Schietgrage agenten, louche drugsdealers, vaders met losse handjes… een reclamespot voor de mensheid is de tv-serie Justified, waarvan de eerste seizoenen nu op dvd uitkomen, niet. Wel een opwindende ode aan het werk van misdaadauteur Elmore Leonard en een serie vol met de mooiste dialogen die u vandaag op televisie kunt tegenkomen. ?
Op de kleurige polsbandjes waarmee de producers en schrijvers van Justified op de set rondlopen, staan de letters WWED. Het is een afkorting voor ‘what would Elmore do’, en verwijst naar de man die het verhaal schreef waar de tv-serie op gebaseerd is: Elmore Leonard, de bijna negentigjarige legende uit de western- en misdaadliteratuur, de ‘Dickens van Detroit’, een man die is beginnen te schrijven toen Stalin nog over de Sovjet-Unie regeerde en ondertussen een oeuvre bijeengepend heeft dat ettelijke meters beslaat op de boekenplank.
Een halve centimeter op die plank wordt ingenomen door Fire in the Hole, een verhaal van zestig bladzijden over ene Raylan Givens, agent bij de United States Marshal Service, een onderdeel van de Amerikaanse politiediensten dat rechters en getuigen moet beschermen, gevangenen over lange afstanden vervoert of gevluchte gangsters opspoort. In het boekje keert Givens terug naar zijn geboortedorp in de staat Kentucky om de lokale belastingontduiker en brandstichter Boyd Crowder op te sporen, een man met wie de marshal in een ver verleden nog in de lokale mijnen heeft gewerkt.
Het personage van Givens duikt ook nog op in twee andere boeken van Leonard (Pronto en Riding the Rap) en die vormden samen met Fire in the Hole de basis van Justified, dat in de Verenigde Staten in het voorjaar van 2010 van start ging. Aangezien het grootste deel van het bronnenmateriaal al in de eerste aflevering verwerkt zat, moesten de scenaristen snel op eigen benen staan, en de polsbandjes die ze op de set dragen, zijn een herinnering aan de kwaliteit die ze nastreven. Een nuttig instrument, zo is gebleken, want Justified is uitgegroeid tot een Leonardbewerking die de stem en de stijl van de schrijver perfect weet weer te geven op het scherm.
Dat klinkt eenvoudiger dan het is. Het werk van Leonard is al een kleine dertig keer onder handen genomen, en voor elke goede verfilming – Jackie Brown (1997) van Quentin Tarantino, Out of Sight (1998) van Steven Soderbergh – is er een die tegenvalt, Be Cool (2005) bijvoorbeeld. Het is ook erg moeilijk om er precies de vinger op te leggen wat zijn boeken zo knap maakt, iets wat je niet beter kunt illustreren dan door te verwijzen naar Leonards eigen ‘regels om goed te schrijven’. Drie jaar geleden stelde de auteur een lijstje op met de tien geboden waar hij zich achter zijn schrijfbureau altijd aan houdt, en die gingen van erg specifiek – ‘begin een verhaal nooit met het weer’, ‘vermijd woorden als ‘plotseling” – tot heel algemeen – ‘laat het deel dat de lezers toch zullen overslaan weg’. De allermooiste regel was echter de elfde, diegene die alle vorige overbodig maakte: ‘Als het klinkt als schrijven, herschrijf het.’
Leonards boeken hebben een soort onopvallende en vanzelfsprekende kwaliteit, met personages die met een minimum aan beschrijvingen toch perfect worden gekarakteriseerd en dialogen die tot in de puntjes verzorgd zijn, maar toch nooit gekunsteld overkomen. Maar het is vooral de humor die het moeilijkst te vatten is, omdat die er nooit vingerdik op ligt – het is niet alsof men elkaar grappen zit te vertellen – maar voortkomt uit de hele sfeer van zijn verhalen, de manier waarop de personages met elkaar omgaan, het verbale vuurwerk als ze in discussie gaan. Veel adaptaties zetten die humor extra in de verf, door de personages uit te vergroten en de grappen aan te dikken, waardoor net de subtiliteit wegvalt. Net zoals Tarantino in Jackie Brown slagen de schrijvers van Justified erin om wel de juiste toon te treffen, en schijnbaar moeiteloos geweldig grappig te zijn.
Veel van die kwaliteiten worden verpersoonlijkt door Raylan Givens, een flik die even snel is met woorden als met zijn revolver. De US Marshal (gespeeld door Timothy Olyphant, vooral bekend als de slechterik uit de vierde Die Hard en als sheriff Seth Bullock uit westernreeks Deadwood) wordt bij het begin van Justified naar zijn geboortedorp Harlan in Kentucky gestuurd, nadat hij in Miami een gangster heeft omvergelegd. Zijn actie was ‘gerechtvaardigd’ – justified – omdat de ander als eerste zijn wapen had getrokken, maar toch loopt er een onderzoek naar de schietpartij en Givens’ rol erin. Dat weerhoudt de marshal er niet van om ook in Harlan stof te doen opwaaien en het nodige geweld te gebruiken. Hij is namelijk een soort moderne sheriff, inclusief onafscheidelijke cowboyhoed, die in de lokale gemeenschap recht doet geschieden op de manier die hij het meest gepast vindt, zonder al te veel rekening te houden met zijn oversten of de normale gang van zaken.
