Hoewel David Cronenberg nog altijd bekend staat als de koning van de body horror, worden zijn films steeds realistischer. In ‘Eastern Promises’ – een tragedie over een Russische gangsterfamilie in Groot-Brittannië en zijn meest kijkvriendelijke werkstuk ooit – neemt hij het misdaadgenre én de Oost-Westverhoudingen op de korrel. ‘Horror is dagelijkse kost geworden.’
Stille waters hebben diepe gronden: de 64-jarige Canadees die me de hand schudt in een Parijse hotelsuite heeft veel weg van een hippe universiteitsprofessor. Maar het is wel degelijk David Cronenberg, het demonische brein achter legendarische griezelklassiekers als Shivers, The Brood en The Dead Zone. Toch één vermeldenswaardig technohorrormoment tijdens ons gesprek: zijn indringende blik wanneer ik mijn opnameapparatuur – een gsm én een iPod; een mens weet maar nooit – bovenhaal.
Aanleiding tot ons gesprek is Eastern Promises, Cronenbergs meesterlijke gangsterdrama waarin de Londense vroedvrouw Anna ( King Kong-babe Naomi Watts) aanklopt bij een Russische restauranthouder om het dagboek van een Oost-Europees meisje, dat in het kraambed is overleden, te vertalen. Ze beseft niet dat deze Semyon (Armin Mueller-Stahl, de angstaanjagende vader uit Shine) aan het hoofd staat van een gangsterfamilie die weerloze wichten zoals het dode meisje de prostitutie injaagt.
Tegelijk maken we kennis met Semyons opvliegende zoon Kirill (Vincent Cassel, over the top zoals altijd) en diens trouwe chauffeur en lijfwacht Nikolai ( Lord of the Rings-ster Viggo Mortensen, die ook al de hoofdrol speelde in Cronenbergs vorige, A History of Violence). Deze laatste blijkt een vat vol tegenstrijdigheden, een figuur die even vlotjes een sigaret op zijn tong uitduwt als hij vriendelijke conversaties voert met de verlegen Anna.
Cronenberg zou Cronenberg niet zijn, mocht hij dit eerder klassieke misdaadverhaal (naar een scenario van Steven Knight, ook de auteur van Stephen Frears’ Dirty Pretty Things) niet helemaal naar zijn hand hebben gezet. Met zijn verregaande fascinatie voor Kirrils latente homoseksualiteit, zijn fetisjistische fixatie op Nikolais volgetatoeëerde lichaam en zijn overdosis brutaliteiten – met als hoogtepunt een minutenlang gevecht in een stoombad tussen een spiernaakte Mortensen en twee geklede belagers – staat Eastern Promises garant voor een ontregelende kijk op het gangstergenre.
Als we bovenstaande bevindingen meedelen aan de maker, vindt hij dat we het toch wat te ver gaan zoeken. ‘Misdaad is gewoon een aantrekkelijk thema. Het relaas van de Vory V Zakone (‘Dieven Binnen De Wet’; de Russische maffiaorganisatie die ontstond ten tijde van Stalins ‘zuiveringen’ in de jaren 30; nvdr.) leek me een originele variatie op het verhaal van de Corleones, de misdadigersfamilie uit The Godfather.’
Toch krijgt uw film een onheilspellende ondertoon doordat de gangsterfamilie afkomstig is uit de voormalige Sovjet-Unie: een werelddeel dat ons westerlingen nog steeds angst inboezemt.
David Cronenberg: Angst staat niet in mijn woordenboek, laat dat duidelijk zijn (lacht). Mijn enige drijfveer is fascinatie. Het is verbijsterend hoe Rusland ontwaakt uit de slaap van het communisme en het westerse kapitalisme helemaal adopteert. Hun kapitalisme is echter nog een stuk meedogenlozer dan onze versie. Combineer dat met de religiositeit en het fatalisme van het oude Rusland en je krijgt een cocktail die mij enorm boeit.
Gaat u akkoord met Semyon als die zegt dat het Westen Rusland heeft gekneed tot wat het nu is?
