De Brusselse Bozar wijdt een heel weekend aan Strip-Tease, de legendarische human-interestreeks van de RTBF. Wij spraken met drie ex-regisseurs. ‘Het is simpelweg het beste tv-programma ooit gemaakt.’

Het statige Paleis voor Schone Kunsten dat zijn deuren openzet voor een humaninterestprogramma? Dan kan het alleen om Strip-Tease gaan, het documentairemagazine dat in 1985 in het leven werd geroepen door RTBF-journalisten Marco Lamensch en Jean Libon en bijna twintig jaar lang de Belgische maatschappij in al zijn facetten portretteerde, iedere maand opnieuw in vier korte reportages. Strip-Tease – waar onder meer Joachim Lafosse (zie pagina 24) en Benoît Mariage ( Les convoyeurs attendent, Cow-Boy) hun eerste stappen als regisseur zetten – is een echt monument van de Belgische televisie. Het programma maakte met zijn reportages in cinéma vérité-stijl van human interest een kunst op zich, en was van een niveau dat nadien maar zelden meer gehaald is. Voor de twee dagen durende marathon koos de Bozar uit het enorme archief een dikke veertig van de beste en meest representatieve docu’s uit en wij praatten met drie regisseurs die samen voor een derde van het programma instaan: Luckas Vander Taelen, die van het prille begin bij de reeks betrokken was, Peter Boeckx, die zowat vijftien jaar voor Strip-Tease werkte en ook de serie Typisch Belgisch maakte, en Manu Riche, ook bekend van de Canvasreeks Hoge Bomen.

Hoe zijn jullie bij ‘Strip-Tease’ beland?

Luckas Vander Taelen: Heel toevallig. Ik was net met documentaires begonnen toen ik iemand van de RTBF tegenkwam die zei dat Lamensch en Libon aan een nieuw reportagemagazine over België werkten. Ze wilden zich niet alleen tot het Franstalige landsgedeelte beperken, maar ook in Vlaanderen draaien, alleen kenden ze niemand die Nederlands sprak. Dus vroeg hij of dat niets voor mij was. Zo ben ik drie jaar lang een soort ‘correspondent in Vlaanderen’ geweest.

Peter Boeckx: Ik werkte voor de BRT en omdat ik Strip-Tease zo goed vond, ben ik op een dag letterlijk de gang overgestoken om Lamensch en Libon een paar ideeën voor te leggen. Omdat een van die ideeën hen aanstond, kreeg ik een filmploeg en vijf bobijnen pellicule om een halve dag te gaan draaien.

Manu Riche: Bij mij is het op precies dezelfde manier gegaan, en dat was typisch voor de manier van werken van Lamensch en Libon. Authenticiteit stond bij hen boven alles, en als ze ergens brood in zagen, gingen ze ervoor. Ze hebben nooit naar mijn diploma gevraagd, ze gaven me gewoon een kans om te tonen wat ik kon. Nu ja, ze moesten natuurlijk ook iedere maand hun programma vullen. (Lacht)

Boeckx:Strip-Tease was, zeker in de beginjaren, een eiland binnen de RTBF, waar pure anarchie heerste: de poetsvrouw kon bij wijze van spreken een film draaien als ze een goed idee had. Er zijn ooit mensen geweest die letterlijk geen jota van film afwisten en toch een reportage mochten maken.

‘Een ufo daalt neer op de Belgische televisie’, zo wordt de start van ‘Strip-Tease’ in 1985 in de perstekst van Bozar omschreven. Was het programma echt zo buitenaards?

Boeckx: Het was ongezien voor die tijd. De documentaires van toen voerden altijd weer dezelfde specialisten op en gingen het liefst over onderwerpen die zo exotisch mogelijk waren. Maar Strip-Tease bleef dicht bij huis en gaf het woord aan Jan met de pet, iets wat tot dan zelden gebeurde.

Riche: De filosofie van Lamensch en Libon was simpel: je kunt de hele wereld zien vanuit je eigen tuin.

Er was natuurlijk ook de vorm van de reportages, die zonder enige commentaar de alledaagse werkelijkheid toonden.

Boeckx: We gebruikten enkel de wapens van de cinema: beeld en klank. Geen commentaarstem, geen uitleg tussendoor, geen journalist die vragen stelt… Het programma lapte alle regels aan zijn laars, en liet zien dat je met de klassieke manier van tv maken niet automatisch de beste televisie krijgt.

Riche: Die aanpak maakte het natuurlijk veel moeilijker. Je hebt niet de kans om iets aan de kijker uit te leggen, je moet alles zo monteren dat hij het kan begrijpen. Tegelijk geef je je publiek ook veel meer ruimte om zelf dingen te interpreteren. Dat was ook het idee achter Strip-Tease: de kijker is intelligent genoeg om zelf te begrijpen wat er aan de hand is.

‘Strip-Tease’ probeert de kijker niet voor een imbeciel te houden’, zoals in het ‘mission statement’ staat.

Vander Taelen: Het is de essentie van documentaires maken: mensen bekijken, filmen en daarna de beelden voor zich laten spreken. Je had nooit dat aanmatigende toontje zoals in Echo of in Man Bijt Hond vandaag, waarmee je de kijker bij het handje neemt. Het werkte wel: Strip-Tease werd elke maand in prime-time uitgezonden en haalde vaak meer kijkers dan het journaal. En ’s anderendaags werd er op het werk en in de trein gediscussieerd over wat er de avond voordien te zien was geweest. Omdat Strip-Tease zo scoorde op de RTBF heb ik vaak gesprekken gehad met de bazen bij de BRT over een Vlaamse versie. Maar het vreemde was dat de mensen die de beslissingen namen, nooit een weg wisten met die toon van Strip-Tease, die ironische afstandelijkheid die ervoor zorgde dat de kijker zelf dingen moest interpreteren.

‘Strip-Tease’ kreeg wel vaak het verwijt dat het de mensen die aan bod kwamen belachelijk maakte.

Vander Taelen: Dat was onterecht, want wij hadden altijd heel veel respect voor onze onderwerpen. Dat lag ook aan de basis van het succes: wij wilden dieper graven en niet alleen marginale of grappige figuren opvoeren zoals in Jambers of Afrit 9, twee programma’s die ook human interest worden genoemd, maar eigenlijk de tegenpolen van Strip-Tease zijn.

Boeckx: Wij investeerden enorm veel tijd in de research. Zoals Libon altijd zei: de helft van je werk is je personage leren kennen. Zo’n reportage ziet er misschien poepsimpel uit, maar in werkelijkheid was dat zeer arbeidsintensief. Als reportage-maker speelde je een soort onemanshow, hé? Je had geen redactie achter jou, je moest zelf alle contacten met je onderwerpen verzorgen, je stond in voor de nazorg… Maar wij hadden wel de luxe dat we er de tijd voor kregen. Een documentaire duurde maar 10 à 15 minuten, maar je was daar toch makkelijk een maand mee bezig. Dat was in die tijd al straf, en vandaag helemaal ondenkbaar.

Zou een programma als ‘Strip-Tease’ nu niet meer kunnen?

Riche: Ik denk van niet. Ik ben zelf met een nieuwe reeks Hoge Bomen bezig, en als ik zie hoe moeilijk het is om die zes afleve-ringen gefinancierd te krijgen… Ik ken ook niemand die het nog wíl doen, terwijl ik vind dat een programma als dit toch een taak van een openbare omroep moet zijn. Canvas zou er eens werk van moeten maken.

Boeckx: Ik denk ook dat de tijd rijp is voor een revival van de korte reportage. Een klassieke documentaire van 50 minuten is vandaag veel te lang, daar kijken de mensen in deze tijden van YouTube niet meer naar.

Vander Taelen: Voor mij is het simpel. Strip-Tease is een van de beste tv-programma’s die ooit gemaakt zijn, en ook een van de meest onderschatte formats uit de tv-geschiedenis. Ik ben er zeker van dat als je morgen in Vlaanderen met zo’n magazine start, het meteen een groot succes wordt.

Strip-Tease

Zaterdag 24/1 en zondag 25/1, Bozar, Brussel. Info: www.bozar.be.

Door Stefaan Werbrouck