Met zijn nieuwste prent ‘Mar Adentro’ verfilmt de Chileense wonderregisseur Alejandro Amenábar het leven van Ramon Sampedro, de verlamde Spanjaard wiens controversiële zelfgekozen dood HET IBERISCH SCHIEREILAND deed daveren. ‘We hebben HET dan wel over dood en euthanasie, maar toch gaat de film over de liefde voor het leven.’ Door Paul Hegeman

‘MAR ADENTRO’ VANAF 2/2 IN DE BIOSCOOP

Het gotische spookverhaal The Others (2001) bracht de pas 32-jarige Alejandro Amenábar naar de hoogste sferen van internationale roem. Niet moeilijk natuurlijk, wanneer je eerste Engelstalige film wereldwijd honderden miljoenen in het laatje brengt. In dat jaar was de regisseur trouwens niet aan zijn proefstuk toe. Twee thrillerachtige films, waarin de dood en het bovennatuurlijke een voorname plaats innemen, gingen aan zijn kaskraker vooraf: Tesis en Abre los ojos waren uitgesproken culthits die de destijds voor de dictatuur van Pinochet gevluchte Chileen onmiddellijk bombardeerden tot het wonderkind van de Spaanse cinema. Die laatste titel vond Tom Cruise trouwens zo pakkend, dat hij er onmiddellijk een Amerikaanse remake van liet maken, Vanilla Sky, die – hoe is het mogelijk! – niet kon tippen aan het origineel.

Cruise is niet de enige Amerikaan die aan de zo succesvolle Spanjaard loopt te trekken; heel Hollywood lijkt de loper voor hem te hebben uitgerold. Maar de opvallend iele Spaanse Chileen, wiens vriendelijke rechteroog wonderlijk contrasteert met het doordringende linker, houdt voorlopig de boot af. ‘Ik begrijp dat Hollywood een soort Mekka is voor de meeste regisseurs, maar ik heb er niet eens een agent. Glamour en glitter zijn niet echt aan mij besteed. Wat mij drijft, zijn de verhalen die ik wil vertellen. Als er een echt fantastisch script komt uit de VS, dan neem ik natuurlijk de eerste vlucht daarheen. Maar dat geldt evenzeer voor scenario’s uit Frankrijk of zelfs uit een land als Japan.’

Voorlopig blijft Spanje zijn thuishaven. Daar voltooide hij onlangs het meesterlijke Mar Adentro (The sea inside). Deze film is inmiddels niet alleen overladen met onderscheidingen (Festival van Venetië en Europese filmprijs voor hoofdrolspeler Javier Bardem), maar wist ook Almodóvars La Mala Educación te overvleugelen als beste Spaanse film van het jaar. Het Spaanse publiek verdrong zich voor de kassa om het onwaarschijnlijke relaas te mogen zien van een aan armen en benen verlamde man die erin slaagt om een einde aan zijn leven te maken, nadat hij dertig jaar lang gevangen zat in zijn onwillige lijf. De film is geïnspireerd door het waar gebeurde verhaal van Ramón Sampedro (Javier Bardem). Deze ooit krachtige, charmante zeeman bevoer voor zijn twintigste de wereldzeeen, maar werd zwaar invalide toen hij bij het duiken aan de Galicische kust op een rotspartij neerstortte. De onfortuinlijke Sampedro zou de rest van zijn leven aan bed gekluisterd blijven in het landhuisje van zijn ouders, verzorgd door familie en de vrouwen die hem, ondanks zijn invaliditeit, beminnen. Op warme en intelligente wijze beantwoordt de charismatische man hun affectie. Hij wordt echter gekweld door wat hij als een absurd en betekenisloos leven beschouwt. Uiteindelijk slaagt hij erin, met de hulp van zijn dierbaren, een list te verzinnen waarmee hij zijn ondraaglijke bestaan kan beeindigen zonder in botsing te komen met de strenge euthanasiewetgeving van zijn katholieke vaderland.