Cronenberg: Je moet ons nu ook weer niet te veel krediet geven (lacht). Maar de geleidelijke mutatie van het communisme levert zeker boeiende sociopolitieke vraagstukken op. Zoals: was het nu Ronald Reagan die het zogenaamde Rode Gevaar de kop indrukte of was het communisme op zich al zo rot dat het sowieso op imploderen stond? Ik ben geneigd het tweede te geloven. Het communistische ideaal is niet houdbaar. Kijk naar China: dat land doet zich nog steeds voor als de perfecte communistische natie, terwijl het een van de belangrijkste spelers in de kapitalistische markteco-nomie is.
Denkt u dat het kapitalisme hetzelfde lot beschoren is als het communisme?
Cronenberg: Zoals het er momenteel uitziet, zou ik denken van niet. Het kapitalisme beleeft echte hoogdagen. Daarmee wil ik niet zeggen dat de mensen die onder het systeem leven dolgelukkig zijn, maar de structuur werkt als geen ander, ook al verschilt het kapitalisme van land tot land. Zo lijkt de Canadese versie – die ik het best ken – puur socialisme in vergelijking met de Amerikaanse variant. Leg deze echter naast de Russische interpretatie en je begrijpt hoe dicht kapitalisme en misdaad bij elkaar aanleunen.
Nu volgen we even niet.
Cronenberg: De meeste hedendaagse miljardairs uit Rusland hebben of hadden banden met de onderwereld. Hoe komt dat? Simpel: toen de Sovjet-Unie uit elkaar viel, was criminaliteit de enige manier om te overleven. Zo vormden de olympische karate- en boksteams de beruchtste knokploegen. Uit noodzaak, want zij kwamen na de val zonder staatssteun te zitten.
U moet toch toegeven dat dat allemaal behoorlijk schrikwekkend klinkt.
Cronenberg: Dat lijkt alleen maar zo omdat je net mijn film hebt gezien (lacht). Voor alle duidelijkheid: ik wil het publiek niet waarschuwen voor een nieuw soort Rood – of beter: Russisch – Gevaar. Ik lever nooit kritiek, ik observeer alleen maar. De Russische maffia is niet gevaarlijker dan de Japanse Yakuza of de Colombiaanse drugskartels.
Tijdens een gesprek tussen Nikolai en Anna vertelt hij over de Ural, een Russische kopie van een BMW-motorfiets. Volgens hem is er geen verschil tussen de twee merken. Is dat echt zo?
Cronenberg: Tuurlijk niet. Qua design lijkt zo’n replica als twee druppels water op het origineel. Maar de mechanische onderdelen zijn gemaakt van tweederangsmateriaal. Die opmerking van Nikolai is een grapje. Al kan je niet ontkennen dat we in een tijdperk van kopieën en pseudowerkelijkheden zijn terechtgekomen. In Venetië biedt men overal nep-Guccihandtassen aan. Toeristen kicken daarop omdat deze echt lijken, maar stukken goedkoper zijn dan the real deal. Bovendien scheppen veel vakantiegangers een pervers genoegen in het feit dat ze een criminele organisatie steunen.
Dat klinkt als kritiek.
Cronenberg: Helemaal niet. Het maakt duidelijk dat het concept ‘waarde’ ontzettend relatief is. Als ik sterf van de honger kan een goudklomp me compleet gestolen worden, maar voor een stuk brood zou ik een moord begaan.
Naarmate uw carrière vordert, focust u meer en meer op de horror van het dagelijkse leven.
Cronenberg:(onderbreekt) Dat ik nog steeds bekend sta als griezelregisseur stoot me toch wat tegen de borst. Ik ben altijd op de eerste plaats geïnteresseerd geweest in de condition humaine. Vandaar dat ik als cineast evenveel aandacht besteed aan de dialogen als aan de stunts en de special effects.
Uw films worden in elk geval realistischer. Hoe verklaart u die evolutie?
Cronenberg: Door het internet is horror dagelijkse kost geworden. In de jaren 70 loofde Al Goldstein, de uitgever van het subversie weekblad Screw, 50.000 dollar uit aan de persoon die hem een snuff movie kon tonen. Op die manier wou hij bewijzen dat het felbesproken fenomeen niet bestond. Hij kreeg gelijk, want niemand kon hem een echt exemplaar bezorgen. De tijden zijn echter veranderd. Je moet maar je computer aanzetten en je kunt – geheel gratis – een onthoofding, een steniging of een ophanging downloaden.
Heeft die ontwikkeling de manier beïnvloed waarop u geweld in beeld brengt?
