DE SCHREEUW VAN DE EEUW. Voor fleurige schilderijtjes moet u deze herfst niet in de Royal Academy zijn.

ROYAL ACADEMY

BURLINGTON HOUSE, PICCADILLY IN LONDEN, VAN 1 OKTOBER TOT 11 DECEMBER. WWW.ROYALACADEMY.ORG.UK

Edvard Munch By Himself

Het Londense museum Royal Academy start zaterdag met Edvard Munch By Himself, een tentoonstelling over donkere introspectie en een door liefde en dood gelouterde geest. Edvard Munch (1863-1944) maakte niet alleen de wereldberoemde Schreeuw; hij schilderde ook een aanzienlijke hoeveelheid zelfportretten. De Royal Academy ging ze lenen bij het Moderna Museet in Stockholm en presenteert ze als een visuele autobiografie van de chronisch wanhopige Noor. Stilistisch evolueerde Munch van impressionisme naar expressionisme; het ontleden van de ziel – bij voorkeur die van hemzelf – bleef altijd zijn streefdoel. De zelfportretten van Munch passen in de conflictueuze context van Freud, Ibsen en Strindberg, maar daarnaast had de man ook persoonlijke redenen om zich met angst en dood in te laten. Als jongen zag Munch zijn moeder en zus sterven aan tuberculose, waarna hij het moest rooien met een vader die geobsedeerd was door religie. Zijn liefdesleven was rijk gestoffeerd maar niet bijster gelukkig: elke affaire van enig belang liep uit op een daverend conflict, een enkele keer zelfs op een schietpartij waarbij Munch een stukje van zijn vinger verloor. Hoofdpersonage in het amoureuze drama was Tulla Larsen, een rijke erfgename die door Munch werd vereeuwigd als een macaber spook. Toen de verhouding afsprong, dreigde ze met zelfmoord. Volgens de legende lag ze bij een laatste ontmoeting bleek en zieltogend op bed, waarna een ruzie ontstond en een schot werd gelost.

Munch beschreef zijn liefdesleven met veel pathos en zelfbeklag en schilderde vrouwen als angstaanjagende doembeelden. In een zelfportret uit 1894 plaatst hij zijn hoofd in de handen van Salome. Dezelfde Salome komt geregeld terug, onder meer als een vampier die de passieve Munch dood kust. Een paar jaar na de verhouding met Larsen werd Munch afgevoerd naar een psychiatrische kliniek in Kopenhagen. De instorting was het gevolg van overmatig alcoholgebruik en een overdosis Tulla, maar het was voor Munch ook een gelegenheid om zichzelf af te beelden als zenuwlijder. Na de periode in de kliniek legde Munch zich toe op ziekte. Hij maakte zelfportretten met Spaanse griep en bronchitis en leverde doeken af die nu beschouwd worden als zijn beste werk.

Kunst zag Munch als het gevolg van een nijpende onvrede met het leven. Zijn werk omschreef hij als een laatste oproep van een zinkend schip, en zijn relatie met Tulla rondde hij af met de verzuchting ‘Ik heb mezelf opgeofferd voor een hoer’. Tot boegbeeld van het feminisme heeft Munch het niet kunnen schoppen, maar zijn uitbundig geëtaleerde conflictmodel blijft stralen als een vat kernafval. De reden ligt (volgens kunstenaar RB Kitaj) bij een mix van schaamteloosheid, een psychotische seksobsessie en het feit dat Munch bleef afstemmen op the greatest story ever told: the man/woman story.

Els Fiers