Wil je individuen, groepen of hele populaties schokken of schofferen, dan kan je altijd op Oliver Stone rekenen. Bij elke film van deze beeldenstormer is er wel een minderheid, een gezagsdrager of een bevolkingsgroep die zich op zijn pik getrapt voelt. Stone schuwt de controverse niet: hij zoekt ze. Een overzicht van wie hij allemaal geweld aandeed.

Door Patrick Duynslaegher

FOCUSTRAKTEERT

The Ultimate Oliver Stone Collection biedt bijna het integrale werk van deze regisseur op dvd aan: al zijn films (uitgezonderd Talk Radio) vanaf Platoon. Naast de elf films is er nog een twaalfde disc met de documentaire Oliver Stone’s America. Deze superbox is te koop vanAf 12 januari (Warner Home Video). Wij geven er VIJF weg. Zie pagina 6.

Midnight Express 1978; Alan Parker

Stone en Parker dalen af in de kerkers van Istanboel waar drugssmokkelaar Billy Hayes (Brad Davis) zijn û verdiende? û straf uitzit. Het Turkse gevangeniswezen wordt gezien als een danteske en bijwijlen Felliniaanse hel en wellustige foltertuin.

Schokkend moment: Brad Davis kust de sadistische hoofdcipier hard op de mond, bijt zijn tong af en spuwt ze uit in een sensuele slowmotion, de hele scène gefilmd alsof het een ejaculatie in een pornofilm betreft.

Wie wordt geschoffeerd: de hele Turkse bevolking in de scène waarin Billy tijdens zijn proces verneemt dat hij nog jaren zal moeten rotten in de gevangenis en hij Turkije een natie van varkens noemt.

Conan the Barbarian 1982; John Milius

Woeste fantasyfilm die zich afspeelt in de prehistorie en het Nietzschecitaat ‘wat ons niet doodt, maakt ons sterker’ als motto heeft. Arnold Schwarzenegger is een stoïcijnse gladiator met een wraakqueeste.

Schokkend moment: als klein jongetje houdt Conan moeders handje vast tot de leider van de barbaren met een zwierige zwaardslag het hoofd van zijn ma doet rollen.

Wie wordt geschoffeerd: sekten allerhande. Thulsa Doom (James Earl Jones), de sekteleider die de slangencultus aanhangt, in een bergstaat leeft en wiens volgelingen op zijn bevel gretig de dood tegemoet springen, is geïnspireerd op de leider van de begin jaren tachtig zeer populaire Bhagwan-sekte in de Amerikaanse staat Oregon.

Scarface 1983; Brian De Palma

Opkomst en neergang van de Cubaanse immigrant Tony Montana (Al Pacino) die in Miami de ongekroonde koning van de cocaïnehandel wordt maar ten onder gaat omdat hij het eerste gebod van drugsdealers in de wind slaat: ‘Don’t get high on your own supply.’

Schokkend moment: tijdens een uit de hand lopende drugsdeal wordt in een hotelbadkamer zomaar eventjes het been afgezaagd van een acoliet van Montana.

Wie wordt geschoffeerd: de Cubaanse immigranten die niet in de misdaad verzeild geraakten maar in Amerika een beter bestaan probeerden op te bouwen. De film opent met journaalbeelden van Cubanen die neerstrijken in Florida nadat Fidel Castro korte tijd de grenzen van Cuba opent en daarmee veel criminelen loost.

Ook de neoliberale kliek rond Reagan krijgt een veeg uit de pan in dit fresco dat de ongebreidelde hebzucht van de eighties aan de kaak stelt. ‘You know what capitalism is? Getting fucked’, filosofeert Tony Montana.

Year of the Dragon 1985; Michael Cimino

Eenmansoorlog van de fanatieke politieman en veteraan Stan White (Mickey Rourke) tegen de Triads van Chinatown, New York, waar hij de Vietnamoorlog nog eens dunnetjes overdoet.

