zien Broccoli & Saltzman af van bekende namen en mikken ze op een aanstormend talent dat ze voor de rol kunnen kneden. Komen in aanmerking: Patrick McGoohan, Richard Johnson en Roger Moore.

In oktober ’61 suggereert cutter Peter Hunt de vrijwel onbekende Schot Sean Connery voor de Bondrol. Broccoli’s vrouw Dana vindt Connery ‘ a very sexy guy‘. Dit blijkt het doorslaggevende argument te zijn. Op 3 november volgt de officiële persmededeling: ‘Sean Connery is James Bond’. Regisseur Terence Young, een perfecte Engelse gentleman die volgens sommigen meer op Bond geleek dan Bond zelf, boetseert de ruwe working class kerel uit Edingburgh naar zijn eigen imago.

1962

16 januari: begin van de opnamen van Dr. No op Jamaica.

Wanneer de bonzen van United Artists (UA) de voltooide film zien, vinden ze het ‘ a piece ofrubbish‘ en willen ze de prent meteen verbannen naar het drive-incircuit in de midwest.

(1)DR. NO: de eerste Bond.

6 oktober, wereldpremière in Londen. ‘Bond. James Bond’, zo stelt een man in witte smoking zichzelf voor terwijl hij aan de baccarattafel achteloos een sigaret aansteekt. De beroemdste introductie uit de filmgeschiedenis zet ook de toon voor Sean Connery’s nonchalant arrogante interpretatie van de Bondfiguur.

Met Ursula Andress die als Honey Rider, getooid in een witte bikini en met een jachtmes aan de heupen bengelend, uit de schuimende Caribische zee stapt, poneert de film het oermodel van de Bondgirl. De Britse acteur Bernard Lee maakt zijn entree als Bonds supe-rieur M en de Canadese actrice Lois Maxwell is zijn met 007 flirtende maar nooit scorende secretaresse Miss Moneypenny. Joseph Wiseman speelt koeltjes de titelschurk, een megalo-maan met metalen handen en een diabolisch plan om het Amerikaanse ruimtevaartprogramma te saboteren.

Het overdonderend succes van Dr. No in Engeland krijgt ook navolging in de States zodat UA snel het sein op groen zet voor een tweede Bondavontuur. Er wordt gekozen voor de favoriete thriller van president J.F. Kennedy: From Russia With Love. Terence Young staat opnieuw achter de camera en beschikt over het dubbele budget van Dr. No.

1963

(2)FROM RUSSIA WITH LOVE: de Koude Oorlog-Bond. Desmond Llewelyn wordt geïntroduceerd als de gadgetleverancier Q. Blofeld, de nummer 1 van SPECTRE (ideologisch niet gebonden bende internationale samenzweerders), maakt zijn entree, maar we krijgen zijn gezicht nooit te zien, wel hoe hij doodvonnissen uitspreekt terwijl hij de witte kat streelt die op zijn schoot zit. Lotte Lenya (weduwe van componist Kurt Weill) speelt Blofelds nummer 3, Rosa Klebb, ex-dienstchef van SMERSH, de door Stalin opgezette sovjettegenhanger van de Gestapo. Daniela Bianchi is de KGB-agente Tatania Romanova die verliefd wordt op Bond. From Russia With Love wordt de grootste kaskraker uit de Britse filmgeschiedenis.

1964

Ian Fleming overlijdt op 54-jarige leeftijd.

(3) GOLDFINGER: de archetypische Bond (regie: Guy Hamilton). Breekt alle box-officerecords, maakt van 007 een wereldwijd fenomeen en groeit uit tot de meest geliefde klassieker uit de reeks. Gert Frobe zet de heuglijke schurk neer, de op goud kikkende megalomaan die de Amerikaanse goudvoorraad van Fort Knox radioactief wil maken. Honor Blackman speelt zijn raspilote Pussy Galore, maar de Hawaïaanse worstelaar Harold Sakata steelt de show als Goldfingers acoliet Oddjob die met zijn staalomrande bolhoed koppen doet rollen.

Om te vermijden dat Kevin McClory met zijn mede-eigenschap van de rechten op een rivaliserende Bondproductie begint, geven Broccoli & Saltzman hem zeer tegen hun zin een producerscredit en een percentage van de winst op de filmversie.

1965

(4)THUNDERBALL: de natste Bond (regie: Terence Young).

SPECTRE’s Nummer 2, Emilio Largo, belast met het stelen van atoomwapens, wordt met aristocratische finesse gespeeld door Adolfo Celi. Claudine Auger (voormalig Miss Frankrijk) is de Bondgirl. Wanneer de Bondfilm met de meeste onderwateractiescènes in de zalen komt, is de hele wereld in de ban van 007. In de Sovjet-Unie mogen de Bondfilms niet officieel worden vertoond, maar zijn ze verplichte kost voor KGB-agenten, die wild zijn van de dodelijke gadgets.

