Tot voor kort gold Clarice Lispector als een literaire geheimtip. Daar zal Benjamin Moser met zijn indrukwekkende biografie over het Braziliaanse wonderkind snel verandering in brengen.

Biografen moeten onverbeterlijke optimisten zijn: het idee dat je een mensenleven – dat kluwen van vlees en begeertes, van geschiedenis en duistere gedachten – kunt herleiden tot een boek, getuigt van een bijna lachwekkende naïviteit. De problemen zijn fundamenteel: is de mens in wezen kenbaar, en hoe betrouwbaar is taal eigenlijk om een leven te beschrijven? Zeker als je onderwerp Clarice Lispector (1920-1977) heet, een schrijfster die haar verder eenzame hoogte deelt met Kafka en Borges, moet je danig op je hoede zijn: iemand die van zichzelf beweert een mysterie te zijn en omringd wordt door legendes, laat zich niet makkelijk in taal vangen.

Daar is Benjamin Moser zich van bewust. Niet toevallig haalt hij in het begin van zijn biografie een veelzeggende anekdote aan. Op doorreis in Egypte staat Lispector oog in oog met de sfinx van Gizeh: ‘Ik heb haar niet ontraadseld’, schrijft de mooie Clarice trots. ‘Maar zij mij ook niet.’ Haar hele leven zal in het teken staan van die eeuwige zoektocht naar het antwoord op de vraag ‘Wie ben ik?’. Moser loopt in zijn indrukwekkende biografie in haar schaduw, maar uiteindelijk zal ook hij het antwoord schuldig moeten blijven.

Godenkind, wonderkind, zondagskind: Lispector is het allemaal. Zelfs haar geboorte is een half mirakel: in de Russische burgeroorlog wordt haar Oekraïense geboortegrond als slagveld gebruikt, het toneel van pogroms, geweld en armoede, en ondanks het feit dat haar moeder na een verkrachting syfilis heeft opgelopen, komt Clarice levend ter wereld. Joods zijn is daar in die tijden geen pretje en al snel emigreert het gezin naar Brazilië, waar haar vader als venter aan de slag gaat. Nauwelijks te geloven dat Clarice er ondanks de bijtende armoede in slaagt rechten te studeren, als journalist aan de slag kan en met haar literaire debuut de Braziliaanse literatuur helemaal op haar kop zet. Haar huwelijk met een diplomaat zal Lispector over de hele wereld brengen, een roerige wereld, die nog moet bekomen van de Tweede Wereldoorlog, een wereld die het niet altijd op Joden begrepen heeft. Overal zal Lispector het buitenbeentje zijn: een Joodse die zich afkeert van de orthodoxie en met een katholiek trouwt, een intellectuele vrouw in een diplomatenwereldje, een schrijfster die zo exotisch schrijft dat ze buiten de Braziliaanse canon valt maar zal uitgroeien tot de belangrijkste schrijfster die het land ooit gekend heeft.

Moser heeft zijn research goed gedaan; Why This World, de Engelstalige editie van deze biografie, stond terecht op de shortlist van de National Book Critics Circle Award. Hij lardeert zijn biografie met uitgebreide fragmenten, maar jammer genoeg is er verder nauwelijks iets van Lispector in het Nederlands vertaald. De recente uitgave in de Privé-domeinreeks is een mooi begin en met deze enthousiasmerende turf zal de vraag naar Lispector snel groeien. De uitgever weet wat hem te doen staat.

CLARICE LISPECTOR – DE BIOGRAFIE ****

Benjamin Moser, De Arbeiderspers (originele titel: Why This World: A Biography of Clarice Lispector), 511 blz., ? 23,99.

RODERIK SIX

CENTRALE ZIN : ‘Ik ben zo mysterieus dat ik mezelf niet eens begrijp.’