Schokkend moment: de groepsverkrachting door een Chinese jeugdbende van de tv-journaliste Tracy Lu (Ariane).

Wie wordt geschoffeerd: de Chinese gemeenschap in New York (en andere Amerikaanse grootsteden), die wordt voorgesteld als een grote corrupte bende. Leider is de nieuwe Chinese Godfather (John Lone), die met zijn ingetogen en roerloze vertolking de vleesgeworden oosterse raadsel- achtigheid is.

Eight Million Ways to Die 1986; Hal Ashby

Met psychedelische effecten gelardeerde misdaadthriller rond cocaïnehandel en luxeprostitutie in Los Angeles, waar je op even veel manieren dood kunt gaan als er inwoners zijn.

Schokkend moment: suf gespoten hoertje (Rosanna Arquette) begint tijdens het oraal bevredigen van drugsdetective Jeff Bridges plotseling de boel onder te kotsen.

Wie wordt geschoffeerd: de drugsbrigade van de politie van LAPD, die zelf niet van het goedje kan afblijven.

Salvador 1986

Na twee probeersels waar hij het liefst niet aan herinnerd wordt ( Seizure uit 1974 en The Hand uit 1981) maakt Stone zijn eerste echte Stone-film met dit intense politieke drama over het wedervaren van oorlogsfotograaf Richard Boyle (James Woods) in El Salvador tijdens de burgeroorlog van 1980 en 1981. Het land is in de greep is van een militaire junta, wordt door de doodseskaders geterroriseerd en de chaos is totaal.

Schokkend moment: als Boyle en zijn maat, een werkloze disk jockey (Jim Belushi) aan de grens van El Salvador arriveren, botsen ze op een wegversperring en zien ze nog net een man in vlammen opgaan. Het is het begin van hun afdaling in de hel.

Wie wordt geschoffeerd: de Amerikaanse regering die hypocriet de junta steunt in de overtuiging dat als de guerrilla wint, de communisten aan de macht komen. Maar ook Boyle zelf, die naar El Salvador trekt omdat het daar pig heaven is, de drugs en het surfen geweldig zijn en je er een maagd kan krijgen voor zeven dollar (en twee maagden voor twaalf dollar).

Born On the Fourth of July 1989

Stone stormt als een bulldozer door het bewogen leven van Ron Kovic (Tom Cruise), een oergezonde Amerikaanse knul die bij de mariniers gaat, naar Vietnam wordt verscheept, zijn ruggengraat verbrijzelt en terugkeert in een rolstoel. Stone toont in dit episch opgevatte portret van een generatie de langzame transformatie van Kovic (én van Amerika): van gedweeë patriot over woedende invalide tot welbespraakte spreekbuis van de anti-oorlogsbeweging.

Schokkend moment: de hele transformatie van Tom Cruise, van gladgeschoren moeders mooiste tot vroeg oud geworden impotente rolstoelpatiënt met slordige lange haren en dito walrussnor.

Wie wordt geschoffeerd: Kovics hysterische moeder die hem mentaal klaarstoomt om tegen de commies te gaan vechten, de vredesactivisten die hem later uitschelden, Nixon en de republikeinen die voor geen haar te betrouwen zijn.

Platoon 1986

Stone brak definitief door met dit autobiografisch getinte Vietnamdrama. Zijn alter ego, Chris Taylor (Charlie Sheen) is een all-American boy met vage rebelse ideeën die in 1967 als vrijwilliger naar Vietnam trekt, er geconfronteerd wordt met een onzichtbare en ongrijpbare vijand en hoe langer hoe meer in een oorlog binnen de eigen rangen verzinkt.

Schokkend moment: de scène waarin Chris koelbloedig en doelbewust een strijdmakker neerschiet, wat trouwens als een gerechtvaardigde executie wordt voorgesteld.

Wie wordt geschoffeerd: schofferen is misschien een groot woord, maar veel veteranen ergerden zich blauw aan de te poëtische, te sentimentele (met Samuel Barbers adagio voor strijkers op de soundtrack) en te geromantiseerde voorstelling van de waanzin in ‘Nam’.

