Een jaar na de Olympische Spelen in Peking en een jaar voor de Wereldtentoonstelling in Shanghai neemt Europalia een duik in de Chinese cultuur. Een filmluik mocht niet ontbreken. De geschiedenis van de Chinese film is er een van diepe dalen en woeste hoogten.Roetsjt u mee?

Ang Lee

Geen Chinees maar een Taiwanees en dan nog eentje die tekende voor Amerikaanse films als Brokeback Mountain en The Incredible Hulk. Toch is Ang Lee geknipt om dit abc van de Chinese film te openen. Niet alleen was zijn laatste film, Lust, Caution, een ambitieus, sierlijk en stomend Chinees epos over de gevaren van gruwelijke lust, dodelijke liefde, oorlogszuchtige mahjong en bloederig verraad in het door Japan bezet Shanghai van de Tweede Wereldoorlog. Zijn CrouchingTiger, Hidden Dragon zorgde ervoor dat het Westen verlekkerd raakte op een mix van Chinese legendes en spectaculaire, esthetisch verantwoorde actie. Die film is een coproductie tussen Hongkong, Taiwan en China en tekent de voorzichtige internationalisering van de Chinese film.

Beijing Film Academy

Honderdduizenden voelen zich geroepen, maar slechts enkele honderden worden jaarlijks toegelaten. De staat richt de filmschool in de jaren 50 op, maar sluit ze in 1966 om pas weer open te gaan wanneer de Culturele Revolutie is uitgeraasd. In het begin van de jaren 80 studeert een generatie af die de Chinese film wereldberoemd zal maken: Chen Kaige, Zhang Yimou, Tian Zhuangzhuang. Bij gebrek aan modern filmmateriaal bestonden hun lessen voor een groot deel uit het bestuderen van binnenlandse film en klassiekers. Ook de Zesde Generatie bestaat voornamelijk uit alumni van deze academie.

Culturele Revolutie

Met de Grote Culturele Revolutie van het Proletariaat (1966) wil Mao zijn ideeën aan iedereen opleggen. Kunstenaars, intellectuelen en iedereen die anders piept, moeten ‘door het volk heropgevoed worden’. Vele eminente filmers en beroemde acteurs worden gedwongen om op de velden of in fabrieken te werken; de Chinese cinema wordt van de kaart geveegd. De dramatische gevolgen van de Revolutie voor de mens vormen later een belangrijk onderwerp voor de beroemde regisseurs van de Vijfde Generatie. Zij zijn dan ook zwaar getekend door de Culturele Revolutie. Chen Kaige is gedwongen om zijn eigen vader te verraden, Zhang Yimou moet vanwege zijn opstandige vader eerst tien jaar in een fabriek werken voor hij toegelaten wordt op de filmschool.

Derde Generatie

Het is de gewoonte om de Chinese regisseurs die zich door dezelfde historische evenementen worstelen en dezelfde gevoeligheden delen in een ‘generatie’ onder te brengen. De Derde Generatie bestaat uit regisseurs die actief waren voor en net na de Culturele Revolutie. Het boegbeeld is Xie Jin.

Elektrisch schaduwspel

Nog geen jaar nadat de broers Lumière Parijs de eerste film ter wereld lieten zien, maakt Shanghai op een zwoele zomernacht kennis met het fenomeen van de bewegende beelden. De Chinezen kunnen het ‘elektrisch schaduwspel’ smaken. Maar op de eerste eigen film is het wachten tot 1905. Het zijn Amerikanen en Europeanen die de eerste zalen uitbatenen de eerste filmsproduceren.

Filmbureau

De communistische overheid zwaait sinds 1949 de plak over de filmsector. Via het gevreesde Filmbureau beslist ze op basis van scenario’s wie een vergunning krijgt om te filmen. Afgewerkte films moeten opnieuw voorgelegd worden. Het Bureau kan de film afkeuren en oordeelt ook of de film geschikt is voor het buitenland. De trage bureaucratie heeft menig regisseur voor vervelende keuzes gesteld: of de nog niet gekeurde film terugtrekken uit de buitenlandse festivals of het risico nemen achteraf gestraft te worden.

