Al maanden voor Ridley Scotts Mozesfilm Exodus: Gods and Kings uitkwam, wemelde het internet van de verontwaardigde reacties op de toch wel erg blanke cast. De hashtag #BoycottExodus-Movie werd zelfs wereldwijd een trending topic op Twitter. Hoe wit is zwart in Tinseltown?
De reden voor de hetze had deze keer maar weinig te maken met Bijbelinterpretaties of andere religieuze kwesties, maar wel met beschuldigingen van whitewashing: de reflex om personages van verschillende raciale achtergronden toch door blanken te laten spelen. In het geval van Exodus zien we Christian Bale als Mozes, profeet en leider van de Israëlieten, Joel Edgerton als de Egyptische farao Ramses en Aaron Paul als Mozes’ dienaar Jozua, terwijl zwarten hier en daar de cast mogen aanvullen als slaven en dieven.
Scott reageerde op typerend pragmatische manier: ‘Denk je dat ik het budget voor deze film zou hebben losgekregen als Mohammed zus-en-zo uit Afrika de hoofdrol speelde? Dat zou niet gelukt zijn, dus is het zelfs niet ter sprake gekomen.’ Waarmee hij eigenlijk het probleem bevestigt: hij is niet op zoek gegaan naar acteurs met Afrikaanse of Midden-Oosterse rootsomdat hij bang was voor de commerciële gevolgen.
Nochtans heeft Scott genoeg meegemaakt om niet meer wakker te liggen van dit soort relletjes. In 1992 werd hij al bekritiseerd omdat hij in 1492: Conquest of Paradise Christoffel Columbus afbeeldde als een verraden idealist in plaats van de hebzuchtige koloniale veroveraar die hij echt was. Toen Kingdom of Heaven uitkwam in 2005, sloeg de slinger in de andere richting: zijn relatief sympathieke afbeelding van de moslimpersonages werd hem in het Amerika van George W. Bush niet in dank afgenomen en de term un-American werd algauw bovengehaald. De controverse over Exodus lijkt hem dan ook niet echt meer te deren: hij is 76, heeft meer dan twintig films op zijn naam staan en het kan hem duidelijk geen lor schelen wat een ander van hem denkt. Maar ondertussen gaat de discussie wel verder.
IEDEREEN BLANK
Exodus is natuurlijk geen geïsoleerd geval: Amerikaanse historische epossen hebben zich altijd al schuldig gemaakt aan whitewashing. Toen Cecil B. DeMille in 1956 zijn versie van hetzelfde verhaal vertelde met The Ten Commandments was er zelfs nergens een zwart gezicht te bespeuren, of het moet een dienaar zijn geweest die ergens met een palmblad stond te wuiven. Cleopatra werd in 1963 gespeeld door Elizabeth Taylor. Om nog maar te zwijgen van de vele lelieblanke Jezussen die al de revue zijn gepasseerd. Een van de weinige keren dat een Bijbels personage een donker kleurtje had, was in de tekenfilm The Prince of Egypt (1998).
Je hoeft niet eens in het genre van de Bijbelfilm te blijven om voorbeelden te vinden. In A Mighty Heart (2007)speelt Angelina Jolie Mariane Pearl, de weduwe van journalist Daniel Pearl, die onthoofd werd door jihadi’s. De echte Mariane Pearl is zwart, Angelina Jolie niet echt. En wat te denken van The Impossible (2012), waarin het verhaal wordt verteld van een blank gezinnetje op vakantie in Thailand tijdens de tsunami van 2004? De Thai worden vrijwel compleet vergeten en het echte gezin in kwestie was Spaans, terwijl ze in de film gespeeld worden door Naomi Watts en Ewan McGregor. Het is makkelijk om te zeggen dat dat niet slecht bedoeld is, maar het tegenovergestelde – een blank personage dat door een zwarte gespeeld wordt – zou ondenkbaar zijn.
DE SCHONE SCHIJN: OBAMAFICATIE
Nochtans leek het de laatste jaren beter te gaan. De conservatieve pers in de VS sprak zelfs van de obamafication van de cinema, met films als The Butler (2013), 12 Years a Slave (2013), Fruitvale Station (2013), Lincoln (2013) en The Help (2011). Films over ‘zwarte thema’s’ wonnen Oscars, deden het goed aan de kassa en werden meestal de hemel in geprezen door pers en publiek. Dus alles was koek en ei, diversiteit for the win! Ja, toch? Wel… nee.
Hoe goed sommige van die films ook waren, het waren wel allemaal films die expliciet over de rassenproblematiek gingen. Elk zwart personage was zwart omdat het niet anders kon.
Waar het Hollywood echt aan ontbreekt, zijn films waarin het hoofdpersonage zwart is zonder dat het een verschil maakt. Er zijn wel individuele acteurs die zo’n ‘rassenneutrale’ status bereiken, maar dan wel eentje tegelijk. In de jaren tachtig was dat Eddie Murphy, in de jaren negentig Will Smith en tegenwoordig vooral Denzel Washington. Zelfs Morgan Freeman specialiseert zich in bijrollen, en mag zelden een film in zijn zwarte eentje dragen. Wie het lijstje van de commercieel meest succesvolle films van het voorbije jaar bekijkt, moet de gekleurde gezichten met een vergrootglas zoeken: Guardians of the Galaxy, Captain America: The Winter Soldier, Transformers: Age of Extinction, Interstellar, Godzilla. Al die films worden overwegend, indien niet uitsluitend bevolkt door blanke gezichten. Samuel L. Jackson vertegenwoordigt met zijn vaste rol in de Marvelfilms moederziel alleen zowat het hele concept van diversiteit in de grote Amerikaanse blockbustercinema.
Sterker nog: de suggestie dat dat zou kunnen veranderen, botst op grote weerstand bij het publiek. In de trailer voor Star Wars: Episode VII – The Force Awakens verscheen acteur John Boyega in het pak van een stormtrooper, en de reacties op YouTube laten zich lezen als een catalogus van extreem racisme. We citeren gebruiker xiiteer: ‘Dude i love star wars, im not gonna let some ugly ass niggers ruin it for me.’ Sic.
CHACUN SON CINÉMA
In de praktijk bestaat er dus een vorm van segregatie in de cinema. Zwarten mogen de hoofdrol spelen in films die expliciet over ‘zwarte thema’s’ gaan. Ze mogen tweede viool spelen in blanke films zoveel ze willen. En daarbuiten mogen ze gerust ook hun eigen filmcircuit hebben, met goedkoop geproduceerde prenten die zelden of nooit verdeeld raken buiten de VS. Wist u bijvoorbeeld dat er dit jaar een remake is gemaakt van de jarentachtigfilm About Last Night, met een all-black cast? De kans is klein, omdat die film expliciet voor een zwart publiek gemaakt is, zonder enige hoop op een cross-overeffect.
De teneur schijnt te zijn dat in de VS zwarten wel naar ‘blanke’ films gaan kijken, maar blanken niet naar ‘zwarte’ films. Als je zo veel mogelijk mensen wilt bereiken, ga je dus voor blanken. Tenzij je prent dus expliciet een raciaal drama is of Denzel Washington erin meespeelt.
Exodus is dan ook weinig meer dan de film die de discussie nog eens wijd opentrekt, ook omdat hij op een gevoelig moment komt voor rassenrelaties in de VS, met eerst de rellen in Ferguson over de vrijspraak van de blanke politieagent Darren Wilson, die de achttienjarige zwarte jongen Michael Brown had neergeschoten, en daarna de dood van Eric Garner in New York, die door de politie in een fatale wurggreepwerd gehouden, hoewel hij zich niet verzette tegen zijn arrestatie. Ook daar werden de agenten in kwestie buiten vervolging gesteld.
De droom van een post-raciale Amerikaanse samenleving, die destijds werd opgeroepen door de verkiezing van de eerste Afro-Amerikaanse president, laat vooralsnog op zich wachten. In de cinema, maar nog veel meer daarbuiten. Misschien zou het helpen als er toch eens een Marvelfilm uitkwam over een zwarte superheld. Ze rebooten al die reeksen toch om de tien jaar, dus waarom volgende keer geen zwarte Spider-Man? Zo lang het niet Jaden Smith is die hem speelt, komen wij zeker kijken.
EXODUS: GODS AND KINGS
Vanaf 17/12 in de bioscoop.
door Dennis van Dessel
Ridley Scott : ‘DENK JE DAT IK HET BUDGET VOOR DEZE FILM HAD LOSGEKREGEN ALS MOHAMMED ZUS-EN-ZO UIT AFRIKA DE HOOFDROL HAD GESPEELD?’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
