‘Einstein was een hipster avant la lettre’
Voor Genius, de eerste serie van National Geographic, kruipt Oscarwinnaar Geoffrey Rush in het briljante brein van Albert Einstein, de bekendste wetenschapper aller tijden. ‘Hij straalde een fundamentele goedheid uit.’
National Geographic houdt het niet bij beestjes en natuurfenomenen, maar stort zich nu ook op de homo sapiens, meer bepaald de homo briljanticus. In de anthologiereeks Genius brengt de zender telkens het leven van een andere invloedrijke denker in kaart. Toch wordt het geen schooltelevisie, maar onderhoudend historisch drama met – zeker naar tv-normen – een ambitieuze scope. Het eerste seizoen gaat over het genie der genieën: de Joods-Duitse theoretische natuurkundige en Nobelprijswinnaar Albert Einstein, het brein achter de relativiteitstheorie en de E=mc2-formule. De eerste aflevering wordt geregisseerd door Ron Howard. Geen onlogische keuze, aangezien hij voor National Geographic al de zesdelige docufictiereeks Mars maakteen met A Beautiful Mind – over het leven van wiskundige John Nash – wetenschap aanschouwelijk maakte voor een breed publiek.
De perfecte Einstein werd gevonden in de persoon van Geoffrey Rush (65), de Australische Tony-, Emmy- én Oscarwinnaar die in zijn vakgebied een al even groot genie tentoonspreidt. Denk maar aan Shine,waarin hij de labiele pianist David Helfgott speelt. Of het kostuumdrama Quills, waarin hij de pruik van markies de Sade opzet. In de iets minder verheven Pirates of the Caribbean-franchise is het zijn vertolking van kapitein Barbossa die het zwalpende schip nog net drijvende houdt. Rush bezit naast de juiste karakterkop ook het metier om een icoon als Einstein neer te zetten. ‘Dit is voor elke acteur een fantastische rol’, knikt Rush. ‘Zeker als zestiger komen zulke kansen niet elke dag op je af.’
Seksgod
Genius laat je in tien afleveringen de mens achter het meesterbrein ontdekken. Einstein was immers meer dan een geleerde, hij was ook een warme mens, een vrouwenmagneet, een filosoof en een ster. De serie wisselt scènes van de oudere Einstein af met flashbacks naar de jeugdige Albert (Johnny Flynn), die als rebelse student ingaat tegen zijn conservatieve vader, zich staatloos laat verklaren en met vallen en opstaan een diploma tracht te behalen aan het Polytechnic Institute in Zürich. Ook voor Geoffrey Rush was dat genuanceerde beeld van Einstein aantrekkelijk, en de reden om in het project te stappen: ‘Ik wist bijvoorbeeld helemaal niet dat Einstein een womanizer was. Toen ik de biografie Einstein: His Life and Universe van Walter Isaacson las, waarop de serie gebaseerd is, was ik het meest verrast door zijn vele complexe relaties. Hij was een seksgod. Een dekhengst-fysicus, zeg maar. Dat had hij op zijn belastingbrief kunnen schrijven.’ (lacht)
De grootste verdienste van de serie is dat ze de kijker laat kennismaken met Einsteins minder bekende kantjes. Achter de wetenschapper schuilde immers een welbespraakte activist en een onvervalste pacifist, die zich hardnekkig verzette tegen het Duitse militarisme en zich door twee wereldoorlogen moest wroeten om zijn revolutionaire bevindingen over de kosmos staande te houden. Zijn grootste rivalen waren niet zelden wetenschappers uit zijn eigen kliekje, zoals die andere Duitse Nobelprijswinnaar, Philipp Lenard (gespeeld door Michael McElhatton, Roose Bolton uit Game of Thrones), die jaloers en verbitterd raakte door het succes van Einstein en in Hitler een bondgenoot vond. ‘Einstein is Duitsland moeten ontvluchten voor de nazi’s, die zijn zogenaamd radicale linkse theorieën als een gevaar voor de natie beschouwden, en is in de VS gaan wonen, als een vluchteling. Daar werd hij aanvankelijk ook niet met open armen ontvangen.’
Hipster avant la lettre
Einstein was bovenal een soort rockster, of toch zeker de eerste wetenschapper die een celebrity werd. Tekenend in de eerste aflevering is een scène waarin een jeugdige nazi hem om een handtekening komt vragen, iets wat zijn oversten in bruine hemden duidelijk niet op prijs stellen. ‘Einstein was een antiheld, en stond qua beroemdheid op gelijke hoogte met Charlie Chaplin’, zegt Rush. ‘Maar hij had ook politieke en filosofische standpunten, en – toegegeven – een behoorlijk charmante persoonlijkheid, was grappig en had een oprechte interesse in mens en wereld. Er zijn vandaag heel weinig rolmodellen die zo empathisch, kinderlijk nieuwsgierig en mededogend zijn. Hij straalde een fundamentele goedheid uit. En hij stelde vragen die niemand anders stelde. Hij was dus ook een filosoof. Maar dan wel de filosoof met de beste citaten.’
