Twee jaar na Drive scheurt Nicolas Winding Refn opnieuw de Croisette van Cannes op, deze keer met Only God Forgives in de kofferbak, een gemene gangstertrip waarin hij zijn fetisjen – geweld, genreclichés en Ryan Gosling – tot in het extreme opdrijft. Op visite bij het goudhaantje van de Deense cinema. ‘Mijn politiek is: slechts één kijker telt en dat ben ik.’

Cannes, een lome donderdag, bijna dag op dag twee jaar geleden. Op het veel-te-laatavondmenu: een misdaadfilm over een stuntpiloot die bijklust als getaway driver. Met Ryan Gosling, dat blondje uit The Notebook (2004). En geregisseerd door een Deen. Een zekere Nicolas Winding Refn. ‘Dat wordt honderd minuten vechten tegen de slaap en de clichés’, hoorde je de hardcore cinefielen dan ook al op voorhand morren. Tot Drive uit de startblokken schoot en Gosling zijn coole zilveren jasje aantrok, Refn de suspense en snelheidsmeter opdreef, zijn gestileerde gangstertrip in de slipstream van genremeesters als Walter Hill, Michael Mann en Jean-Pierre Melville manoeuvreerde en alle aanwezigen honderd minuten later pompend van de adrenaline weer de nacht instuurde.

Een paar dagen riep juryvoorzitter Robert De Niro Refn terecht uit tot beste regisseur, een verrassing, aangezien men in een arthousemekka als Cannes veredelde B-films als Drive doorgaans links laat liggen. Toch hadden de journalisten die hun huiswerk hadden gemaakt, beter kunnen weten want de Deense scenarist, regisseur en producent – zoon van monteur Anders Refn en cinematografe Vibeke Winding – kwam natuurlijk niet vanuit het niets aan de Azurenkust aanwaaien. Voor hij Drive wereldwijd in de hitlijstjes parkeerde, had Refn al meermaals zijn talent geshowd om uitgewoonde genreformules in een hip, strak gestileerd en bloedrood jasje te steken. Zo had hij het gevangenisdrama opgeblonken met de viriele pseudobiopic Bronson (2008), de Vikingsaga met het brutale Valhalla Rising (2009) en de tarantineske gangsterfilm met Pusher, de Deense indiehit waarmee in 1996 alles voor Refn begon en die in respectievelijk 2004 en 2005 ook twee sequels en vorig jaar zelfs een Engelse, door Luis Prieto geregisseerde remake kreeg.

Met recht en rede mag Refn, nog altijd maar 42, daarom dauphin van de Deense cinema worden gedoopt, al gedijt zijn oeuvre duidelijk beter in de schaduw van Hollywood dan in die van Von Trier of Vinterberg. Bovendien lijkt hij niet van plan snel de mainstreamtoer op te gaan: zijn nieuwe film Only God Forgives mag dan wel opnieuw in Cannes zitten en Hollywood-hottie Ryan Gosling andermaal met fetisjistisch plezier in beeld borstelen als mysterieuze outlaw, nooit eerder kwam Refn, geboren in Kopenhagen maar deels opgegroeid in New York, zo radicaal en brutaal uit de hoek

als in deze even gemene als gestileerde hedendaagse actiewestern. Of beter actie-eastern. Refn draaide namelijk op locatie in de Thaise hoofdstad Bangkok, waar blonde bimbomoeders, karaoke zingende flikken en gewetenloze drugdealers elkaar met zwaarden, pinnen en ander tuig tot loempia bewerken.

Drie dingen zijn voor Refn dan ook nu al een zekerheid. Eén: Only God Forgives zal in Cannes géén staande ovatie krijgen zoals Drive, maar wel resulteren in de nodige controverse, een devote cultaanhang en occasioneel een kloek gevuld kotszakje. Twee: de film zal een deel van de (vrouwelijke) Goslingfanclub deze keer om heel andere redenen doen baden in het zweet. En drie: Refn mag het nu al uitleggen in uw favoriete blad, want een filmmaker die breed grijnzend ‘nej, tak’ zegt tegen de dollars van Hollywood, perverse fantasie koppelt aan stilistisch vernuft en picturale poëzie probeert te puren uit gulpende lichaamsholtes en een plejade van exploitationclichés, dat kan de kwaadste niet zijn. Toch?

Om met de deur in huis te vallen: wat bezielde je in vredesnaam?