Wall Street 1987

Stone, zoon van een beursmakelaar, draait dit portret van een jonge effectenmakelaar (Charlie Sheen) in Wall Street die omhoog wil in de financiële wereld als een echte oorlogsfilm. Scènes van brokers achter hun computer, in vergaderzalen en tijdens hectische onderhandelingen worden als razende actie geënsceneerd.

Schokkend moment: de ‘greed is good’-speech van de keiharde geldmagnaat Gordon Gekko (Michael Douglas).

Wie wordt geschoffeerd: alle bretellen dragende yuppies uit het Reagan-tijdperk die de wereld veranderen in een hof van Eden van corruptie, omkoopbaarheid en hebzucht.

Talk Radio 1988

Portret van de maniakale radiopresentator Barry Champlain uit Dallas die met zijn beledigende tirades de haat en onverdraagzaamheid van Amerika wil ontmaskeren, maar daar zelf het slachtoffer van wordt. Schrijver-acteur Eric Bogosian schreef het script en speelt de hoofdrol. Zijn onheilsprofeet is losjes gebaseerd op de controversiële radiopresentator Alan Berg die in 1984 door neofascisten werd vermoord.

Schokkend moment: de marteldood van Barry Champlain.

Wie wordt geschoffeerd: neonazi’s, blanke racisten en eenzame depressieve zielen.

The Doors 1991

Biopic van het leven in the fast lane van rock-‘n-rollgod Jim Morrison. Zoals door Val Kilmer vertolkt, is de frontman van The Doors niet meer dan een verwarde poëet die permanent dronken en stoned is en met een morbide drang naar zijn eigen doem verlangt.

Schokkend moment: de vestimentaire verschrikkingen van de sixties: bloemetjeshemden, olifantenpijpen, uilenbrilletjes.

Wie wordt geschoffeerd: iedereen die een broertje dood heeft aan psychedelische tierelantijntjes.

JFK 1991

Stone weeft rond de moord op John F. Kennedy een byzantijns labyrint van paranoia en verdachtmaking en neemt als spreekbuis Jim Garrison (Kevin Costner die regelrecht uit een populistisch sprookje van Frank Capra komt), de omstreden officier van justitie uit New Orleans.

Schokkend moment: de herhaling van het fotogram van de Zapruder 8mm-film waarop Kennedy’s hersenen uit zijn hoofd worden geschoten.

Wie wordt geschoffeerd: met zijn duistere complottheorieën slaagt Stone erin alle partijen de (mede)schuld van de moord op JFK in de schoenen te schuiven. Een van de grote tegenstanders van de film was de machtigste man van de Amerikaanse filmindustrie: Jack Valenti, voorzitter van de MPAA (Motion Pictures Association of America). In een vroeger leven werkte Valenti voor Lyndon B. Johnson, de opvolger van Kennedy, en hij pikte het niet dat zijn vroegere president indirect van medeplichtigheid werd beschuldigd. Stone joeg ook de homogemeenschap op stang door de samenzwering nadrukkelijk te situeren in een bizar wereldje van homoseksuele sadomasochistische neofascisten rond de rentenierende zakenman Clay Shaw (Tommy Lee Jones).

Heaven and Earth 1993

Het ongelofelijke overlevingsverhaal van Le Ly (Hiep Thi Le), een vrouw die Stone als het symbool van Vietnam ziet. Zoals het land zelf wordt ze verkracht, vernederd en verscheurd, maar geeft ze zich nooit gewonnen. Ze wordt in de loop van het verhaal van de ene rol in de andere gedwongen: boerenmeisje, bedelaarster, prostituee, landverraadster, spionne, gemolesteerde vrouw, maîtresse, Amerikaanse zakenvrouw.

Schokkend moment: Le Ly wordt op alle mogelijke manieren door de Vietcong gemarteld: met messen, elektrische foltertuigen, slangen en mieren.