De immense liefde waarmee Amenábar over zijn onderwerp spreekt, is opvallend. Zijn vaste overtuiging is dan ook dat niet hij Sampedro heeft gekozen, maar Sampedro hem en dat de verfilming van diens leven door het lot was bepaald. ‘Net als de rest van Spanje was ik in de jaren negentig hevig gefascineerd door zijn geval dat breed over de Spaanse bladen werd gesmeerd. Zijn sterfgeval was heel controversieel. Geen haar op mijn hoofd dat er toen aan dacht om een film aan hem te wijden; sociale of politieke onderwerpen waren helemaal niet aan mij besteed, laat staan een loodzwaar onderwerp als euthanasie. Pas toen ik me in zijn boeken en poëzie begon te verdiepen – waarin hij zijn gedachten over leven en dood zo prachtig verwoordt -, werd mijn interesse gewekt. Hoe meer ik er daarvan las, hoe levenslustiger ik me voelde. Heel paradoxaal! Ik las hoe iemand dood wilde, enkel en alleen omdat hij het ware leven zo lief had. Zijn sterven was als vredig inslapen, ontdaan van elke angst. Na The Others ben ik wat research gaan doen en raakte ik nog meer in de ban van zijn verhaal. Ik bewonderde zijn ongelooflijke gevoel voor humor en zijn liefdevolle relatie met zijn omgeving. Ik begon me zelfs met hem te identificeren en zou in zijn plaats net zo gehandeld hebben.’

Dacht u nooit dat een zo dramatisch, van elke glamour gespeend onderwerp het grote publiek zou afschrikken?

Alejandro Amenábar: Hoe hartverscheurend ook, de humor is nooit ver weg. Een traan gaat steevast gepaard met een lach. We hebben het dan wel over dood en euthanasie, toch gaat de film in de eerste plaats over de liefde voor het leven. De grote contradictie van Ramón is dat iemand die zo vitaal en liefdevol is, zijn eigen dood najaagt. Mar Adentro is een film die, als het goed is, je loutert en niet verweesd achterlaat.

Opvallend genoeg doet uw nieuwste film dat veel meer dan uw eerdere werk dat, hoe knap en onderhoudend ook, altijd iets vrijblijvends had – alsof u al tevreden was met het scheppen van een wonderlijk en angstaanjagend universum.

Amenábar: Schijn bedriegt! Er zijn heel wat raakvlakken tussen mijn films. Met mijn thrillers probeerde ik vooral koude rillingen op te wekken, zodat je het even te kwaad krijgt maar je tegelijk goed vermaakt. In deze film zoek ik iets gelijkaardigs, maar in plaats van de suspens kies ik hier voor de echte emotie. Als je moet huilen, dan is dat niet uit afgrijzen voor wat er gebeurt, zoals bij het aanschouwen van verschrikkelijke journaalbeelden, maar uit pure ontroering voor de pracht van het leven. Je zou het kunnen vergelijken met de emotie van de liefdesfilm.

Uw voortdurende preoccupatie met de dood, die in al uw films centraal staat, komt ook hier weer om de hoek kijken.

Amenábar: Dat is duidelijk, maar let wel dat je ditmaal met een ánder soort dood te maken hebt: de aanvaarde en niet de onheilspellende dood. Dit onderwerp heeft bovendien een therapeutische invloed op me gehad, het leerde me te relativeren en mijn angsten te overwinnen. Het afgelopen jaar heb ik voor het eerst in mijn leven een dierbaar persoon verloren, een vriendin stierf aan kanker. Dat zet je wel aan het denken en ik heb dat gepieker en gepeins dan ook in de film verwerkt. Ramóns voorbeeld kan ons helpen ons lot met sereniteit te aanvaarden. Draai of keer het zoals je wilt, maar vroeg of laat worden we allemaal met de dood geconfronteerd. (al lachend) Wat niet wil zeggen dat ik voortdurend aan onze sterfelijkheid zit te denken en dat elke film van me daarover gaat. Neem nu The Others. Ik betreur het dat bijna niemand heeft gezien dat die film in feite over moederschap en familiewaarden gaat. Mijn films gaan gewoon over mensen in extreme omstandigheden die daarom extreme keuzes moeten maken, en daar hoort natuurlijk ook de dood bij.

U zag zich geconfronteerd met enkele flinke obstakels. Het moet niet makkelijk geweest zijn om het verhaal van een aan zijn bed gekluisterde man filmisch te vertalen, zonder in veredeld theater te vervallen?

