‘Het idee van pratende apen zal altijd iets grappigs blijven hebben.’ Tim Burton, Mark Wahlberg en Helena Bonham Carter over de nieuwe versie _ néé, geen remake! _ van ‘Planet of the Apes’. Door Patrick Duynslaegher
‘Planet of the Apes’, vanaf 29 augustus in de bioscoop.
Niet dat ik naar de persvoorstelling in New York ben gevlogen om absoluut een film over bestialisme te zien, maar er zijn minstens drie goede redenen waarom je op dit vlak onbevredigd achterblijft. Het verspreiden en daarna ontkennen van geruchten over een vleselijke relatie tussen kapitein Leo Davidson (de Amerikaanse luchtmachtpiloot die na een elektromagnetische storm op de apenplaneet strandt) en Ari (de aantrekkelijkste vrouwelijke chimpansee uit het gezelschap), hoorde kennelijk tot de marketingstrategie van 20th Century Fox. Ook de speciale fotoreportage waarin Mark Wahlberg en Helena Bonham Carter samen met een baby-aapje als een stel poseren, wijst in die richting. In de film zelf is het van bij de eerste ontmoeting tussen Wahlberg en Bonham Carter liefde op het eerste gezicht, tenminste van haar harige kant. En gezien deze Planet of the Apes tenslotte niet wordt verkocht als een remake maar wel als een ‘re-imagining’, rijst de vraag: wat kun je er aan toevoegen dat nu wél en toen niet kon? Afgezien van meer geloofwaardige make-up en spectaculaire actie: dat er iets moois bloeit tussen mens en aap en ze zich vermenigvuldigen.
Een defensieve Tim Burton is het daar niet mee eens. ‘Ja, we hebben er de beelden uitgeknipt waarin de aapwijfjes met hun grote roodgezwollen kont voor het bed geknield zitten om door Mark Wahlberg gepakt te worden,’ zegt hij nijdig.
En dan iets gekalmeerd: ‘Ik weet niet hoe ver je dezer dagen kunt gaan met bestialisme in de bioscoop. Ik dacht dat het beter was dat de liefde onbeantwoord bleef. Zoniet hadden we te veel de aandacht gevestigd op het aspect seks tussen mens en aap. Daar gaat het hier niet om. Daarom springt Mark niet uit zijn ruimteschip met de kreet: I’m gonna save you guys and fuck all the broads. Ik wilde een beetje meer understatement.’
Toch had ook Burtons hoofdrolspeler het iets warmbloediger verwacht.
Mark Wahlberg: ‘Ik dacht niet dat we copulatie en penetratie gingen zien, maar er werd toch iets meer gesuggereerd. Tim zou het ons zeggen als het moment gekomen was, maar het kwam er uiteindelijk niet. Misschien sparen ze de seks op voor de sequel?’
Vervolg dat waarschijnlijk niet lang op zich zal laten wachten, nu de nieuwe Planet of the Apes een stormloop aan de Amerikaanse kassa veroorzaakt, daarbij opnieuw een aantal box office records doet sneuvelen en een tot nu toe matige Hollywood-zomer omtovert in een lucratief seizoen.
Zekerheden ondermijnen
Anno 1968 raakte ook de originele Planet of the Apes een gevoelige snaar. De Franse schrijver Pierre Boulle (die ook The Bridge Over the River Kwai schreef) had zijn oorspronkelijke roman Le Planète des singes uit 1963 opgevat als een sociale satire, vol verwijzingen naar de slavernij, de Amerikaanse burgeroorlog en de holocaust. In de late jaren ’60, een turbulente periode in de Amerikaanse geschiedenis, werd de filmversie ook bekeken als een fabel over rassenkwesties, de strijd voor burgerrechten, de Vietnam-oorlog, het Amerikaanse imperialisme en de angst voor een nucleaire nachtmerrie.