Eerste en enige Bondfilm die een oscar wint (voor Beste Visuele Effecten).

Bond-coproducer Harry Saltzman lanceert op eigen houtje een anti-James Bond met de Len Deighton-verfilming The Ipcress File, waarin Michael Caine de bijziende geheim agent Harry Palmer is.

1967

(5) YOU ONLY LIVE TWICE: de Aziatische Bond (regie: Lewis Gilbert). In Bonds avontuur in het Land van de Rijzende Zon zien we voor het eerst het gezicht van aartsvijand Ernst Stavro Blofeld ( Donald Pleasence), die in opdracht van China een derde wereldoorlog wil ontketenen tussen de VS en de Sovjet-Unie. Voor de fraaie figuratie zorgen twee Japanse Bondgirls ( Mie Hama en Akiko Wakabayashi).

CASINO ROYALE: de Bondparodie (regie: Val Guest, Ken Hughes, John Huston, JosephMcGrath, Robert Parrish). De eerste Bondfilm die buiten de officiële serie valt: gewezen agent Charles K. Feldman verwierf de rechten op het apart verkochte Casino Royale en omdat hij Sean Connery niet kon krijgen, gooide hij het maar helemaal op de parodiërende toer. Hij verkwist in deze psychedelische Swinging Sixties-farce even veel geld als talent (onder wie David Niven als Bond, Woody Allen als zijn neefje, Peter Sellers als would-be Bond en Orson Welles als de gokkende schurk Le Chiffre).

Sean Connery heeft er schoon genoeg van: Bond dreigt zijn leven te beheersen; de lange opnametijden maken het moeilijk om tussendoor andere films te doen, en ondanks herziening van zijn contract voelt hij zich nog altijd financieel in de zak gezet.

Broccoli en Saltzman gaan op zoek naar een waardige vervanger.

1968

Onder het pseudoniem Robert Markham schrijft Kinsley Amis de Fleming-pastiche Colonel Sun.

1969

(6)ON HER MAJESTY’S SECRET SERVICE: de getrouwde Bond (regie: Peter Hunt). Het publiek verwerpt de nieuwe Bondacteur George Lazenby, die al na één incarnatie van de Britse geheim agent wordt afgevoerd. OHMSS blijft een buitenbeentje in de reeks, ook al omdat Bond erin trouwt, op zijn bruiloftsdag zijn bruid verliest en bij haar lijk zit te huilen. Telly Savalas is Blofeld, die dit keer chemische oorlogsplannen koestert. Diana Rigg is de beste actrice die ooit een Bondgirl speelde. De enige Bond geregisseerd door Peter Hunt (cutter van de vijf eerste films) krijgt later grote cult-aanhang.

Broccoli en Saltzman groeien steeds verder uit elkaar en spreken tijdens de opnamen van OHMSS niet langer tegen elkaar. Het teleurstellend resultaat aan de kassa drijft de tegenstellingen nog op de spits. Saltzman vertikt het zich enkel op de Bondfilms toe te spitsen en wordt afgeleid door allerlei nevenprojecten.

Broccoli weet Connery te overhalen nog één Bondfilm te doen.

1971

(7)DIAMONDS ARE FOREVER: de Las Vegas-Bond (regie: Guy Hamilton). Ondanks de (verveelde) aanwezigheid van Sean Connery lijkt het Roger Moore-regime al aangebroken: het suggestief geweld van weleer is nu gereduceerd tot voorspelbare slapstick. Charles Gray is Blofeld, die de wereld in zijn greep heeft met een lasersatellietwapen. Jill St John is Bondgirl Tiffany Case. De gastrol van Sammy Davis Jr. in een casino haalt de definitieve montage niet.

1973

(8) LIVE AND LET DIE: de voodoo Bond (regie: Guy Hamilton). Met Roger Moore in de hoofdrol gaat Bond een nieuw tijdperk in, dat van de autoparodie. Yaphet Kotto is de Harlemse onderwereldkoning Mr. Big die naar massale heroïneverslaving streeft; Jane Seymour is Bondgirl Solitaire.

1974

(9) THE MAN WITH THE GOLDEN GUN: de martial arts-Bond (regie: Guy Hamilton). Christopher Lee (de neef van Ian Fleming) is de Bondschurk met drie tepels. Zijn pietluttige sidekick Hervé Villechaize verschafte later Mike Myers de inspiratie voor Mini-Me. De Bondgirl van dienst ( Britt Ekland) luistert naar de veelzeggende naam Mary Goodnight.