Cronenberg: De moordpartij in de openingsscène van Eastern Promises is sterk beïnvloed door mijn tegenstrijdige gevoelens bij het bekijken van een onthoofdingsfilmpje op het net. Enerzijds ging het om een afschuwelijk bloederige en rauwe ervaring, anderzijds kon ik niet ontkennen dat het gebeuren een enorme seksuele energie uitstraalde. De moslimpriesters die de executie uitvoerden zouden nogal gechoqueerd zijn, mochten ze weten dat ik hun daad als een homoseksuele groepsverkrachting interpreteerde (lacht).
Het valt op dat uw geweldscènes steeds onbehaaglijker worden.
Cronenberg: Ik neem geweld ontzettend serieus. Regisseurs die er gratuit mee omspringen zijn uilskuikens. Het gaat om een enorm fysieke aangelegenheid met catastrofale gevolgen voor het menselijk lichaam. Mensen schijnen dat steeds opnieuw te vergeten. Ze lezen enkele statistieken, zien tijdens het nieuws af en toe een bom ontploffen, maar worden zelden geconfronteerd met de consequenties van geweld. Daar breng ik met veel plezier verandering in. Misschien heeft mijn atheïsme daar wel iets mee te maken. Ik geloof niet in een hiernamaals. Als je iemand vermoordt, vernietig je een unieke levensvorm. Daar confronteer ik de kijker graag mee.
Van confronterend geweld gesproken: het naakte gevecht in het stoombad is een eigen leven gaan leiden. Bent u daar gelukkig mee?
Cronenberg: Natuurlijk! Dat is toch fantastisch? Vergelijk het voor mijn part met de douchesequentie uit Psycho: daar kan ook niemand over ophouden, maar tegelijk weet iedereen dat de héle film de moeite waard is. Als de buzz rond die scène meer volk naar mijn film lokt, zal je mij niet horen klagen.
Is dat iets waar u veel mee bezig bent?
Cronenberg: Niet bepaald, maar films maken kost nu eenmaal tonnen geld en als er niemand komt kijken, wordt het moeilijker om nog een volgend project gefinancierd te krijgen. Het zijn zware tijden voor de cinema. Steeds meer mensen laten de bioscoop links liggen en huren of downloaden films. Laat die scène dus maar ophef maken: een betere reclamecampagne kon ik me niet dromen.
In het verleden flirtte u met het idee om ‘Basic Instinct 2′ in te blikken. Zou u zo’n commercieel project niet kunnen gebruiken om uw kredietwaardigheid bij de geldschieters op te krikken?
Cronenberg: Zelfs als ik een supercommercieel product zou maken, zou je nog steeds voelen dat ik – met mijn averechtse trekjes – achter het stuur zat. En die verantwoordelijkheid durven grote filmmaatschappijen niet aan. Stel je voor dat ze mij een aflevering van Spider-Man laten draaien en al die pubers komen in doodsangst de zaal uit gerend: dat zou een catastrofe zijn (lacht).
U werkt al jaren samen met dezelfde crew. Peter Suschitzky is uw vaste cameraman, uw zus Denise ontwerpt steeds de kostuums, enzovoort. Zou u nog zonder uw eigen Vory V Zakone kunnen?
Cronenberg: Zeg je nu dat wij misdadigers zijn (lacht)? Ernstig: het zou arrogant zijn om te beweren dat ik het niét zonder hen zou kunnen. Er lopen genoeg getalenteerde mensen rond in deze business. Maar het zou moeilijk zijn om een team te verzamelen dat me zo goed begrijpt als mijn huidige medewerkers.
Maakt Viggo, nu hij in twee van uw films de hoofdrol heeft gespeeld, inmiddels deel uit van die hechte familie?
Cronenberg: Absoluut. Viggo is een all round cool guy. Hij is ongelooflijk gedreven en bereidt zich voor als geen ander – ditmaal trok hij wekenlang door de voormalige Sovjetlanden – en wanneer we draaien staat hij tussen twee takes door gezellig te keuvelen met de crew. Volgens mij heeft hij de binnenkant van zijn trailer zelfs nooit gezien (lacht).
Bedankt voor dit gesprek.
Cronenberg: Wacht, mag ik je opnamespullen nog eens van dichterbij bekijken?
Euh… Sorry, we moeten een trein halen!
*www.FOCUSknack.be
Vroegere interviews met David Cronenberg
Door Steven Tuffin l Foto Piet Goethals
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier