Omdat Matthias Schoenaerts geen zin had, speelt Romain Duris een travestiet in Une nouvelle amie van François Ozon. Dominic West amuseert zich dan weer rot als drag queen in Pride. Als man een vrouw spelen, kruipt nochtans in de kleren.

Travestie doet het goed dit filmjaar. Hoe gestifte lippen, geschoren benen en hoge hakken de veelgevraagde Franse acteur Romain Duris staan, ziet u vanaf deze week in Une nouvelle amie, de zestiende film op zestien jaar tijd van François Ozon en alweer een goeie. Eind februari kreeg Jared Leto de Oscar voor beste bijrol voor zijn vertolking van de excentrieke transgender Rayon, die cowboy Matthew McConaughey de finesses van tolerantie bijbrengt in het aidsdrama Dallas Buyers Club. Dat de aanstellerige frontman van de rockband 30 Seconds to Mars er tijdens de Oscarceremonie per abuis uitzag als een dubbelganger van Eurosongwinnares Conchita Wurst, kon een groot deel van de transgendergemeenschap niet vermurwen. Dat Leto in zijn dankwoord met geen woord repte over transgenders, was voor velen van hen het bewijs dat hij geen zier gaf om de fragiele groep mensen die in het verkeerde lichaam geboren zijn, en dat het hem louter om de bravoure te doen was. Negentien kilo verliezen, transformeren, meelijwekkende figuur mét aids spelen, Oscar opstrijken. ‘Er is geen stereotype over transgendervrouwen dat Leto’s brouwsel niet aanvinkt’, schreef Time. Volgens het Amerikaanse weekblad is Rayon ‘een droefsnoet, een door kleren geobsedeerde, constant flirtende transgender met een drugsverslaving die zich, uiteraard, prostitueert. Ze is een overdreven, getrivialiseerd voorbeeld van hoe mannen zich gedragen die zich voordoen als een vrouw en is het tegengestelde van al degenen die zich in hun diepste vrouw voelen’. Leto had al tegenwind gekregen toen hij een Golden Globe had gewonnen en in zijn dankwoord vooral had gegrapt over het pijnlijke transformatieproces. ‘Op geen enkel moment heb ik protheses gebruikt in deze film… dat kleine, fijne Braziliaanse bolle kontje was helemaal van mij (…) Ik heb me onder andere volledig laten ontharen, met inbegrip van mijn wenkbrauwen. Gelukkig was een volledige Braziliaanse wax niet nodig.’ Een man moet er wat voor overhebben als hij een vrouw wil spelen. En hij kan maar beter rekening houden met de gevoeligheden van transgenders.

HET SUMMUM VOOR EEN ACTEUR

Pijnlijke ontharing is Matthias Schoenaerts bespaard gebleven. Hij ging niet in op de vraag van François Ozon om de hoofdrol te spelen in diens Une nouvelle amie. In die film vindt een rouwende jonge vrouw haar levenslust terug wanneer ze bevriend raakt met David, de man van haar overleden hartsvriendin. Samen delen ze een geheim: David herleeft wanneer hij eindelijk toegeeft aan zijn verlangen om een vrouw te zijn, Virginia. ‘Ik heb Matthias Schoenaerts de rol voorgesteld’, zegt Ozon. ‘Hij heeft die niet gewild. Hij vond het te ingewikkeld. Met hem aan boord zou Une nouvelle amie een heel andere film geworden zijn, want hij heeft een heel andere fysiek dan Romain Duris. Maar geloof me, met een pruik op kon ook Matthias Schoenaerts een mooie vrouw geweest zijn.’

‘Mijn ego als regisseur is gekrenkt als een acteur nee zegt, maar de acteur heeft altijd gelijk. Ik dring nooit aan. Misschien had Matthias een ander interessant aanbod, misschien is hij nog te jong. Ik ben er zeker van dat hij op een dag een vrouw zal spelen. Hoe dan ook, als je het niet voelt, dan moet je het niet doen. Er moet verlangen zijn. Romain had dat in overvloed. Indien ik had gezegd dat hij te duur was, dan zou hij zijn loon hebben laten vallen. Ik vermoed dat hij zelfs betaald zou hebben om Virginia te mógen spelen. Het idee wond hem op. Hij is geen acteur die in elke situatie zichzelf wil zijn, maar iemand die graag een personage creëert. Een vrouw kunnen vertolken, is voor hem het summum.’

Het viel mee om van Romain Duris Virginia te maken. ‘Op grote moeilijkheden zijn we niet gebotst. Tijdens de eerste test met een maquilleur en een costumière viel me al op hoeveel plezier Romain beleefde aan de transformatie. Zijn ogen fonkelden. Het had iets kinderlijks en speels, en dat was exact wat ik zocht. De travestieten die je op het scherm ziet, zijn meestal dramatische, zware figuren. Ik was op zoek naar een licht personage. Bovendien moest Romain geen perfecte vrouw uitbeelden, maar iemand die nog zoekt en uitprobeert. Zeker in het begin hangt David nogal fel vast aan stereotiepe ideeën over vrouwelijkheid. Hij denkt dat je hakken, een roze rok en een blonde pruik nodig hebt om boodschappen te gaan doen, dat hij er moet uitzien als Veronica Lake. Veel travestieten maken in het begin de denkfout dat vrouwelijkheid per definitie aangescherpt en extravert is. Maar David evolueert. Wanneer hij op het einde als Virginia de kinderen op school afhaalt, heeft hij al door dat een vrouw ook gewoon een broek of een vest kan dragen, en dat haren een natuurlijke kleur mogen hebben.’