1975

Een aantal foute investeringen doen Saltzman de das om. Om aan het bankroet te ontsnappen, verkoopt hij zijn helft van Danjaq aan UA, wat van Broccoli de alleenheerser maakt over de Bondfranchise.

Slepende rechtszaken zorgen ervoor dat de volgende Bondfilm een jaar langer dan gewoonlijk op zich laat wachten.

1977

(10) THE SPY WHO LOVED ME: de Jules Verne-Bond (regie: Lewis Gilbert). De beste Bondfilm van Moore, dankzij de gigantische decors en de schurken ( Curd Jurgens als de scheepsmagnaat die van een nieuwe onderzeese beschaving droomt en Richard Kiel als zijn trawant met een stalen gebit waarmee hij haaien in stukken bijt). Barbara Bach is de Russische evenknie van Bond.

1979

(11) MOONRAKER: de spaceBond(regie: Lewis Gilbert). In een wanhopige poging om mee te profiteren van het Star Wars-succes, wordt Bond de ruimte ingestuurd. Big mis-take! Deze unaniem misprezen aflevering is inderdaad de slechtste Bondfilm ooit, maar oogst wel het grootste succes. Michel Lonsdale is aartsschurk Hugo Drax, een gecultiveerd heerschap met snode plannen om in de ruimte een superras te creëren. De astronaute Dr. Holly Goodhead ( Lois Chiles) is de Bondgirl. Bernard Lee speelt voor de laatste maal M. Zowel Frank Sinatra als Kate Bush worden gevraagd om de titelsong te zingen, maar het wordt voor de derde keer Shirley Bassey (na Goldfinger en Diamonds Are Forever).

1981

(12)FOR YOUR EYES ONLY: de vergeten Bond (regie: John Glen). Is er iemand die zich deze aflevering herinnert? Eerste Bondfilm die niet op een Flemingboek is gebaseerd, maar op een origineel scenario van Richard Maibaum en Michael G. Wilson. Het is ook de eerste van de vijf Bondfilms die û onpersoonlijk û ingeblikt worden door gewezen second unit-regisseur John Glen. Na zijn uitstapje in de ruimte staat Bond weer stevig met beide voeten op de begane grond, maar dan wel om de zwakste schurk uit de hele serie te trotseren, een Griekse smokkelaar en dubbelagent die aan de Sovjets een nucleair ontstekingssysteem wil verkopen. Carole Bouquet is de hooghartige love interest van James. Sheena Easton wordt de eerste titelsongzangeres die ook op de generiek te zien is.

1983

(13) OCTOPUSSY: de circusBond (regie: John Glen). Een absoluut dieptepunt in de serie waarin Bond zich op zeker ogenblik als clown vermomt. De slechterik van dienst is een steenrijke, verbannen Afghaanse prins ( Louis Jourdan). Maud Adams is na de minder ophefmakende Martine Beswick (die zowel From Russia With Love als Thunderball sierde) de tweede actrice om twee verschillende Bondgirls te mogen spelen (haar eerste Bondfilm, The Man with the Golden Gun, was al niet veel beter).

NEVER SAY NEVER AGAIN: de dissidente Bond (regie: Irving Kershner) Kevin McClory legt Broccoli weer het vuur aan de schenen met deze verdoken remake van Thunderball waarvoor hij wel Connery zijn nooit-meer-Bond-beslissing doet inslikken (vandaar ook de zelfspottende titel). Bernie Casey zet een zwarte Felix Leiter neer, Klaus Maria Brandauer is de schurk Largo en Kim Basinger een spectaculaire Bondgirl.

1985

(14) A VIEW TO A KILL: de disco-Bond (regie: John Glen). Met diva Grace Jones als samenzweerster May Day en Christopher Walken als de geblondeerde schurk Zorin die Silicon Valley van de kaart wil vegen. Roger Moore ziet er zo afgepeigerd en stijf uit dat er waarschijnlijk stuntdoublures nodig waren voor scènes waarin hij gewoon door de kamer moet wandelen. Voor de skiscènes uit de pregeneriek worden alvast Moore’s gelijkaardige skiscènes uit The Spy Who Loved Me gebruikt.

1987

(15) THE LIVING DAYLIGHTS: de Afghaanse safe sex-Bond (regie: John Glen). De eerste van de twee Bondfilms met de solide maar saaie Timothy Dalton. Jeroen Krabbé is een sovjetgeneraal die via KGB-fondsen zijn grootscheepse wapenhandel financiert. In de aidsjaren gaat ook 007 min of meer op de monogame toer: hij krijgt maar één meisje ( Maryam d’Abo) in zijn bedstee. De laatste Bondfilm met een score van John Barry.