Hij haalt echter zijn geweer enkel boven als ultiem argument, want zijn welbespraaktheid is een nog krachtiger wapen om mensen op andere gedachten te brengen. Zo is er een scène waarin Givens een man neerslaat, een kogel uit zijn revolver neemt en die op zijn borst laat vallen met de woorden: ‘See this? Next one’s coming faster.’ Of een waarin hij een discussie met een louche ondernemer afsluit met: ‘As long as you understand that the next time we have this conversation it won’t be a conversation.’ Of een waarin hij een getuige vermaant met ‘Once you start lying to me, there’s gonna be a river between us with no bridge to cross’. De mooie zinnen vliegen je als kogels om de oren, en als er nog twijfel zou bestaan over wie de prijs voor coolste flik op het tv-scherm verdient, dan zullen enkele afleveringen van Justified die wel wegnemen.
Ook de mensen tussen wie Givens in Harlan terechtkomt, delen zijn liefde voor de betere dialoog, en zowel zijn collega’s bij de US Marshals als de criminelen die hij tegenkomt, hoeven qua welbespraaktheid niet echt voor hem onder te doen. Boyd Crowder bijvoorbeeld mag dan een racistische, drugsdealende pyromaan zijn, hij is wel altijd bijzonder beleefd tegenover vrouwen en kinderen en als hij zijn handlangers aanspreekt, doet hij dat steevast in zinnen die je zo zou kunnen neerpennen. Tussen Givens en hem bestaat er trouwens een vreemd soort camaraderie, omdat ze samen opgegroeid zijn in Harlan, verliefd zijn (geweest) op dezelfde vrouw en bijna per ongeluk nu aan verschillende kanten van de wet staan.
Dat bizar soort respect tussen misdadiger en agent komt wel vaker voor in het werk van Leonard: in zijn wereld kijkt de arm der wet met enig begrip en geamuseerdheid toe op de plannetjes van de criminelen, zolang er maar geen onschuldigen bij worden betrokken en/of een misdadiger niet te lomp en te stom is om te helpen donderen. Iemand omleggen in zijn eigen huis is niet zo erg als dat zijn verdiende loon is, behalve dan als je niet eerst netjes aangebeld hebt – die sfeer. In Justified neemt het kat-en-muisspel tussen Givens en Crowder echter een centrale rol in, en dat is mede de verdienste van acteur Walton Goggins, bekend van zijn rol in The Shield. Op het einde van Fire in the Hole sterft Crowder namelijk, maar de producers van Justified waren zo onder de indruk van Goggins dat ze besloten om het leven van zijn personage te sparen en van Crowder de vaste sparringpartner van Givens te maken.
Rond Givens en Crowder cirkelen nog tientallen andere personages, bijna allemaal even knap getekend als het centrale duo, van Givens’ pragmatische, geduldige baas Art tot zijn ex-vriendin Winona tot zijn vader Arlo, die tot ergernis van zijn zoon het leven in de misdaad nooit vaarwel heeft kunnen zeggen. Sommigen van die personages komen uit Fire in the Hole, andere werden wel bedacht door Leonard (de scenaristen plukken af en toe ook iemand uit een van zijn vele andere verhalen) maar worden verder uitgewerkt in de serie en een derde categorie komt helemaal uit de koker van de scenaristen. Maar wat ook hun oorsprong is, ze worden allemaal naadloos ingepast in het geheel, en ze halen allemaal het maximum uit de tijd die hen op het scherm is toebedeeld.
Dat is immers nog een kracht van Justified: de reeks is een bonte mix van verhalen over kleine en grote misdaden, met plotlijnen die soms één aflevering meegaan (als Givens bijvoorbeeld een kunstroof moet oplossen of een ex-boekhouder van de maffia moet opsporen) en soms uitgespreid worden over de vier seizoenen die ondertussen al gemaakt zijn. Maar nooit krijg je het gevoel dat het evenwicht zoek is, dat dingen geforceerd afgerond worden of nodeloos gerekt – het is met andere woorden een reeks waarin de stukken die je zou willen overslaan door de makers zelf al werden geschrapt.
Het mag dan ook geen verbazing wekken dat Leonard zelf heel erg te spreken is over Justified. In de interviews die hij sinds de start heeft gegeven, spaart hij zijn lof voor de reeks niet, zeker niet als het over de prestatie van Olyphant gaat. Over zijn rol als Raylan Givens zei Leonard al dat hij hem ‘speelt exact zoals ik hem hoorde toen ik aan het schrijven was’, en hij riep de acteur ook uit tot de beste vertolker van een van zijn personages ooit – nog beter dus dan George Clooney in Out of Sight. Leonard is zelfs nog een stap verder gegaan, want dankzij Justified heeft hij Givens opnieuw een rol gegeven in een boek: vorig jaar kwam in de VS Raylan uit, een nieuw werk rond de US Marshal, waarin Leonard personages gebruikt die bedacht werden door de schrijvers van de serie én waarin hij Boyd Crowder letterlijk een tweede leven geeft.
Dus wat zou Elmore doen? Kijken, verdorie.
JUSTIFIED SEIZOEN 1 & SEIZOEN 2
Uit op 8/5 bij Sony. Op www.knack.be/justified kunt u de twee seizoenen nu al bestellen tegen de gunstprijs van ?29,95 i.p.v. ?34,95 per box.
DOOR STEFAAN WERBROUCK
ALS ER NOG TWIJFELS BESTONDEN OVER WIE DE PRIJS VOOR DE COOLSTE FLIK OP HET TV-SCHERM VERDIENT, DAN ZULLEN ENKELE AFLEVERINGEN VAN JUSTIFIED DIE WEL WEGNEMEN.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