Het is veel minder duidelijk waar de nieuwe film voor staat. Zoals te verwachten, inspireert de omkering van het rolpatroon Tim Burton tot forse beelden, een ruwe primitieve sfeer en grillige visionaire vondsten. De nieuwe Planet of the Apes is echter even dramatisch ondervoed als visueel overladen _ het verhaal is niet veel meer dan een eindeloos uitgesponnen achtervolging, waarbij Mark Wahlberg een groepje menselijke slaven (onder wie model en zwemkampioene Estella Warren, als de ranke blondine die er voor spek en bonen bijloopt) uit de klauwen van hun onderdrukkers redt. Maar ondanks de dynamische en explosieve actie, krijgt de herwerking nergens de mythische grandeur van het origineel.
Volgens acteur Paul Giamatti, die een orang-oetanslavendrijver speelt, maakt precies het vermijden van enige duidelijke politieke inhoud deze nieuwe Planet of the Apes een typische film van deze tijd.
Voor Tim Burton is de kern van het gegeven _ de natuurlijke orde op zijn kop gezet _ relevant voor alle tijden. ‘Het is een onderwerp dat de zekerheden van onze beschaving ondermijnt. Wie zijn de inferieure en wie de superieure soorten? Waar komen we vandaan en waar gaan we naartoe? Is er sprake van evolutie of regressie? Geloven we in darwinisme of in religie? Dat zit gewoon allemaal in het materiaal vervat.’
Voor Burton zat een echte remake er nooit in, want daarvoor is de originele Planet of the Apes te veel een product van zijn tijd. ‘Alle kwesties van die periode zijn aan de orde. Het is allemaal erg zwart-wit, zeker als je er op terugblikt met de afstand van de jaren. In de late jaren ’60 wist je veel duidelijker waar je stond. Nu, met enerzijds de globalisering en anderzijds de versplintering van culturen binnen culturen, is alles tegelijk veel complexer en meer gefragmenteerd.’
Dat gevoel probeerde Burton in zijn versie te verwerken. ‘Je ziet dat er binnen de apenbeschaving allerlei conflicten rijzen. Sommige apen neigen naar een half menselijk type, terwijl het door Tim Roth gespeelde personage naar een zuiver apenras streeft. Hun samenleving is verdeeld. Het gaat niet langer om een simpele tegenstelling tussen mens en aap. Het loopt allemaal meer door elkaar. Wie alles in vakjes wil opsplitsen, komt er niet uit.’
Zoals je ook niet altijd weet hoe serieus je een film moet nemen die tegelijk erg actiegericht is, maar nooit helemaal zijn ingebouwd camp-toontje kan onderdrukken.
Burton noemt het een moeilijk evenwicht te weten hoe ver je kunt gaan vooraleer je in een regelrechte parodie belandt. ‘Het uitgangspunt is geen realiteit, maar pure fantasie. Maar we hebben erover gewaakt dat we niet over de schreef gingen. Daarom laten we Mark Wahlberg niet in een lendendoekje rondhuppelen. Ik ben zot op de dinosaurusprent One Million Years B.C met Raquel Welch in prehistorische bikini, maar zoiets kun je nu niet meer maken. Maar hoezeer je ook oppast, je kunt niet vermijden dat het idee van pratende apen altijd iets grappig zal blijven hebben.’
Vooral de dialogen van deze Planet of the Apes bewegen zich voortdurend aan de rand van het ridicule. De halve zaal ligt in een deuk wanneer een in het nauw gedreven Mark Wahlberg, Helena Bonham Carter in het oor fluistert: ‘ Show us the way out of here, and I’ll show you something that will change your world forever.‘ Ontgoocheling alom als blijkt dat hij alleen maar zijn ruimteschip bedoelt.
Wahlberg: ‘Toen ik het script voor het eerst las, wist ik niet of ik die dialogen wel zou kunnen opdreunen. Het zijn echte cinema-dialogen, zo praat niemand. Probeer maar eens met een uitgestreken gezicht zinnen te zeggen als: Never send a monkey to do a man’s job.’