‘De perfectie streefden we sowieso niet na. Ten eerste bestaat de perfecte vrouw niet. Ten tweede is het van ondergeschikt belang hoe mannelijk of hoe vrouwelijk Romain overkomt. Une nouvelle amie gaat over meer dan over travestie. Het gaat over vrijheid, anders zijn en aanvaarden dat iemand anders anders is. Uitkomen voor wat je vanbinnen voelt, voor wie je bent, kan een politieke daad zijn. Want de maatschappij dringt ons nog altijd een rol op. Als kind worden we geconditioneerd. Een meisjeskamer is roze, een jongenskamer blauw. Een man gedraagt zich zo, een vader zo en niet anders. De film stelt die opgelegde normen in vraag. Elk van ons heeft de individuele vrijheid om van richting te veranderen. Een sleutelzin in de film is: ?Ik heb zin om vrouw te worden zodat ik alles mag doen wat me als man werd ontzegd.” Als jongen mocht David geen hakken dragen. Dat lijkt futiel, maar dat is het niet. Hij beleefde daar plezier aan en dat werd hem ontzegd.’

SOME LIKE IT DRAG

Ter voorbereiding van Une nouvelle amie herbekeek Ozon films over of met travestieten zoals het prachtige Todo sobre mi madre (1999) van Pedro Almodóvar. ‘Hij heeft het meermaals over travestie gehad. Dat boeit hem, net zoals het mij interesseert. In de kortfilm Une robe d’été (1996) had ik het al over dit thema. Hij werkt het op zijn Spaans uit, ik op zijn Frans. We delen een belangstelling voor de klassieke Hollywoodfilms uit de jaren veertig en vijftig. Ik ben dus wel benieuwd naar zijn mening over Une nouvelle amie.’

Ozon onderscheidt twee categorieën cinema in drag. ‘Er zijn de films die de realiteit van de travestiet proberen weer te geven. Meestal zijn dat drama’s, want een travestiet gaat in tegen de sociale orde. Goede voorbeelden zijn In einem Jahr mit 13 Monden (1978) van Rainer Werner Fassbinder en Laurence Anyways (2012) van Xavier Dolan. Daarnaast heb je Amerikaanse komedies zoals Some Like It Hot (1959) van Billy Wilder, Tootsie (1982), Victor Victoria (1982) en Mrs. Doubtfire (1993). Opmerkelijk is dat de personages in deze films zich niet als vrouw verkleden omdat dat hun diepste verlangen is, maar omdat de omstandigheden er hen toe dwingen. In Some Like It Hot verkleden Tony Curtis en Jack Lemmon zich als de vrouwelijke leden van een jazzband met Marilyn Monroe omdat de maffia hen op de hielen zit. In Victor Victoria van Blake Edwards is Julie Andrews een werkloze actrice die zich voordoet als travestiet om werk te vinden. De Tootsie van Dustin Hoffman is ook een werkloze acteur die werk vindt als vrouw. In Mrs. Doubtfire vermomt Robin Williams zich in nanny omdat dat de enige manier is om zijn kinderen te zien. De kijker aanvaardt de travestie omwille van de situatie. Ik heb hetzelfde willen doen door aan het basismateriaal, een kortverhaal vol suspense van Ruth Rendell, het element rouw toe te voegen. David verkleedt zich als zijn overleden vrouw omdat zijn baby een papa én een mama nodig heeft. Geleidelijk aan komen we erachter dat hij op dat moment eigenlijk tegen zichzelf liegt. Er is meer aan de hand. Hij doet het niet alleen voor de baby. Maar tegen die tijd leef je al lang met hem of haar mee.’

BANG OM TE OVERDRIJVEN

Une nouvelle amie komt tegelijk uit met Pride, een crowdpleaser in het verlengde van The Full Monty (1997) over een militante holebi-beweging die zich tijdens een grote anti-Thatcherstaking in de jaren tachtig achter de Welshe mijnwerkers schaarde. Het kleurrijkste personage is de drag queen die Dominic West neerzet. Yep, zelfs de lompe reus McNulty uit de tv-serie The Wire kun je feminiseren. Wat waren zijn beweegredenen? ‘Ik speel meestal schurken met een goede kant en helden met een donkere kant. Jonathan is geen van beide. Voor mij was dat een uitdaging. Jonathan is ook het meest flamboyante personage in de film, en dat leek me leuk om te spelen. Ik speel graag dingen die ver van me afstaan en ik hou van de camp-kant van de homocultuur. De scène waarin ik disco dans is een van de redenen waarom ik deze film wou doen. Ik heb er wel vier maanden voor moeten trainen, want hoewel ik van dansen houd, ben ik er niet zo goed in.’