Zelfs het gekke kapsel onder hoogspanning was meer dan een modegril, vertelt Rush. ‘Na WO II schoren veel oudere Duitse wetenschappers hun haar af, om te tonen hoe trots ze waren op hun militaire verleden. Einstein liet het net groeien. Het was een statement: hij wilde laten zien dat hij zich nooit door het leger zou laten inlijven. Hij droeg ook altijd dezelfde kleren, zelfs toen hij later veel geld verdiende en de wereld rondreisde om speeches te geven. Zo liep hij vaak in pyjama rond, en droeg hij zelden sokken. Hij verspilde zijn tijd niet in kapsalons. Hij wilde zijn geest open en vrij houden om aan andere dingen te denken.’ Je zou Einstein dus een hipster avant la lettre kunnen noemen. ‘He was a punk. Een ruimdenkende bohemien-dichter.’
En dan zijn er dus de Einstein- dames. Zo zien we hoe Einstein in de eerste aflevering van Genius van bil gaat met een assistente, waarna hij haar vraagt om bij hem in te trekken, hoewel hij een vrouw heeft. Vrouwen vielen bij bosjes voor Einstein, maar in de omgang met zijn geliefden – zijn echtgenote en twee kinderen – kon hij harteloos zijn. Toen Einstein nog getrouwd was met zijn eerste vrouw, de Servische fysica Mileva Maric, begon hij een relatie met zijn nicht Elsa, die in de serie vertolkt wordt door Emily Watson (Punch-Drunk Love, Breaking the Waves). Zijn huwelijk met Mileva eindigde desastreus, en ook zijn verhouding met Elsa was op z’n zachtst uitgedrukt bizar. ‘Ze liet hem toe om met andere vrouwen te flikflooien, zolang hij maar discreet was en besefte dat zij op de eerste plaats kwam. Eigenlijk is Einstein nooit volwassen geworden, en Elsa begreep dat. Ze hield voor een stuk zijn mythe en zijn imago in stand. Ze creëerde een wereld waarin Einstein Einstein kon zijn. Maar ze wist ook: hoe meer de Joodse Einstein zich politiek ging uitspreken, hoe meer ze thuis een doelwit werden voor het toenemende antisemitisme in Europa.’
Pluchen slippers
In een serie over Einstein kun je natuurlijk niet om dat extreem hoge IQ heen. Hoe speel je een genie als je zelf geen fysica hebt gestudeerd? ‘Het was moeilijk om alles te memoriseren’, geeft Rush toe. ‘En ik moest ook nog viool leren spelen, want dat was Einstein ook: een volleerd violist. Ik had al accordeon geleerd voor The Book Thief, en ben dankzij Pirates of The Caribbean behoorlijk bedreven met het zwaard, maar als vioolspeler haalde ik het niveau van een vijfjarige. Er kwam dus wel wat filmmagie bij kijken. Ik had wel enige affiniteit met kosmologie. Ik was op mijn tiende al geobsedeerd door het Mercuryprogramma. Gemini, de Apollo: ik volgde het allemaal. Ik wilde dus astronoom worden, maar daarvoor moest je chemie, toegepaste wiskunde en fysica studeren. In al die disciplines was ik hopeloos slecht, en ik ben dan maar met drama begonnen. Maar die passie voor wetenschap is altijd gebleven. Ik lees nog vaak New Scientist, om op de hoogte te blijven van de nieuwste kosmologische ontwikkelingen. En National Geographic, uiteraard – en nee, dat zeg ik niet om reclame voor de serie te maken.’ (lacht)
Leuke extra: Rush versmelt in Genius ook fysiek met het beeld van de nutty professor. ‘De kostuumafdeling stuurde me wat foto’s van hem, op latere leeftijd, waaronder eentje waarop hij in de achtergrond te zien is met een paar gigantische pluchen slippers aan zijn voeten. Op een andere foto ligt hij met zijn vrouw Elsa op het strand, en heeft hij duidelijk haar sandalen aan. Die kleine details vond ik erg fascinerend, en ik wilde koste wat het kost de juiste scène vinden waarin we ze konden verwerken.’
Genius is alvast boeiender dan de meeste stoffige biopics. Maar of u na het bekijken ervan die realitiviteitstheorie helemaal zult snappen? ‘Waarschijnlijk niet, ik begrijp ze ook maar half. Om ze volledig te vatten, moet je minstens vijf tot acht jaar gestudeerd hebben. Of een hersenoperatie ondergaan.’ (lacht)
GENIUS
Vanaf zondag 23/4, 21.30, National Geographic.
door Andreas Ilegems
‘Om de relativiteitstheorie volledig te vatten moet je minstens vijf tot acht jaar gestudeerd hebben. Of een hersenoperatie ondergaan.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier