HARTELIJK GEDOCUMENTEERD

'PUUR PERSOONLIJK' Diritto Rovescio - Recht Averecht

Alleen maar goed nieuws van het documentairefront. Na eerdere triomfen met klassiekers als Belpop en Puur Persoonlijk versterkt Canvas de linies dit voorjaar met het prestigieuze Taboe. Weg met de formats, leve de auteursdocumentaire!

Nog niet zo lang geleden moesten Vlaamse makers én liefhebbers van documentaires haast elders asiel aanvragen. Toen Knack Focus eind 2007 poolshoogte ging nemen op het intussen verdwenen event Panorama van de Belgische Documentaire Films bleek het aandeel Nederlandstalige documentaires bedroevend klein. ‘Als we vandaag spreken over de Belgische documentaire en zijn goede naam in het buitenland, hebben we het eigenlijk vooral over de productie van de Franstaligen’, wist Manu Riche te vertellen. ‘In Wallonië worden er veel meer films gemaakt, terwijl het op Vlaams vlak de afgelopen tijd armoe troef is.’

Riche is er zelf een schoolvoorbeeld van: als Brusselaar zocht hij zijn toevlucht bij de RTBF, waar hij onder meer documentaires maakte voor het inmiddels legendarische Strip-Tease. Aan deze kant van de taalgrens lagen de kansen immers niet voor het rapen. Maar: the times they are a-changing. Dat het voornoemde cinéma vérité-programma Strip-Tease vandaag op Canvas herhaald wordt, lijkt symbolisch. Uitgerekend Riche heeft met de Hoge bomen-reeks, waarvoor hij trouwens samenwerkte met een groep jong talent, zelf de weg naar de VRT gevonden.

Hoge Bomen is lang niet het enige lekkers voor documentaireliefhebbers bij Canvas. Denk maar aan Belga Sport, Belpop, Goudvis, Puur Persoonlijk, Arm Wallonië, Publiek Geheim, Bonjour Congo, Vormgevers en nu ook Alles Voor De Wetenschap, en dan hebben we het nog niet over eenmalige documentaires als Stijn Meuris’ Tijl van Limburg. Vorige week stelde Canvas nog een nieuwe prestigieuze reeks voor: Taboe. De zender voor de meerwaardezoeker deed een open oproep naar zowel ervaren als jonge filmers om een voorstel te doen voor een hoogst persoonlijke documentaire. 51 voorstellen binnen, twaalf ervan kregen ontwikkelingssteun en zes docu’s zullen dit voorjaar effectief het scherm halen.

MEST IN DE GROND

Zijn er zeven vette jaren aangebroken voor documentairemakers? ‘Er is iets aan het bewegen’, ondervindt Peter Boeckx, stilaan een docuveteraan die zijn strepen niet alleen verdiende bij Strip-tease, maar in 2004 ook bij Panorama scoorde met Vlaamse Choc over de verkiezingsoverwinning van het Vlaams Blok en onlangs nog een Koppen maakte over Miss Dakloos. ‘Productiehuizen hebben er tegenwoordig oren naar als je met een voorstel voor documentaires komt aankloppen. Dat was vroeger wel anders. Die verandering is zeker de verdienste van Canvas, waar de laatste jaren veel meer mogelijk is. Momenteel werk ik met een productiehuis aan een van mijn droomprojecten. Veel kan ik er nog niet over vertellen, maar het is echt een unieke kans.’

Als er voor deze revolutie naar één man gewezen wordt, dan wel naar Jan Stevens. Sinds het voorjaar van 2007 is hij Canvas’ netmanager, al legt hij die functie eind april weer neer. ‘Dat allemaal op mijn conto schrijven zou onterecht zijn’, vindt Stevens. ‘Toen ik bij Canvas begon, was er al een documentairetraditie. Er zat al mest in de grond. Wat ik met mijn adjuncten Reinhilde Weyns en Jurgen Minnebo wel anders aangepakt heb, is dat we van de formats zijn afgestapt. Die overheersten de voorgaande jaren. Wij wilden weer authentieker zijn en daarvoor moet je het niet altijd te ver zoeken. In de eerste plaats was er behoefte aan traditionele, verhalend sterke documentaires. De makers van Belga Sport en Belpop bijvoorbeeld hebben dat meesterlijk ingevuld.’

Nog een ander verhaal is dat van de auteursdocumentaire, die een paar jaar geleden onbestaande leek. ‘Het kost wat tijd om zoiets in gang te zetten’, zegt Stevens. ‘Maar we hebben resoluut voor auteursdocumentaires gekozen, zowel voor eenmalige exemplaren als voor reeksen als Puur Persoonlijk. Of we een leemte wilden opvullen? Canvas doet daarmee vooral zichzelf een plezier. Een auteursdocumentaire is helemaal uniek: de beeldtaal, vertelling en interpretatie van de werkelijkheid worden allemaal bepaald door de makers zelf. Voor de zender is het belangrijk om die mensen de ruimte en de vrijheid te geven, want zo zijn zij een motor van innovatie. Kijk naar Vormgevers, waarvan de eigenzinnige beeldtaal op het eerdere werk in Puur Persoonlijk was geïnspireerd. Het ultieme voorbeeld is de aflevering die kunstenaar Jan De Cock helemaal naar zijn hand zette. Zoiets zal wel veeleer uitzondering dan regel blijven.’