Gong Li

Zhang Yimou is danig onder de indruk van de schoonheid, het spel en de gratie van de onbekende studente die hij de hoofdrol laat spelen in zijn debuutfilm Het Rode Korenveld. Hij huwt Gong Li en samen maken ze meesterwerken genre To Live. Gong Li wordt een internationale ster en blijft dat ook na de breuk met Zhang. Ze wordt een gezicht van L’Oréal, werkt veel in het Westen en zit in 2002 de jury van het festival van Venetië voor. Ze is de eerste in een lange rij mysterieuze, mooie, getalenteerde actrices: Michelle Yeoh, Pan Hong, Zhou Xun of recentelijk nog Yu Nan.

Hongkong

Hoe Hongkong een van de grootste filmindustrieën ter wereld werd of hoe de hoofdstad van de genrefilm de ene stijlvirtuoos na de andere (Johnnie To, Wong Kar-Wai, John Woo) voortbracht en de ene filmster na de andere (Bruce Lee, Chow Yun-Fat, Tony Leung, Maggie Cheung en helaas ook Jackie Chan) is een verhaal apart. Maar net als de politieke geschiedenis is de filmgeschiedenis van het eiland nauw verbonden met die van de volksrepubliek. Hongkong heeft heel wat Chinees filmtalent opgevangen en werd groot door de verteltechnieken uit Hollywood toe te passen op Chinese legendes, kungfu en zwaardfilms.

Internationale belangstelling

Het Rode Korenveld wint de Gouden Beer in 1988 ; The Story of Qiu Ju kaapt in 1992 de Gouden Leeuw weg in Venetië; Chen Kaige bezorgt China in 1993 een eerste Gouden Palm met Fare-well My Concubine. De belangstelling en waardering van het Westen voor hun films heeft de Vijfde Generatie groot gemaakt en de emancipatie van de Chinese regisseur mogelijk. Vandaag staat een Lou Ye of Jia Zhang-Ke nergens zonder de steun van de festivals.

Jia Zhang-Ke

Sommige media hebben tijdens de Olympische Spelen van Peking hun uiterste best gedaan om ons tussen twee sportverslagen door in te lichten over het nieuwe, razend snel veranderende China. Zeldzaam zijn de chroniqueurs die de situatie scherper analyseren dan de Chinese filmregisseur Jia Zhang-ke. Al tien jaar lang tracht hij te documenteren hoe China transformeert van maoïstische dictatuur tot economische supermacht, een uitdaging die kan tellen. De grote festivals zijn dol op films als The World, Still Life en 24 City. Jia Zhang-Ke experimenteert met nieuwe combinaties van fictie en documentaire. Hij is het boegbeeld van de kritisch ingestelde Zesde Generatie.

Kaige

Samen met Zhang Yimou, cameraman bij zijn eerste film, vormt Chen Kaige de speerpunt van de Vijfde Generatie. Zijn Yellow Earth is in 1984 de eerste Chinese film die het Westen in jaren te zien krijgt. Hoewel de film zich in 1939 afspeelt, kan je hem interpreteren als kritiek op de Communistische Partij. Kaige contrasteert het zeer arme platteland met de glorierijke toekomst die de Partij voorhoudt. Farewell My Concubine met Gong Li is zijn bekendste film. De voorbije jaren verloorKaige wat van zijn pluimen. Zijn eerste Engelstalige productie, de seksthriller Killing Me Softly, was om uiteenlopende redenen een sof.