‘Ik ben niet gay. Natuurlijk is dat een factor. Er zijn genoeg homoseksuele acteurs, maar jammer genoeg hebben zij de rol niet gekregen. Ik was vooral bang om te overdrijven. Het mocht niet te cheap overkomen, ik mocht mezelf niet té veel amuseren. Ik rekende erop dat de regisseur me wel zou terugfluiten wanneer ik te ver ging, en ik had ook veel steun aan mijn goede vriend Andrew Scott, de man die mijn partner speelt in de film en die in het echte leven wél heel gay is. (lacht) Wat ook hielp, was dat het personage is gebaseerd op iemand die bestaat. Bovendien niet zomaar iemand, maar een ontzettend goeie, meelevende gast en de tweede man in het Verenigd Koninkrijk bij wie aids werd vastgesteld. Hij vloog de wereld rond om zich te laten onderzoeken door elke wetenschapper die dat wilde. Toen ik hem ontmoette, had hij de tact om niét te zeggen hoe belachelijk ik er met blond haar uitzie en hoe lelijk ik ben vergeleken met hem.’

DE POP POUPAUD

De Canadese tegenhanger van François Ozon, de al even productieve, progressieve en provocatieve Xavier Dolan, draaide in 2012 met Laurence Anyways al een film over een man die zich op latere leeftijd realiseert dat hij als een vrouw door het leven wil gaan, met alle gevolgen van dien voor de relatie met zijn vrouw en zielsverwant. Amper twee weken voor de start van de opnames kreeg de Franse acteur Melvil Poupaud, bekend van de Ozon-film Le temps qui reste (2005), te horen dat hij de hoofdrol kreeg. ‘Xavier veranderde op het laatste moment van acteur. Ik had maar twee weken om me voor te bereiden. Ik heb die tijd vooral gebruikt om aan mijn Québec- accent te werken. De lange scènes en de grote emoties baarden me meer zorgen dan die vrouwenkleren. Die waren voor mij het zoveelste kostuum. Ik heb me voor films al verkleed als cowboy en piraat.’

Desondanks kende Poupaud één vreemd moment. ‘Ik kreeg een out-of-body-ervaring: ik keek in de spiegel en ik was er niet. Ik had de pruik op, make-up, valse borsten, een kleed, juwelen en ik herkende mezelf niet.’ Daar stond hij zelf van te kijken, want met travestie is hij vertrouwd. ‘Ik had het voordeel dat ik net Crossdressers gemonteerd had, een documentaire van mijn moeder over mannen die zich van jongs af als vrouw verkleden maar een heteroseksueel leven leiden. Hun verhalen ken ik door en door. Maar ook zonder die documentaire zou ik geen last van vooroordelen hebben gehad. Ik voel me niet ongemakkelijk wanneer een als vrouw verklede man naast me aan de bar komt zitten. Met plezier zal ik met haar over van alles en nog wat praten. Dat is eigen aan mijn opvoeding en aan mijn generatie.’ Over de feitelijke verandering in Laurence moest hij zich geen zorgen maken, want Dolan kleedde hem helemaal aan. ‘Het was alsof hij met een pop speelde. Pas deze rok eens? Hoe zou die oorring je staan? Laurence is een creatie van Xavier, ik was slechts de vertolker. Als hij iets ouder was geweest, had hij Laurence wellicht zelf gespeeld.’

Bewaart Poupaud dan enkel goede herinneringen aan zijn travestie? Nee. De manier waarop hij als vrouw plots bekeken werd, herinnert hij zich als een choquerende, negatieve ervaring. ‘Zelf voelde ik me wel op mijn gemak. De problemen ontstaan pas door de manier waarop de anderen je plots bekijken, vooral de mannen. Ze lachen je uit: ?Wie is die gast die zich als vrouw verkleedt? Hoe ridicuul!” Of hun blik is zeer ambigu en agressief. Daar ben ik van geschrokken. Dat kijken was geen verkrachting, maar het voelde wel aan als het begin van een verkrachting. Ik werd daar kwaad om. ?Kun je alstublieft ophouden zo te kijken? Nu!” Een echte travestiet maakt dat wellicht dagelijks mee. Ik mag er niet aan denken.’

UNE NOUVELLE AMIE

Vanaf 5/11 in de bioscoop

PRIDE

Vanaf 5/11 in de bioscoop

DOOR NIELS RUËLL

François Ozon ‘DE MAATSCHAPPIJ DRINGT ONS NOG ALTIJD EEN ROL OP. UITKOMEN VOOR WIE JE BENT KAN EEN POLITIEKE DAAD ZIJN.’

Dominic West ‘HET MOCHT NIET CHEAP OVERKOMEN, IK MOCHT MEZELF NIET TÉ VEEL AMUSEREN.’