VRIJHEID BLIJHEID

Jonge documentairemakers een kans geven: Canvas ziet het als een van zijn kerntaken. Talent moet je natuurlijk wel weten te vinden en daarvoor heeft de zender Paul Peyskens in huis. ‘Hoewel er onder Jan Stevens duidelijk een injectie voor documentaires gegeven werd, deed ik al aan talentscouting voor programma’s als De Wereld Is Klein en daarna De Wereld Van Tarantino. Daar zorgde ik dat schoolverlaters de kans en vooral de tijd kregen om hun eigen beeldtaal te ontdekken. Hetzelfde heb ik de voorbije jaren gedaan met Puur Persoonlijk. Als eindredacteur kwam ik niet tussenbeide. ‘Freedom of storytelling’ is voor mij een ongeschreven documentairewet.’

Tijd kost geld, en Peyskens bedacht bij Canvas een systeem dat de jonge wolven toeliet toch een jaar aan hun film te werken. ‘We schakelden ze in voor programma’s als De Film van Mijn Leven, met Lieve Blancquaert, en het reisprogramma Weg met De Soete. Zo leerden ze het vak terwijl hun persoonlijke documentairefilm als een schilderscanvas in hun atelier stond. Om de zoveel tijd konden ze er dan aan voortwerken.’

Twee documentairemakers die op die manier het vak leerden, zijn Joeri Vlekken en Filip Lenaerts. ‘Mijn eerste kans kreeg ik bij De Wereld van Tarantino‘, vertelt Vlekken. ‘Dat was een geweldige leerschool: hoe je verhalen vertelt, hoe je een documentaire filmt, hoe je echt in de mensen hun leven kruipt… Daarna heb ik voor verschillende VRT-programma’s gewerkt, waaronder De Film van Mijn Leven. Met Lieve Blancquaert heb ik dan mijn eigen Puur Persoonlijk kunnen maken over acteur Carl Ridders, die voor euthanasie koos. Die film, Zondag Gaat Het Gebeuren, heeft festivals in Italië en Parijs gehaald.’

Filip Lenaerts is een van de filmmakers die intekende voor het Taboe-project en uiteindelijk ook als een van de zes een documentaire mag draaien. ‘Over de kolonie, de bushalte bij de gevangenis van Merksplas’, legt hij uit. ‘Ik heb complete vrijheid gekregen, al heb ik uit mezelf wel mensen bij Canvas opgezocht als klankbord. Het gaat hem vooral over het vertrouwen dat je krijgt. Zelf ben ik iemand die blokkeert door wantrouwen. Taboe was bovendien fatsoenlijk gefinancierd, waardoor ik een jaar lang kon bedanken voor opdrachten: ‘Neen, ik ben bezig met een film waaraan ik toch minder zal verdienen.’ (Lacht) Het is niet eenvoudig om onafhankelijk te blijven.’

De lucht mag dan opgeklaard zijn, het vak van documentairemaker hoeft niet geromantiseerd te worden, weet ook oude rot Boeckx. ‘Ik geef les aan filmstudenten die ik altijd met hun ideeën wil helpen. Maar: als het aankomt op het verwezenlijken van die plannen – mettre la main dans le caca – dan haakt 75 procent af. Documentairemakers beginnen te filmen als de anderen hun camera hebben ingepakt. Je moet op dezelfde hoogte als je personage komen: arm, rijk, racist, marxist… Je moet diens vertrouwen winnen, zodat je de realiteit kan filmen zoals ze écht is. Documentaires maken is heel intens werk, plus: het wordt binnen de media het slechtst betaald. Je moet er een idealist voor zijn.’

WAT NU?

De huidige hoerastemming ten spijt hoor je hier en daar twijfels over de toekomst. Niet alleen heeft de VRT nog een hachelijk besparingsparcours af te leggen, het valt evenmin uit te sluiten dat de volgende netmanager Mark Coenen net als zijn voorgangers zijn eigen accenten zal leggen. ‘Hij krijgt het inderdaad financieel niet gemakkelijk’, klinkt het bij Stevens. ‘De speelruimte is minder groot. Maar ik heb er een goed oog in. Het team met Reinhilde Weyns en Jurgen Minnebo blijft behouden. Canvas zal als zender het verschil blijven maken.’

Ook Paul Peyskens lijkt zich weinig zorgen te maken. ‘Er zit zeker muziek in de plannen die we al onder ogen kregen. Met een aantal mensen uit de Puur Persoonlijk-ploeg bereid ik nu een nieuw cultuurmagazine voor, waarbij het opnieuw de bedoeling is om voor puur werk te gaan. Het programma zal niet als vitrine van de cultuuragenda dienen. Net zoals bij de documentaires willen we dertig minuten lang continu verrassen met beeldtaal door radicale keuzes te maken. Ook hier willen we geen format of een personality als glijmiddel voor de kijker gebruiken. Ik hoop dat Canvas de gedachte blijft koesteren om programma’s niet noodzakelijk te formatteren.’

BELGA SPORT V

Elke maandag op Canvas (zie pagina 49).

PUBLIEK GEHEIM

Elke dinsdag op Canvas.

ALLES VOOR DE WETENSCHAP

Elke donderdag op Canvas.

TABOE

Vanaf dinsdag 8/3 op Canvas.

DOOR HANS VAN GOETHEM

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content