Lou Ye

In Summer Palace (2006) schetst Lou Ye met veel expliciete seksscènes de generatie studenten die in 1989 om vrijheid schreeuwden op het Plein van de Hemelse Vrede, tot tanks hen het zwijgen oplegden. Wanneer hij terugkeert uit Cannes straft het Filmbureau hem met vijf jaar werkverbod. Dat is niet de eerste keer. Suzhou River (2000) leverde hem twee jaar filmverbod op. Overigens trekt Lou Ye zich van het verbod niet veel aan. In mei toonde Cannes zijn nieuwste werk. Met expliciete, rauwe seksscènes is Spring Fever het tragische en passionele verhaal van homoseksuelen, gedoemd om elkaar clandes-tien te beminnen. Hoeveel jaar zou daarop staan?

Mao

We hebben de Culturele Revolutie al besproken maar de grote communistische leider heeft zijn eigen plekje in het abc dubbel en dik verdiend. Hij vernietigde bijna de volledige filmsector en maakte dwangarbeiders van de regisseurs. In het handvol propagandafilms die nog gedraaid worden om de massa ideologisch op te voeden, ontbreekt de naam van de regisseur op de aftiteling. Zo beklemtoon je dat film een collectief werk is. Nogal wat terroriserende beslissingen zijn ingefluisterd door zijn echtgenoot Jiang Qing, een voormalige tweederangsactrice. Hoed u voor tweederangsactrices.

New Documentary Movement

Een van de Chinezen die op uitnodiging van Europalia naar België komt, is Wu Wenguang. Voor het filmproject My Village 2006 trok hij naar het Chinese platteland. Hij leerde dorpelingen zelf hun films te maken. Het leverde vier films op die het dagelijkse leven in China tonen door de ogen van de bevolking. Wu Wenguang staat niet alleen. Hij is een pionier van de New Documentary Movement. Een groeiend aantal onafhankelijke regisseurs gebruikt digitale camera’s voor goedkope documentaires over de soms dramatische gevolgen van de snelle veranderingen die China doormaakt.

Opera

De eerste Chinese film, Conquering Jun Mountain, bestond uit operafragmenten. En dat is geen toeval. Opera is een zeer populaire kunstvorm. Verfilmde opera’s zijn in de beginjaren schering en inslag. Een van de weinige films die tijdens de verschrikkelijke Culturele Revolutie gedraaid werden, was een balletversie van de revolutionaire opera The Red Detachment of Women.

Proletariër

De zwaardvechters en kungfu-acrobaten hebben ook hun plaats in de Chinese film maar de proletariër is de ster. In de jaren 1930 duikt hij een eerste keer op. Nogal wat geëngageerde scenaristen en regisseurs, al dan niet lid van de pas opgerichte Communistische Partij, vestigen via film de aandacht op het dagelijkse leven en het onrecht in de samenleving. Ze zijn daarmee zelfs de Italiaanse neorealisten te snel af. De arbeider is ook degene tot wie de filmregisseurs zich in opdracht van de communistische leider Mao vanaf 1942 moeten richten.

Het sociaal realisme duikt weer op bij de Zesde Generatie. Kijk maar naar 24 City, dat in maart in de zalen kwam. Jia Zhang-Ke reconstrueert een halve eeuw sociale en economische geschiedenis aan de hand van getuigenissen van arbeiders van een monsterachtig grote staatsfabriek die plaats moet ruimen voor een luxueus bouwproject.

Quan’an

Net zoals de Vijfde Generatie niet enkel gevormd wordt door het duo Yimou-Kaige is de Zesde niet alleen terug te brengen tot Jia Zhang-ke en Lou Ye. Wang Xiaoshuai baseert Beijing Bicycle op De Sica’s Ladri di Biciclette. Met het controversiële East Palace West Palace is Zhang Yuan de eerste die het Chinese taboe op homoseksualiteit doorbreekt.