NICOLAS WINDING REFN:(grijnst) Alles begon toen de Franse productiehuizen Wild Bunch en Gaumont me na Valhalla Rising een contract aanboden voor twee films. Met een beperkt budget weliswaar (Only God Forgives kost amper 3,5 miljoen dollar, oftewel tien miljoen minder dan Drive, nvdr.) maar wel op mijn eigen voorwaarden. Ik had ook aanbiedingen uit Hollywood, maar je weet dat films maken een onzeker beroep is en dat Amerikanen een regisseur zelden of nooit final cut geven. Zo’n kans kon ik dus niet laten liggen, want wie weet, kom ik hierna wel nooit meer aan de bak. (lacht)

Only God Forgives is inderdaad geen crowdpleaser. Weet je nog welk idee aan de basis van de film lag?

WINDING REFN: Ik wilde iets maken over een man die God uitdaagt, over een eenzaat die wraak wil nemen op zijn moeder, een soort hedendaagse Griekse tragedie. Maar dan verpakt als actiethriller en spirituele western. Het is pure fetisjcinema. Ik wilde zien of je iets betekenisvols kon maken met louter beelden, sferen, kleuren en geluiden. Eigenlijk wilde ik Only God Forgives al voor Drive maken, maar je zult begrijpen dat producenten nogal wat vragen hebben als je met zo’n synopsis afkomt. Pas toen Ryan opnieuw aan boord stapte, raakte het project in een stroomversnelling en leek het zichzelf vorm te geven. Verschillende scènes hebben we ter plekke verzonnen. Ik weet ook niet precies wat het allemaal te betekenen heeft, maar dat soort cinema vind ik vaak het interessants.

De film is opgedragen aan de surrealistische cultregisseur Alejandro Jodorowsky. Waarom precies?

WINDING REFN:He’s the king.(lacht) Toen ik als tiener El Topo (1970) en The Holy Mountain (1973) zag, die ik voor een fortuin op laserdisc uit Japan had besteld, had ik geen idee wat ik zag. Maar die films bleven in mijn hoofd spoken. Jaren later had ik het geluk om hem te ontmoeten. Hij heeft me zelfs een tarotlezing gegeven en me zijn spirituele zoon gedoopt. Over Only God Forgives zei hij dat ik de film absoluut moest maken en wie ben ik om Alejandro Jodorowsky tegen te spreken?

Net als in Drive is Ryan Gosling naast hoofdrolspeler ook uitvoerend producent. Wat is zijn rol in het creatieve proces?

WINDING REFN: Zoals je misschien weet, hebben we elkaar drie jaar geleden op een rare manier ontmoet en bijna onmiddellijk beslist om samen te werken. Ik had geen rijbewijs, hij gaf me een lift in Los Angeles en toen ik een uur later weer uitstapte, was Drive bij wijze van spreken half gemaakt. Soms duurt het jaren vooraleer je iemand leert kennen en vertrouwen, maar met Ryan klikte het meteen. Aanvankelijk zou Luke Evans de hoofdrol spelen in Only God Forgives, maar uiteindelijk koos hij voor The Hobbit van Peter Jackson. Tot grote opluchting van zijn manager wellicht. (lacht) Gelukkig bleek Ryan plots beschikbaar en aangezien hij de beste acteur van zijn generatie is, ik hem zo’n beetje als mijn zielsbroeder beschouw en we samen zoveel voldoening hebben beleefd aan Drive, was hij de enige logische vervanger.

Net als in Drive voer je hem op als existentiële antiheld, maar verrassender is de keuze voor Kristin Scott Thomas als zijn blonde feeks van een moeder.

WINDING REFN: Ze is een meedogenloos roofdier dat haar zoon aan zich heeft vastgeketend. Ook seksueel. Hun relatie heeft iets incestueus. De zoon leeft in haar schoot. En zolang hij die band niet doorhakt, blijft hij als een geest ronddolen. Kristin wordt meestal gecast als complexe intellectuele vrouw, maar ze wilde dolgraag eens iets anders doen. Ik vroeg haar: wat dan?’ Waarop ze antwoordde: ‘Donatella Versace.’ Ik zag het meteen voor me. (lacht)

Pusher, Bronson, Valhalla Rising, Drive en nu Only God Forgives: al je films gaan over disfunctionele mannelijkheid. En vaak hebben je antihelden iets gay.

WINDING REFN:(lacht) Mmm. Je hebt gelijk. Ik denk dat mannelijkheid enkel registreert als het iets vrouwelijks heeft. Geen plus zonder min. Zoiets.

Je draait je scènes ook altijd in chronologische volgorde.

WINDING REFN:(knikt) Enkel zo kun je de film zich organisch voor je zien ontvouwen en ik heb nu eenmaal de gewoonte om het scenario tijdens de shoot aan te passen. Voor mij is films maken als schilderen. Je begint met een leeg canvas, je trekt enkele lijnen en de rest dicteert zichzelf. Wat voor zin heeft het om tijd en energie te stoppen in iets waarvan je op voorhand weet hoe het eruit zal zien?

Was het van het begin af duidelijk dat Bangkok het decor zou worden?

WINDING REFN: Aangezien het verhaal iets religieus en mystieks heeft, kwam ik spontaan uit bij Bangkok. In Azië is de spirituele wereld nog reëel. Tastbaar bijna. Bovendien ziet de stad er zeker ’s nachts heel erg artificieel uit, met zijn neonlichten, nachtclubs en karaokebars. Die bizarre, onwereldse sfeer zocht ik. Twee jaar geleden was ik er met mijn gezin op vakantie. Ik ben een fanatiek speelgoedverzamelaar en in Thailand vind je werkelijk alles aan spotprijzen. Ik geef toe dat dat mijn eerste motivatie was om naar ginds te trekken. En ontsnappen aan het koude Deense klimaat mijn tweede. De cultuur, tempels en geesten kwamen er pas later bij.

Sinds het succes van Drive ben je grof wild op de internationale filmmarkt. Wat doet dat met een mens?

WINDING REFN: Weinig. Drive heeft mijn publiek verruimd, maar dat verandert niks aan mijn manier van films maken. Of aan mijn visie op cinema. Dat is de les die ik heb geleerd door ook de keerzijde van de medaille te ervaren.

Je bedoelt Fear X, je geflopte thriller met John Turturro?

WINDING REFN: Een traumatische ervaring. De shoot, maar ook de promotie en de totale artistieke mislukking. Alleen had ik zonder Fear X nooit de Pusher-trilogie gemaakt, of Drive, en zou ik hier nu niet zitten. Achteraf bekeken ben ik blij dat ik zo vroeg in mijn carrière op mijn bek ben gegaan. Ik was amper 24 toen ik met Pusher een hit scoorde, ik had niks anders dan mijn ego om op voort te gaan. Ik was jong en dacht dat ik over water kon lopen. Tot ik verdronk en inzag dat het allemaal maar in mijn hoofd zat.

Drive was schatplichtig aan klassiekers als The Driver (1978), Two-Lane Blacktop (1971), To Live and Die in LA (1985) en Thief (1981). Welke referenties zitten er in Only God Forgives?

WINDING REFN: De korte fetisjfilms van Richard Kern waren inspirerend, vooral The Evil Cameraman (1990). En verder heb ik ook TheLast House on Dead End Street (1977), een grindhouseklassieker van Roger Watkins, herbekeken. Buñuel, Jodorowsky, Leone. Er zijn zoveel invloeden, maar meestal sluipen die er onbewust in. Ik hou vooral van extreme films. Extreem in de zin dat ze je zintuigen aanvallen. Dat is het verschil tussen kunst en entertainment. Entertainment is objectiverend en relativerend. Het verstrooit. Kunst is consumerend en penetrerend. Het blijft hangen. Tijd is kostbaar en daarom vind ik het de plicht van een filmmaker om die tijd niet zomaar vrijblijvend te laten passeren. Je kunt gruwen van het geweld in Only God Forgives, of de film bullshit vinden, maar hij dwingt je om een positie in te nemen. Ik heb in elk geval geprobeerd om de balans te vinden tussen entertainment en kunst, tussen behagen en storen.

Je werk is intens cinematografisch en gericht op genre en subtekst, in tegenstelling tot de meeste Deense cinema van tegenwoordig.

WINDING REFN: Ik kijk weinig naar Deense films. Precies om de redenen die je aanhaalt. Ik hou van genrecinema omdat die leunt op conventies die puur cinematografisch zijn. En daar zijn Scandinaven niet erg sterk in. Het probleem met de Deense film is ook dat die te diep verankerd zit in politiek. Er zit een politiek achter waarom de films gemaakt worden. En voor wie ze gemaakt worden. Op die manier krijg je eenheidsworst. Mijn politiek is: slechts één kijker telt en dat ben ik. Daarom kies ik er ook telkens voor om met kleine budgetten te werken. Mocht Only God Forgives honderd miljoen dollar kosten, dan zou ik met veel meer partijen rekening moeten houden en zolang ik kan, wil ik dat vermijden.

Als we Wikipedia mogen geloven, ga je de komende jaren méér films maken dan de gemiddelde pornoregisseur. Wat wordt de volgende?

WINDING REFN: Een horrorfilm. Sinds ik als tiener The Texas Chainsaw Massacre zag, heb ik er altijd één willen maken en aangezien de deal met Wild Bunch en Gaumont uit twee films bestaat, wil ik me daar graag op storten.

ONLY GOD FORGIVES

Vanaf 23/5 in de bioscoop.

DOOR DAVE MESTDACH

Nicolas Winding Refn’RYAN GOSLING IS NIET ALLEEN MIJN ZIELSBROEDER, HIJ IS OOK DE BESTE ACTEUR VAN ZIJN GENERATIE.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content