Geniale gek of gek genie: wie zal het zeggen? Feit is dat Daniel Day-Lewis in Steven Spielbergs Lincoln voor de zoveelste maal op hallucinante wijze in zijn personage verdwijnt. Portret van een maniakale method actor. ‘Mijn toewijding is niet minder dan vanzelfsprekend.’

‘Tom is helemaal niet gek. Zeker niet in vergelijking met Daniel Day-Lewis!’ Aan het woord: David Oyelowo, de up-and-coming acteur die een flik speelt in Tom Cruise-thriller Jack Reacher. Onze vraag was: ‘Hoe raar is die Cruise nu eigenlijk?’ Oyelowo, die één scène heeft in Steven Spielbergs Lincoln, licht zijn antwoord meteen toe. ‘Het was nacht. De ijskoude wind liet maar niet af. En de regenmachines werkten op volle toeren. Ik deed mijn ding en mister Spielberg riep ‘cut!’ Iedereen lachte en ontspande zich. Behalve Daniel. Die boog zich voorover en zei met het hoge, zeurderige stemmetje van zijn personage: ‘Well done, son.’ Ik wist écht niet hoe ik moest reageren. Ik maakte me dan maar zo snel mogelijk uit de voeten.’

Die dekselse Daniel toch! Andere acteurs mogen ettelijke kilo’s afvallen of bijkomen, make-up- of protheseacrobatieën uitvoeren, nieuwe talen of dialecten aanleren: nooit lossen ze volledig op in hun personage. Bij de Engelse acteur is de transformatie echter keer op keer compleet. In Lincoln, de langverwachte biopic van meesterregisseur Steven Spielberg, verdwijnt hij zo volledig in de huid van de zestiende president van de VS, die met de afschaffing van de slavernij een van de ingrijpendste daden in de toen nog jonge geschiedenis van zijn door de Burgeroorlog verscheurde land stelde. Van ’s mans frêle postuur over zijn licht waggelende tred tot die stem: Day-Lewis speelt Honest Abe niet, hij is ‘m!

Natuurlijk doet hij dat niet zomaar. Elke acteeropdracht die Day-Lewis aanvaardt, gaat gepaard met een ‘onderdompelingsproces’ dat enorm veel tijd en energie vergt van hemzelf en zijn omstanders, en dat ondertussen tot de stuff of legends is uitgegroeid. Tijdens de opnames van My Left Foot (1989), het drama van Jim Sheridan waarin hij de haast compleet verlamde Ierse dichter, schrijver en schilder Christy Brown vertolkte, bleef Day-Lewis te allen tijde in character. Resultaat: de overige castleden moesten hem tijdens de lunchbreaks voederen en de crew zag zich genoodzaakt hem tussen takes door over de opnameapparatuur te heffen. ‘Aanvankelijk veroorzaakte Daniels aanpak veel gekreun en gesteun, maar na een tijdje besefte iedereen dat zijn atypische aanpak meer dan de moeite loonde’, merkte Sheridan, met wie de acteur ook nog In the Name of the Father (1993) en The Boxer (1997) draaide, onlangs op. Doordat hij tijdens de opnames voortdurend voorovergebogen in zijn rolstoel bleef zitten, brak Day-Lewis overigens twee ribben, van te hard te zitten.

Om zich voor te bereiden op zijn titelrol in The Last of the Mohicans (1992), Michael Manns bewerking van James Fenimore Cooper, over een door indianen opgevoede blanke die betrokken raakt bij de oorlog tussen de Engelse en Franse kolonisten om Noord-Amerika, ging Day-Lewis full-native. Wat dat wil zeggen? ‘De man dook letterlijk en figuurlijk de bossen in’, vertelde de cineast van pareltjes als Heat en Public Enemies aan het voornoemde weekblad. ‘Hij leefde wekenlang zoals indianen uit de achttiende eeuw dat deden. Hij sloeg een tent op tussen de bomen, paste zijn levensritme aan aan het opkomen en ondergaan van de zon en at niks dat hij niet zelf geplukt of gedood had.’

En daar houden de indianenverhalen niet op. Om zich voor te bereiden op zijn rol van Bill the Butcher, de angstaanjagende oergangster uit Martin Scorsese’s Gangs of New York (2002), ging Day-Lewis in de leer bij een – u kunt het al raden – slager. Tussen takes door verdreef hij de tijd met het wetten van zijn messen. En ondanks een steeds alarmerender longontsteking weigerde hij aanvankelijk om zich warmer te kleden – good old Marty kon hem uiteindelijk toch overtuigen. Dat het niet altijd een pretje is om met zo’n bezeten man samen te werken, getuigde zijn tegenspeler Paul Dano enkele maanden terug nog aan ondergetekende: ‘Eigenlijk ken ik Daniel totaal niet. Hoewel we twee films samen hebben gedraaid – The Ballad of Jack and Rose (2005) en There Will Be Blood (2007) – hebben we nooit echt ergens samen uitgehangen. Dat krijg je ervan als je kerels speelt aan wie zijn personages een rothekel hebben.’

Ook voor Lincoln was het weer raak. Sally Field, de gevierde actrice die de echtgenote van de president speelt, begon tijdens de preproductie sms’en van het staatshoofd te ontvangen. ‘Als ik de piepjes hoorde, wist ik hoe laat het was’, aldus de Sybil– en Absence of Malice-ster in Time. ‘Daniel had me een zoveelste limerick gestuurd die ondertekend was met ‘Yours, A.’. Field speelde het spelletje mee en beantwoordde de berichtjes van haar tegenspeler als Mary Ann Todd, de bankiersdochter met wie Lincoln 22 jaar getrouwd was. ‘Ik gaf hem keer op keer een standje. De leider van een grote natie als de Verenigde Staten heeft toch belangrijker zaken aan zijn hoofd dan het bedenken van amoureuze odes, niet?’

Regisseur Steven Spielberg stond eveneens een verrassing te wachten. ‘Op een dag stak er een kleine recorder in mijn postbus. Ik drukte op play en hoorde teksten van Shakespeare en Lincolns tweede inaugurele rede in ‘die’ stem. Niet het doordringende, zware geluid dat door zijn plechtstatige portretten aan de man gelinkt wordt, maar een zachte, knetterende tenor, precies hoe Lincolns stem volgens uitvoerige getuigenissen uit zijn eigen tijd geklonken zou hebben.’

Bij het opnameapparaatje zat een briefje: ‘Bel je me eens als je klaar bent met luisteren?’ Spielberg was natuurlijk razend benieuwd en greep onmiddellijk naar zijn iPhone.

‘Met wie spreek ik?’

‘This is Daniel.’

ZELF VINDT DAY-LEWIS AL DIE AANDACHT VOOR ZIJN ALLES absorberende acteerproces maar niks. Tijdens interviews verbergt hij zich achter een masker van verlegenheid en goedlachsheid. Zijn totale toewijding aan de personages die hij speelt, noemt hij ‘niet minder dan vanzelfsprekend’. Als je hem écht pusht om iets over de origine van zijn complete overgave te vertellen, antwoordt hij keer op keer: ‘Misschien heeft het iets met mijn achtergrond te maken.’

Het moet gezegd: de op 29 april 1957 in het Britse Greenwich geboren Daniel Michael Blake Day-Lewis komt uit wel heel verheven culturele kringen. Zijn moeder was actrice Jill Balcon. Haar vader was sir Michael Balcon, oprichter van de legendarische productiemaatschappij Ealing Studios en producent van Alfred Hitchcocks eerste films. Daniels vader was Cecil Day-Lewis, een Iers dichter wiens vroeg werk uitgegeven werd door Virginia Woolf en haar echtgenoot Leonard. ‘Als hij zich in zijn studiekamer terugtrok, werd iedereen muisstil’, vertelde de acteur in Time. ‘Je ging automatisch op de tippen van je tenen lopen. In die verboden ruimte werd gecreëerd en dat vergde een doorgedreven concentratie. Schrijven was het hoogste goed.’ Niet verwonderlijk dus dat Tamasin Day-Lewis, Daniels zus, een beetje in de voetsporen van hun vader trad en mettertijd naam maakte als kookboekauteur.

Ook op amoureus vlak ging de kameleon het trouwens in artistieke middens zoeken. Zijn zes jaar durende relatie met de Franse actrice Isabelle Adjani liep net voor de geboorte van hun zoon Gabriel op de klippen. Met Rebecca Miller, schrijfster, filmmaakster en dochter van theaterlegende Arthur Miller, heeft hij twee zonen, Ronan en Cashel.

Toch was acteren voor Day-Lewis geen jongensdroom die in vervulling ging. Op de middelbare school ontdekte hij naast de magie van het toneel het genot van het schrijnwerk. Een intense tweestrijd volgde. De tiener fantaseerde vaak over een alternatief bestaan als timmerman. Tijdens zijn jaren van twijfel verdiende hij de kost als havenarbeider en bouwvakker. Toen hij na een tijdje besloot zich toch louter op acteerwerk te concentreren, ging de succesbal snel aan het rollen. Zijn vertolking in het gay spionagedrama Another Country (1982) maakte hem tot de grote belofte van het Londense theater. Drie jaar later maakte het internationale bioscooppubliek kennis met zijn indrukwekkende metamorfosecapaciteiten via de dubbelslag My Beautiful Laundrette en A Room with a View – in de Stephen Frearsprent speelde hij een homoseksuele punker, in de Merchant-Ivory-kostuumfilm een pedante snob.

Tot slot: hoewel Day-Lewis twee Oscars op zijn naam heeft staan en met Lincoln ongetwijfeld zijn vijfde nominatie in de wacht zal slepen, wordt hij nog vaak overmand door twijfel en keert hij de filmwereld soms jarenlang de rug toe. Wat hij dan doet? Timmeren, natuurlijk.

DOOR STEVEN TUFFIN

Steven Spielberg

‘OP EEN DAG STAK ER EEN RECORDERTJE IN MIJN BUS, MET TEKSTEN VAN SHAKESPEARE EN EEN SPEECH VAN LINCOLN, INGESPROKEN DOOR DANIEL, PRECIES ZOALS DE PRESIDENT VOLGENS HISTORISCHE GETUIGENISSEN KLONK.’