Wang Quan’an won in Berlijn een Gouden Beer met Tu Ya De Hun Shi of Tuya’s huwelijk, het verhaal van een Mongoolse herderin die koppig vecht om op de steppe rudimentair te overleven met een invalide man en twee kinderen. De Zesde Generatie zet zich af tegen de mooie plaatjes van de Vijfde. Censuur omzeilen ze door met digitale camera’s goedkoop en snel te draaien. Ze experimenteren graag met mengvormen tussen documentaire en fictie en experimentele films.

Rode Korenveld

Ondergetekende krijgt nog steeds een krop in de keel als hij terugdenkt aan die keer toen hij met de klas in het Filmarchief Het Rode Korenveld bekeek. De kleuren en vormen van een onbekende wereld, het prachtige epos, de kracht van filmtaal, het genot van zinnenprikkelende beelden en een vrouw uit de duizend: waar eerst gekeken? Gong Li schittert als piepjong meisje dat het China van de jaren 20 doorkruist omdat ze uitgehuwelijkt wordt aan een rijke, leprose wijnmaker. De mooie jonge boer die haar redt uit de handen van bandieten wordt haar minnaar. De abrupte inval van het Japanse leger smoort de idylle. Ondergetekende was niet de enige die aangegrepen werd. Het Rode Korenveld blies veel mensen van hun sokken. Voor regisseur Zhang Yimou en zijn hoofdrolspeelster was het de start van een uitzonderlijke carrière.

Shanghai

Door de beslotenheid van het communistische regime, dat van film hield zoals een hooligan van opera, was het jarenlang een goed bewaard geheim, maar de Chinese film begint niet bij de Vijfde Generatie. In de politiek turbulente jaren 1930 is de kosmopolitische havenstad Shanghai het kloppende hart van de Chinese film. Met de verfilmingen van populaire wuxia-verhalen (zie verder) valt immers geld te verdienen. De commerciële film (fantasy, melodrama, krijgskunst, opera) floreert. Indruk maken ook de sociaalrealistische films van linkse regisseurs die uitgekeken zijn op de verfilmingen van sentimentele stuiversromans. De Japanse bezetting maakt in 1937 een einde aan de eerste Gouden Jaren. Veeltalent vlucht naar Hongkong. De heropflakkering na de Chinees-Japanse oorlogis van korte duur. De communisten komen aan de macht. In de nieuwe Volksrepubliek worden de stu-dio’s overgenomen door de staat en verspreid over verschillende provincies.

Taiwan

Net als Hongkong een apart verhaal, maar wel onlosmakelijk verbonden met China. De Taiwanese cinema stelt lang niets voor, tot een handvol zeer getalenteerde regisseurs zich beginjaren tachtig in de gunst van een internationaal publiek werkt. De bekendste zijn Edward Yang (Yi Yi), Hou Hsiao Hsien (The Puppetmaster) en Tsai Ming-Liang (Vive L’amour). Ze hebben amper last van de censor en opereren buiten het zeer commerciële circuit in Hongkong. Hun Chinees gesproken films zijn poëtisch en visueel ijzersterk. De voorbije jaren kwam er opnieuw een toenadering tussen de drie regio’s die Chinese films maken. Regisseurs uit Taiwan en Hongkong filmen steeds vaker in de volksrepubliek, met haar onwaarschijnlijke waaier aan fascinerende landschappen. Via coproducties proberen ze de rendabiliteit te verhogen en gezien te worden op de internationale markt.

Utopie

Nieuwe fictie is uit den boze, maar het is ook niet zo dat er onder Mao’s bewind geen enkele film gedraaid wordt. Opvoedkundige pamfletten, propaganda en utopische films moeten het volkideologisch opvoeden. Het heeft een paar mooie posters opgeleverd.

Vijfde Generatie

De Vijfde Generatie heeft de wereld de rijkdom van de Chinese film laten ontdekken. Een bijzonder getalenteerde groep studeert als eerste af na de heropening van de Beijing Film Academy in 1978. Ze hebben de gruwel van de Culturele Revolutie aan den lijve ondervonden en geloven in de kracht van beelden. Met de juiste filmtaal zeggen ze alles wat niet onder woorden gebracht mocht worden. Naast Zhang Yimou en Chen Kaige is er nog Tian Zhuangzhuang, Wu Ziniu, Hu Mei en Zhou Xiaowen.

