Julian Barnes verkent in Hoogteverschillen ijle hoogten en diepe hellekrochten, liefde en dood, taal en werkelijkheid. Of hoe een rouwproces toch interessante literatuur kan opleveren.
Aan rouwromans heb ik onderhand een broertje dood. Requiems, in memoria, grafredes, odes, in tranen gedrenkte herinneringen – de literaire rouwstoeten strekten zich eindeloos uit en voedden het voyeurisme van leedbeluste lezers. Alleen bleek verdriet vaak een slechte raadgever; de kritische blik raakte vertroebeld door de pijn en de zwart gebande boeken bleken vol te staan met ongegeneerd zelfbeklag, groteske rampspoed en in het slechtste geval met openlijke zelfverheerlijking. Sommige auteurs gebruikten het beweende lijk zelfs als menselijk schild om – gevrijwaard van elke schroom – oude rekeningen te vereffenen; wie aangevallen werd, kon zich niet verdedigen zonder de verdenking van wreedheid op zich te laden.
Het was dus bang afwachten wat de gevierde Engelse auteur Julian Barnes zou doen na het plotse overlijden van zijn vrouw en tevens levenslange literaire agente Pat Kavanagh. Met het omineus getitelde Sense of an Ending verkende Barnes al voorzichtig de mogelijkheden om liefde en dood in een roman te vatten, maar met Levels of Life, vertaald als Hoogteverschillen, zet hij openlijk de aanval in op het rouwmonster dat hem al sinds 2008 kwelt. Een omzichtig, strategisch slim geplande aanval, want Hoogteverschillen begint, bevreemdend genoeg, met een geschiedkundige vertelling over, jawel, de ballonvaart en de eerste pogingen om luchtfotografie van de grond te krijgen. Met zijn gebruikelijk oog voor anekdotisch en humoristisch detail vertelt Barnes sappig over de aristocratische helden die het luchtruim veroverden en voor het eerst een ander, nietiger, perspectief op de mensheid kregen. Na het essayistisch deel zoomt Barnes in op het liefdesverhaal tussen de luchtvaartpionier Fred Burnaby en de Franse actrice annex bohemienne Sarah Bernhardt. Burnaby laat zijn hoofd op hol brengen door de mysterieuze schoonheid, maar Bernhardt verkiest de vrije liefde boven een leven van geborgenheid en trouw. Niet het beste korte verhaal in Barnes’ oeuvre, maar de lezer voelt dat achter de mislukte romantiek oprechte liefde schrijnt, en zo effent hij het pad voor het derde deel, waarin hij mijmert over de liefde van zijn leven, haar onverwachte dood en het onvermijdelijke rouwproces.
Juist door die vernuftige constructie van nevenschikkingen vermijdt Barnes de meligheid; wat bij mindere goden eindigt in een beschamend wentelen in zelfmedelijden, transcendeert bij de op en top Engelse auteur tot een interessante poging om de dood van zijn vrouw in woorden te vatten. Vrienden die goedbedoeld met pijnlijke raad komen aandraven (‘Neem een hond’), de eenzame avonden, het onvermurwbare verdriet dat zich als een teek vastwrikt in Barnes’ leven, het fysieke en mentale gemis van een levenspartner – Barnes giet het allemaal in stilistisch perfecte alinea’s waarbij hij de gepaste afstand tot zijn publiek streng bewaakt. Hoogteverschillen is als het leven zelf: soms verbrokkeld, soms gaaf als een mythe, vaak banaal en doordrenkt met herhaling, maar daarom niet minder de moeite waard om je doorheen te worstelen.
HOOGTEVERSCHILLEN ****
Julian Barnes, Atlas Contact (originele titel: Levels of Life), 128 blz., ? 18,95.
RODERIK SIX
CENTRALE ZIN: Je voegt twee dingen samen die nog niet eerder zijn samengevoegd. En de wereld is veranderd.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier