We leven in duizelingwekkende tijden waarin de grens tussen mens en machine geslecht wordt. Maar is het ooit anders geweest? De filosofiegeschiedenis van Precht biedt houvast.
Het volledige heelal – de wereld en alle mensen en gedachten óver dat heelal, de wereld en de mensen en de gedachten die het bevat – is een computersimulatie, een antropologisch experiment van de toekomstige mens die ons via artificiële intelligentie nieuw leven heeft ingeblazen. Dat is althans de gedachte die technologisch utopist en Tesla-stichter Elon Musk koestert, en met hem enkele wetenschappers die in het The Matrix-model een uitgelezen mogelijkheid zien om een aantal tegenstrijdigheden in natuurtheorieën te verklaren. Kwantumdeeltjes die zich niets aantrekken van tijd en zwaartekracht? Gewoon een glitch in de software. Geloof in een hiernamaals? Mensen die een glimp van hun nerdy schepper hebben opgevangen.
Het is een leuk, zij het gemakzuchtig gedachte-experiment, want je schiet er niets mee op: als deze wereld slechts schijn is, dan nog moeten we het hiermee doen. Hoewel het leuke krantenkoppen oplevert, is de gedachte ook absoluut niet nieuw. De presocratische filosoof Parmenides formuleerde die idee – onze hele ervaringswereld is opgetrokken uit leugen en bedrog – al rond 450 voor Christus. Ook het solipsisme – de hele wereld is een projectie van mezelf – en Descartes flirtten er al mee.
Dat leer je uit het eerste deel van Ken de wereld, waarin de populaire Duitse filosoof Richard David Precht een geschiedenis van de filosofie opstelt. Dergelijke geschiedenissen zijn altijd beladen, omdat ze oude filosofische ideeën bekijken vanuit een hedendaags perspectief. Daar is Precht zich ook terdege bewust van, en hij is de eerste om te erkennen dat zijn visie op de geschiedenis gekleurd is. Zijn overzicht is ook lijviger dan pakweg De geschiedenis van de westerse filosofie, dat Bertrand Russell in 1945 publiceerde. Russell had het voordeel dat de 21e eeuw amper begonnen was en dus kon hij afklokken op 900 pagina’s. Dit eerste deel van Precht, dat tot de late middeleeuwen strekt, telt op zich al bijna 600 bladzijden, en er volgen nog twee volumes. De mens heeft de afgelopen eeuw dus danig wat bijgedacht.
Ken de wereld leest alvast frisser dan Russells geschiedenis. Precht heeft terecht veel aandacht voor de politieke en sociale omstandigheden waarin de Griekse filosofen gedijden. Zo koppelt hij het vermogen om abstract te denken aan de economische ontwikkeling van de vroege stadsstaten: toen muntgeld zijn intrede deed, slaagde de mens erin om de dingen te ontwaarden, ze een symbolisch kapitaal toe te kennen dat uitgedrukt kan worden in zilveren schijfjes. Een geldstuk is op zich waardeloos, maar kan tegelijk alles vertegenwoordigen – alles wat koopbaar is tenminste, en wat is dat tegenwoordig niet?
Natuurlijk komen alle groten aan bod – Socrates, Plato, Aristoteles, Augustinus… – maar Precht belicht ook minder bekende geesten en toont hoe bijvoorbeeld de duistere Heraclitus een grote invloed had op Friedrich Nietzsche. Precht hopt lekker tussen oudheid en moderniteit, tussen exacte wetenschap en mythe, tussen diepgravende tekstanalyse en sappige anekdote, en doet dat in een vlotte stijl zodat ook een leek de wereld van de filosofie kan leren kennen. Zo bent u gewapend wanneer Musk een oude idee herverpakt.
KEN DE WERELD ****
Richard David Precht, Ten Have (originele titel: Erkenne die Welt), 576 blz., ? 29,99.
CENTRALE ZIN Lezen is denken met de hersenen van de ander.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