Wie wordt geschoffeerd: hoewel Stone beweert dat hij voor het eerst een verhaal vertelt vanuit het perspectief van de Vietnamezen, horen we toch weer hetzelfde liedje: zelfs dit vrouwenportret wordt een machospektakel van de eerste orde.

Natural Born Killers 1994

De ballade van de ongemotiveerde massamoordenaars Mickey & Mallory (Woody Harrelson en Juliette Lewis) wordt door Oliver Stone als een hysterisch deconstructivistisch spektakel op ons afgevuurd. Zijn analyse van de demonische geweldcultuur in Amerika verandert gaandeweg in een simplistische frontale aanval tegen de media, die van killers beroemdheden maken en hun slachtingen als infotainment verkopen.

Schokkend moment: Stone gooit in zijn onverteerbare beeldenstroom alles op een hoopje: citaten uit extreme wreedheden uit eigen werk, beelden van konijnen, ratelslangen, parende wilde dieren, Indiaanse mystiek en concentratiekampen.

Wie wordt geschoffeerd: Quentin Tarantino, auteur van het originele scenario, was helemaal niet opgetogen met wat Stone er van bakte. Maar wie helemaal uit de bol ging, was de schrijver John Grisham. Toen twee zwakzinnige tieners in Louisiana een dubbele moord pleegden en beweerden geïnspireerd te zijn door Natural Born Killers stelde Grisham (bevriend met een van de slachtoffers) Stone en de studio Warner Bros aansprakelijk voor de misdaden. Na deze copycat-moord laaide de moraliserende discussie of geweld in film ook tot geweld in het echte leven aanzet, weer hoog op.

Nixon 1995

Stone bekijkt het leven van Richard Nixon (Anthony Hopkins) als een Shakespeariaans drama en het Witte Huis als een spookkasteel waarin Nixon in de laatste fase van zijn presidentschap overgeleverd is aan zijn demonen en verdrukt wordt door de schaduw van Kennedy.

Schokkend moment: Nixon die compleet de pedalen verliest en Henry Kissinger sommeert om in de Oval Office neer te knielen om samen te bidden.

Wie wordt geschoffeerd: Stone ergerde met dit meesterwerk vriend en vijand. De dochter van Tricky Dick reageerde verontwaardigd over de uitbeelding van haar vloekende en tierende vader die onder de invloed van de drank alle werkelijkheidsbesef verliest. Ook was ze niet te spreken van het portret van haar moeder Pat Nixon (in de film gespeeld door Joan Allen) als een emotioneel onderdrukte vrouw. Ook Henry Kissinger (uitgebeeld door Paul Sorvino) was ziedend omdat hij afgeschilderd wordt als een paranoïde en rancuneuze manipulator. Nixon-haters waren dan weer verbolgen omdat Stone verbazend veel mededogen toont voor de zo verfoeide 37e president van de VS.

U-Turn 1997

De kampioen van de controverse maakt met het passend getitelde U-Turn een bocht van 180 graden en stort zich vol overgave op een pure genreoefening. Sean Penn speelt een meelijwekkende oplichter die op de vlucht voor zijn schuldeisers motorpech krijgt in een boerengat in de woestijn en er in het ootje wordt genomen door de plaatselijke femme fatale (Jennifer Lopez).

Schokkend moment: wie bang is van ratelslangen zal zich een paar keer een hoedje schrikken.

Wie wordt geschoffeerd: Sorry, niemand eigenlijk. De doortrapte femme fatale is zo’n genrecliché dat niemand Stone van vrouwenhaat zal beschuldigen (op basis van deze prent toch niet). De enige die zich eventueel in zijn graf zou kunnen omkeren is John Huston omdat Nick Nolte het personage van de perverse en vunzige rijke snoodaard speelt als een parodie op die boosaardige patriarch die Huston op het eind van zijn carrière zo graag neerzette.