‘Alles wat ik totnogtoe heb gedaan, was verankerd in de realiteit,’ zegt de ster uit Boogie Nights, Three Kings en The Yards. ‘Ik had ook altijd een persoonlijke binding met het materiaal. Afgezien van het feit dat ik misschien twee keer in mijn leven een aap heb gekust, had ik geen enkele ervaring waar ik kon op terugvallen.’
Anders dan zijn tegenspelers Bonham Carter, Tim Roth, Michael Clarke Duncan en David Warner heeft Wahlberg ook nooit de luxe dat hij zich kan verschuilen achter make-up of een apenvacht.
‘Wat Mark doet, dat zeer simpel no-nonsens acteren, is bijzonder moeilijk’, zegt Tim Burton. ‘Ik had iemand nodig die dat gevoel uitstraalt van: Where the fuck am I? Get me out of here! De ironie is dat hij in een normale film de gewone jongen zou zijn, maar hier op die apenplaneet is hij de rare snuiter.’
Bovendien, of hij het nu leuk vindt of niet, zal zijn prestatie altijd worden vergeleken met die van Charlton Heston in het origineel.
Wahlberg: ‘Ik speel niet de gretige redder, maar de held tegen wil en dank. Heston _ die ik zeer bewonder _ heeft een totaal andere stijl. Hij acteert altijd uit volle borst, ik ben veel meer naar binnen gekeerd. Vooral in een rol als deze probeer ik zo weinig mogelijk te doen. Ik dacht dan ook meer aan Steve McQueen of James Cagney.’
Van de zware erfenis van de oorspronkelijke SF-klassieker, had Wahlberg minder last. ‘Ik zag het origineel toen ik twaalf was. Het was cool, maar ik werd er niet door weggeblazen.’
De gorilla als samoerai
De chimpansees, orang-oetans en gorilla’ zijn niet alleen mobieler en expressiever op deze nieuwe Planet, te oordelen naar hun acrobatische toeren hebben ze ook Crouching Tiger, Hidden Dragon gezien. En tijdens dineetjes disscusiëren ze over rassenverhoudingen, religie en hervormingen in de welzijnszorg. De wijfjes volgen de laatste mode op het gebied van kleren, pruiken en oogschaduw.
Hoewel ze onvermijdelijk allemaal nogal op elkaar gelijken, is volgens Burton de ene aap de andere niet. Vooral de mythe van de goedaardige chimpansee krijgt een flinke deuk. ‘Voor mij zijn dit precies de meest schrikwekkende beesten. Tim Roth heeft het paranoïde en agressieve van dit mannetjesdier goed begrepen. Zoals Helena de aardige kanten van het ras vat, zo toont Tim het ware gelaat van chimpansees’.
Tim Roth (vooral bekend van de Tarantino-films Reservoir Dogs en Pulp Fiction) heeft in zijn carrière al menige flamboyante schurk gespeeld, maar zijn fanatieke generaal Thade klopt ze allemaal.
‘Wat hem zo leuk maakt, is dat als hij een kamer binnenstormt, niemand weet wat hij zal doen, hij is totaal onvoorspelbaar’, zegt de Britse acteur die de dankbaarste en meest heuglijke aap uit de film speelt. ‘Hij is zo uitzinnig dat je niet over the top kunt gaan. Wat je ook doet, het is nooit te veel.’
Op de set ging Roth zo wild te keer dat zijn neurotische, intense aap niet alleen zijn tegenspelers maar ook zijn regisseur de stuipen op het lijf joeg.
Burton: ‘Dat gold een beetje voor alle apen: ze staarden me aan alsof ze me gingen vermoorden. Het was alsof je naar een echte aap stond te kijken: je wist nooit wat er in hun hoofd omging. Dat maakte het bij momenten erg verontrustend.’