Wuxia

Wuxia is een populair verhalengenre waarin de held in een mythische wereld op zoek gaat naar gerechtigheid en herstel van evenwicht. Machtige vijandelijke clans en andere slechteriken kruisen zijn pad. Zwaardgevechten, zweven, magie, speciale wapens en locaties die tot de verbeelding spreken zijn vaste kost. Shanghai produceert veel wuxia-films – tot de communisten aan de macht komen.Hongkong sluit het genre graag in de armen. Via Ang Lees Crouching Tiger, Hidden Dragon krijgt ook de rest van de wereld de smaak te pakken. Zhang Yimou maakt met Hero, House of Flying Daggers en Curse of the Golden Flower drie gestileerde, spetterende spektakels. Hero, met Jet Li, Tony Leung en Maggie Cheung, wordt de eerste Chinese film die de top van de Amerikaanse Box Office haalt. Ook Chen Kaige (The Promise) en John Woo (Red Cliff) krijgen grote budgetten voor een oogverblindend zwaardepos.

Xie Fei

In 1993 wint Xie Fei de Gouden Beer met Woman Sesame Oil Maker. Het bewijs dat ook de Vierde Generatie haar merites heeft. Die bestaat uit regisseurs die nog afstudeerden voor de Beijing Film Academy sloot. Maar door de Culturele Revolutie kwamen ze eerder aan dwangarbeid dan aan filmen toe. In tegenstelling tot hun voorgangers hadden ze geen toegang meer tot de westerse films. Op esthetisch vlak werden ze beïnvloed door de Sovjetschool. De Vijfde Generatie breekt met hun voorkeur voor een conventionele narratieve structuur en toont een gebrek aan vertrouwen in de visuele kracht van film. Maar zonder Vierde geen Vijfde Generatie: zij liet na de ravage van de Culturele Revolutie de camera’s weer draaien.

Yimou

Je kan in een abc van de Chinese film niet tot de Y wachten om het over de belachelijk getalenteerde Zhang Yimou te hebben. Wat hebben we nog niet verteld? Misschien dat ook wat kritiek de kop opstak: ‘Hij zou zijn gevecht tegen de censuur opgegeven hebben om wuxia te draaien’ en ‘je regisseert de openingsshow van de Olympische Spelen van Peking alleen maar als je bent in-gehaald door het systeem’. We hebben het laatste van de regisseur van filmparels als Raise the Red Lantern nog niet gezien. Deze zomer begon hij met het filmen van San Qiang Pai An Jing Qi. ‘Het verbluffende verhaal van de drie geweerschoten’ zou een remake zijn van Blood Simple, de film noir waarmee de broers Coen debuteerden.

Zhang Ziyi

Schoonheid gekoppeld aan een begenadigd gevoel voor gratie en acteertalent, je komt het in een Chinese film vaker tegen dan in Antwerpen. Zhang Ziyi kan dansen als een gevierde prima donna, vechten als een echte held en je doen geloven datde grote liefde bestaat. Zhang Yimou plukte haar net als Gong Li van school. Ziyi zweeft door de lucht in Crouching Tiger, Hidden Dragon, Hero en House of Flying Daggers (2004). Wong Kar-wai is onder deindruk en laat haar schitteren in 2046. Europalia.chinaVan 10/10/09 tot 14/02/10. www.europalia.eu

Het Filmfestival Gentfocust op China. Van 6/10 tot 17/10. www.filmfestival.be

Cinema Zuidin Antwerpen biedt in het kader van europalia in september, oktober en november een overzicht van film in China.www.cinemazuid.be

Door Niels Ruëll

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content