Any Given Sunday 1999

Stone ziet het Amerikaans voetbal als de moderne versie van de gladiatorengevechten en toont in dit ultrabrutale en briljant versplinterde spektakel hoe een fictief Amerikaans football team uit Miami plotseling wordt geconfronteerd met het aflossen van de wacht (Dennis Quaid heeft zijn beste tijd gehad terwijl Jamie Foxx de nieuwe ster-quarterback wordt), terwijl achter de schermen machiavellistische overname-intriges aan de gang zijn.

Schokkend moment: Stone ensceneert de actie op het veld alsof de toeschouwer in de zaal zelf de klappen incasseert. Het is allemaal zo brutaal fysiek en subjectief gefilmd dat je op het einde totaal murw geslagen bent.

Wie wordt geschoffeerd: de sportverslaggeving via de figuur van de sportjournalist (James Woods) die meer bekommerd is om zijn eigen ego dan om de belangen van de sport.

Commandante 2003

Stone mocht drie dagen doorbrengen met de Cubaanse leider, filmde dertig uur interviews en video-opnamen bij elkaar en monteerde daaruit een bijzonder onkritisch portret. Het is Stone meer te doen om wat Amerika Castro aandoet dan om wat Castro de Cubanen aandoet.

Schokkend moment: de vele momenten dat Stone de Cubaanse dictator met handschoenen aanpakt. Hij is kennelijk zo apetrots dat hij drie dagen met Castro mag optrekken dat hij meteen ook zijn kritische vragen inslikt. Zo genadeloos Stone is voor mistoestanden in eigen land, zo soft is hij als de minder fraaie aspecten van het Castro-bewind (nauwelijks) ter sprake komen.

Wie wordt geschoffeerd: indirect alle slachtoffers van de mensenrechten op Cuba, alle ‘ongewensten’ en vervolgde minderheden. Want Stone wikkelt de mensenrechtenproblematiek zeer snel af en als Castro de vragen ontwijkt of begint te zeveren, is Oliver net een klein jongetje dat de aanbeden staatsman niet durft tegen te spreken.

Alexander 2004

Epos over de Macedonische koning (Colin Farrell) die 2.300 jaar geleden een flink stuk van de bekende wereld veroverde tot hij op zijn 32e aan koorts bezweek (zie ook bespreking in de filmrubriek).

Schokkend moment: de eerste keer dat we het geblondeerde kapsel zien van Colin Farrell, al is het bizarre midden-Europees accent van Angelina Jolie die klinkt als Dracula ook niet mis.

Wie wordt geschoffeerd: Stone’s film was nog niet uit de startblokken geschoten of de Griekse regering tekende al protest aan omdat vernomen werd dat Stone van Alexander de Grote een homo zou maken. Stone sloeg direct terug: Alexander was biseksueel. Maar zelfs dat willen ze in Macedonië, waar Alexander vandaan kwam, niet geweten hebben. Een groep Griekse advocaten dreigde dan ook met een proces tegen Warner Bros, de Amerikaanse distributeur. De gevoeligheid omtrent Alexanders seksuele geaardheid was ook al de reden waarom Stone zijn film opnam in Marokko en Thailand.

Aan de andere kant klagen homo-organisaties dat Stone de herenliefde tussen de krijgers minimaliseert, ofschoon dat toen de gewoonste zaak ter wereld was. Er wordt wel manhaftig omhelsd maar de aangekondigde kusscène tussen Alexander en een dienaar blijft uit en er is geen seks tussen Alexander en zijn grote liefde Hephaestion (Jared Leto) terwijl hij toch ‘door diens dijen voor de enige keer in zijn leven verslagen werd’. Niet dat Stone de Griekse beginselen helemaal uit de weg gaat, want als een pupil het onderwerp van mannenliefde op de agenda plaatst, antwoordt de wijze Aristoteles (Christopher Plummer): ‘When men live together, and knowledge and passion pass between them, that is pure.’

Patrick Duynslaegher