Amenábar: Neen. Elke dag daagden mijn coscenarist Mateo Gil en ik elkaar uit om manieren te verzinnen om uit zijn kamer te komen. Ik had al het idee van de zee als begin- en eindpunt van een leven en als metafoor voor de weg die we hier op aarde moeten afleggen. De inspiratie voor die beelden dateert van de periode na The Others; toen heb ik een tijd aan zee doorgebracht. Daarna spookten de verschillende intriges rondom het bed door mijn hoofd. Daarmee kreeg het verhaal vleugels. Ramón krijgt op een bepaald ogenblik ook letterlijk vleugels waarmee hij zijn kamer kan verlaten. Vanuit zijn kamer ziet hij alleen de berg, maar zijn verbeelding drijft hem tot aan de zee. Het was diezelfde zee die hem halfdood maakte en bij het sterven maakt hij in feite dat onvoltooide moment af. Ik denk nu spontaan aan een van zijn gedichten, dat eindigt met de woorden: ‘Ik wil naar de zee gaan om weer helemaal tot leven te komen, om me te verdrinken’.

En de rechtszaken van Sampedro?

Amenábar: Daarin waren we niet echt geïnteresseerd, omdat ze visueel zo weinig opwindend zijn û geef toe, met je camera kan je daar weinig doen – en omdat ze de film gedateerd zouden maken. Wij ambieerden een universeel verhaal.

Ligt de sentimentaliteit bij zo’n gevoelig onderwerp niet op de loer?

Amenábar: Klopt, maar ik heb het risico genomen om mijn acteurs geen beperkingen op te leggen. Trouwens, die gereserveerdheid zat sowieso al in de personages opgesloten, dus van overacting had ik geen schrik. In de documentaires over Sampedro kon je al zien dat ze niet al hun geheimen prijsgaven, dat ze over bepaalde dingen niet wilden praten. Dat maakt de film zo aangrijpend.

Was het idee dat ‘Mar Adentro’ als een pleidooi voor euthanasie geïnterpreteerd kon worden geen struikelsteen?

Amenábar: Daarom hebben we ook een dialoog tussen Ramón en een eveneens verlamde priester in de film opgenomen. De Kerk in Spanje heeft nu eenmaal nog steeds veel invloed, en ik wilde daarom ook haar standpunten tonen – al zijn die zeker de mijne niet. Nogmaals, ik wilde een universele film over mensen maken en niet een of andere politieke of filosofische verhandeling. Belangrijker is of de toeschouwer wil en kan meegaan in de wereld van Ramón, waarbij de kwestie van de euthanasie eigenlijk secundair wordt.

Je grootste troef is ongetwijfeld de fenomenale vertolking van Javier Bardem, de acteur die door elke regisseur met wie hij werkt tot beste van zijn generatie wordt uitgeroepen.

Amenábar: Daar ben ook ik van overtuigd. Javier is gewoon de beste acteur van Spanje. Daarom heb ik hem ook gevraagd, terwijl hij noch de leeftijd, noch de fysiek van Ramón had. Het kostte maar liefst vijf uur per dag aan make-up om Javier op hem te doen lijken, maar we hadden het er graag voor over. Hij barst niet alleen van het talent, hij heeft ook een krankzinnige inzet. Bij de scène van de doodsstrijd van Ramón dacht ik even dat Javier zelf het loodje zou leggen. Javier is een professional in elke betekenis van het woord. Het duurt ook altijd lang voordat hij toehapt voor een rol; hij laat de regisseur in zekere zin een toelatingsexamen afnemen. Ik ben gelukkig geslaagd, anders had ik me geen raad geweten. (lacht) Javier líjkt ook op Ramón: beiden hebben veel humor en charisma. Vergeet niet dat Ramón vijf huwelijksaanzoeken heeft gehad.

Ja, hoe komt het toch dat hij zoveel succes had bij de vrouwen?

Amenábar: Die vraag heb ik me ook vaak gesteld. (lacht) Een man van vijftig die zijn bed niet kan verlaten… Nu was hij voor zijn ongeluk al een grote don juan en die charmes is hij nooit kwijtgeraakt. Maar belangrijker is, denk ik, dat in het landelijke Spanje, waar het machismo nog zo’n vooraanstaande rol speelt, een man die goed kan luisteren, veel liefde verspreidt en bovendien ook nog ongevaarlijk is, een winnend lotje uit de loterij is.

Ik weet wat me te doen staat. Bedankt. © IFA, 2004

Door Paul Hegeman. Copyright IFA, 2004

‘Het verhaal heeft een therapeutische invloed op me gehad. Het leerde me te relativeren en mijn angsten te overwinnen.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content