Het is bepaald indrukwekkend hoe de apen op hun paard springen, aan takken hangen, van hoge muren duiken of op handen en voeten door hun pseudo art nouveau-achtige jungleplaneet stormen. De film is echter op zijn best als de apen ten strijde trekken. De grote veldslag tussen de heerszuchtige apen en het menselijke uitschot lijkt wel een groteske versie van hoe in Spartacus de Romeinse legioenen het sjofele slavenlegertje in de pan hakken. En zelfs de Kurosawa van Ran komt om het hoekje kijken. Burton: ‘Die roerloosheid van de gorilla’s heeft ook iets weg van de samoerai, vandaar ook hun zeer gestileerde bewegingen, snel en elegant maar ook een beetje spastisch en macho.’
Voor de verwoestende veldslag in de woestijn werden honderden aapacteurs met ijzeren hand gedrild door een militaire adviseur die ze als zijn rekruten beschouwde. Burton: ‘Wanneer iemand iets fout deed, schold hij hem de huid vol en moest hij als straf twintig keer opdrukken. Net de drilsergeant uit Full Metal Jacket. Ik vroeg me af of we de figuranten wel op die manier mochten behandelen, of dit wel wettelijk was.’
Alle acteurs zeggen in koor dat ze stonden te trappelen om met Burton te mogen werken. Helena Bonham-Carter was al geflatteerd dat ze mocht figureren in de verbeelding van de regisseur van Edward Scissorhands en Sleepy Hollow _ zelfs als chimpansee! Ze speelt dan wel een exemplaar dat er in mensenogen vrij aantrekkelijk uitziet.
Als Tim Roth de Attila de Hun is van de apenplaneet, dan is Helena Bonham Carter de burgerrechten-activiste van dienst. Iets waar de kleindochter van de laatste liberale premier van Engeland _ Herbert Henry Asquith _ geen enkel probleem mee had. Ze zegt dat rebelleren haar in het bloed zit, maar ze geen bezwaar had tegen de zware make up. ‘Ik was mijn gezicht toch al een beetje beu aan het worden’, grapt de actrice die met Fight Club radicaal brak met haar imago van kostuumdrama-heldin ( A Room With a View, Where Angels Fear to Tread, Howards End, Wings of the Dove).
Zesvoudig oscar-winnaar en primaten-specialist Rick Baker, die voor de gelegenheid vierhonderd acteurs in apen mocht transformeren, gaf Bonham Carter een nieuw gezicht, wat de actrice extra fascinerend vond. ‘Het masker is heel dun, zodat je haast al je spieren kunt bewegen. Om het masker expressief te maken, moesten we meer smoelen trekken dan ons op de acteerschool is aangeleerd. In plaats van less is more gold nu de regel: méér is méér.’
Bonham Carter vergelijkt de make-upsessies met een bevalling waar maar geen eind aan komt. ‘Het aanbrengen van de make-up van de apensnuit nam elke dag vier tot vijf uur in beslag. En na de opnamen nog eens twee uur om het goedje eraf te krijgen. Opdat je niet moe zou zijn nog vóór de opnamen begonnen, moest je wel slapen tijdens de sessies, daarom bracht ik ook mijn kussens mee om me zo confortabel mogelijk in de zetel te nestelen. Maar soms kon ik niet slapen, zeker niet het eerste half uur, als je er de grotere stukken opgeplakt kreeg. We begonnen om drie uur ’s nachts. Het was soms alsof ze op mij aan het opereren waren. Plotseling schoot ik wakker uit een diepe slaap, keek ik in de spiegel, zag een aap en schrok me een … euh… aap.’
Tijdens haar zestig werkdagen leerde Bonham Carter ook de mensen van de make-up waarderen. ‘Je moet wel, het gaat tenslotte om een heel close relatie, ze staan urenlang over je gezicht gebogen. Er groeit trouwens een rare band: zij gaan je als hun creatie beschouwen. Je bent ook hun kindje. Ze volgen je overal waar je gaat, vertellen je wanneer en wat je mag eten, houden in de gaten of je moet worden bijgewerkt. Tijdens de opname begrepen de aapacteurs ook geen woord van wat ze uitkraamden. Zodra Tim cut riep, namen we onze kunstgebit uit, om mekaar beter te verstaan.’