1989

(16) LICENCE TO KILL: de ‘this time it’s personal’ -Bond (regie: John Glen). Timothy Dalton moet de moord wreken op de vrouw van zijn CIA-collega Felix Leiter ( David Hedison). Carey Lowell is de Bondgirl en Robert Davi de naar expansie strevende Latijns-Amerikaanse drugsbaron Franz Sanchez. Op het eind van de aftiteling verschijnt de waarschuwing dat roken schadelijk is voor de gezondheid.

1994

Saltzman bezwijkt op 78-jarige leeftijd aan een hartaanval.

Er zijn diverse redenen voor de zes jaar tussen Licence To Kill en Golden-eye (de langste wachttijd uit de geschiedenis van de serie): Licence To Kill deed het slecht aan de kassa; er was van alle kanten kritiek op de Bondserie die door velen werd afgeschreven; er was grote ruzie tussen Broccoli en producerende studio MGM/UA; er werd koortsachtig gezocht naar nieuwe scenaristen, een nieuwe regisseur en een nieuw Bondgezicht om de formule opnieuw leven in te blazen.

1995

(17)GOLDENEYE: de postsovjetBond(regie: Martin Campbell). Een nieuwe acteur (de Ier Pierce Brosnan, die net als zijn voorgangers tekent voor drie films), een nieuwe energieke regisseur, een terugkeer naar Fleming, een vrouw aan het roer ( Judi Dench als M) en een modernistische benadering van de ‘seksistische, vrouwenhatende dinosaurus’. Famke Janssen is de vileine vrouwspersoon Xenia Onatopp die haar dijen als moordwapens gebruikt. Goldeneye was ook al de titel van een Amerikaanse televisiefilm over het leven van Ian Fleming (gespeeld door Charles Dance).

1996

Broccoli legt er op 87 jarige leeftijd het bijltje bij neer. Op zijn sterfbed zou hij dochter Barbara Broccoli en stiefzoon Michael Wilson gesmeekt hebben: ‘ Don’t let ‘em screw it up.‘

1997

(18) TOMORROW NEVER DIES: de Rupert Murdoch-Bond(regie: Roger Spottiswoode). De teamvorming tussen Bond en Hongkongse actiekoningin Michelle Yeoh slaat vonken. Jonathan Pryce is de manipulerende mediatycoon Elliot Carver die een oorlog tussen China en Engeland bekokstooft.

1999

(19) THE WORLD IS NOT ENOUGH: de Elektra-Bond (regie: Michael Apted). De titel slaat op Bonds zogenaamde familiemotto, ‘Orbis non sufficit’ (zo vernamen we in On Her Majesty’s Secret Service) . Desmond Llewelyn speelt voor de zeventiende en laatste maal Q (hetzelfde jaar komt hij om bij een auto-ongeval). Een kaalhoofdige Robert Carlyle speelt een globale terrorist die ongevoelig is voor pijn. Denise Richards is een belachelijke kernfysicus en Sophie Marceau een gefolterd kreng dat in de Bosporus een kernonderzeeër wil laten exploderen om haar eigen oliepijpleiding onmisbaar te maken.

Plannen van Sony om met een rivaliserende Bond op de proppen te komen, stuiten bij Broccoli en MGM/UA op hevig verzet. Na veel juridisch getouwtrek en ondanks tegenkanting van Thunderball-producer Kevin McClory, verwerft MGM/UA de exclusieve rechten op alle romans van Fleming alsook op de bestaande rivaliserende producties Casino Royale en Never Say Never Again.

Het gonst van de geruchten over een nieuwe Bondacteur die een drastische make-over van de serie zou betekenen: een vrouwelijke James Bond met Catherine Zeta Jones, een biseksuele Bond met Rupert Everett, een MTV-Bond met Robbie Williams. Maar uiteindelijk is het toch Pierce Brosnan die Bond de eenentwintigste eeuw inloodst.

2002

(20) DIE ANOTHER DAY: de veertigste verjaardag-Bond(regie: Lee Tamahori).

De serie keert terug naar zijn roots van Koude Oorlogsthriller. Met Halle Berry als de eerste Bondgirl die haar oscar naar de set kan meebrengen. John Cleese vervangt de verongelukte Desmond Llewelyn als Q. Toby Stephens is de fabelachtig rijke diamantbaron Sir GustavGraves die Japan, Korea en China wil verenigen tot een onstuitbare supermacht.

Het staat nog niet vast of Pierce Brosnan ook voor een vijfde keer Bond zal spelen, maar één ding is wel zeker:

JAMES BOND

WILL RETURN