Je moet haar geen twee keer vragen hoe ze dat aparte loopje van de chimpansee heeft ontwikkeld. Bonham Carter geeft meteen in de suite van het Essex House hotel een demonstratie van het zijdelings, voorovergebogen loopje van wezens met platvoeten en zonder voorwaartse heuprotatie.
Vermaak zonder denkwerk
Voor Mark Wahlberg was de reis door de tijd pure fictie, maar producer Richard Zanuck, onder wiens bewind bij 20th Century Fox in 1968 de originele film gedraaid werd, keerde in zekere zin echt naar zijn verleden terug.
‘Het was net alsof ik zelf in een tijdscapsule zat’, zegt de intussen 66-jarige zoon van de legendarische producer en studiobaas Darryl F. Zanuck. ‘De eerste opnamedagen trokken we naar Lake Powell, Arizona, waar we de originele film hadden gedraaid _ ik was toen studiobaas en kwam alleen de locatie bezoeken. Maar toen ik 33 jaar later op dezelfde plek stond waar Charlton Hestons raket was neergestort, voelde dat heel raar aan.’
Als productiechef bij Fox was Zanuck nauw bij Planet of the Apes betrokken, vooral omdat de feitelijke producer Arthur Jacobs een nieuwkomer in het vak was.
Richard Zanuck: ‘Arthur had een briljante keuze gemaakt door het script te laten schrijven door Rod Serling, de man van de cult tv-serie The Twilight Zone. De finale met het verzonken Vrijheidsbeeld was een idee van Rod Serling. Pierre Boulle had, als Fransman, zijn boek geëindigd met de Eiffeltoren. Toen hij hoorde dat we zijn einde hadden veranderd, schreef hij me dat ik een grote vergissing beging en dat dit de film om zeep zou helpen! Maar wat blijkt: geen kip herinnert zich de details van het verhaal, maar iedereen heeft ons eindbeeld onthouden. Na anderhalf uur samen met de protagonist in de waan te hebben verkeerd dat je op een vreemde planeet zat, besefte je met een schok dat je de hele tijd op aarde gebleven was. Het verzonken Vrijheidsbeeld was het bewijs dat de mens eindelijk de aarde had opgeblazen. De angst voor de bom leefde toen heel sterk onder de mensen.’
Wat de eventuele politieke boodschap van de nieuwe versie betreft, maakt Zanuck zich geen illusies. ‘De wereld is veranderd en de mensen zijn veranderd. Het huidige bioscooppubliek zoekt geen inhoud meer in een film. Wij delen allemaal in de verantwoordelijkheid, gezien wij het tijdperk van de zomerse blockbuster, het pure vermaak waar geen denkwerk meer aan te pas komt, zelf hebben geschapen. Het is trouwens allemaal begonnen met Jaws, een film die ik produceerde. Als je nu in de zomer met een film uitkomt, kun je er maar beter voor zorgen dat je je mannetje staat, want de concurrentie is moordend.’
Zanuck gaat er prat op dat hij altijd zijn intuïtie volgt en zich nooit beroept op marketingstudies. Al weet hij natuurlijk zelf wel dat deze Planet of the Apes een marketingdroom is. ‘Met die titel, de naam Tim Burton daaraan gekoppeld en Mark Wahlberg in de hoofdrol, kan het gewoon niet stuk.’
Wij geven weg: 5 boeken over de productie van de nieuwe Planet of the Apes, 5 cd’s van de muziek van Danny Elfman en 10 T-shirts. Stuur een briefkaart met daarop je voorkeur naar: Focus Knack, Raketstraat 50 bus 2, 1130 Brussel.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier