Bij het bekijken van de festiviteiten ter gelegenheid van 50 jaar televisie is ons één ding duidelijk geworden: hoe heerlijk gothic onze jeugd wel was, tot VTM onze dag kwam kleuren.

Feest! 50 Jaar televisie

vrijdag 31 oktober û 20.40 TV1 en Canvas

Manu Adriaens, Blijven Kijken!

50 Jaar Televisie in Vlaanderen Uit bij Lannoo

‘Waar waart gij op 7 juli 1973?’ Waarom heeft Maurice De Wilde dat nooit aan ons gevraagd? We hadden even onze keel glad gekucht, de kin wat verheven, en gedeclameerd: ‘Op de schoot van Rita Boelaert, op een terras in Duinbergen!’ En dan glimmen van trots, net als nu. Toegegeven, het is informatie uit de tweede hand, want veel weten we niet meer van toen we twee maanden oud waren. Van die legendarische ontmoeting is geen beeltenis, geen lichtdrukmaal gebleven, maar ze heeft wél een fascinatie voor de oude BRT en haar coryfeeën opgeleverd. Een krom heimwee naar de tijd toen de commentator van Spel zonder Grenzen nog zei: ‘De Belgen hebben een B op hun trui, of voor de mensen met een kleurentelevisie: de Belgische ploeg speelt in het geel.’

Die hele heisa rond 50 jaar televisie in Vlaanderen is bij momenten best vermakelijk. Neem nu de programmering tijdens de feestelijke openingsavond op 31 oktober 1953 en de week die erop volgde. 19.15 uur: testbeeld, gevolgd door het openingsbeeld, Panorama (vreemd genoeg zonder Paul Jambers), de opvoering van Drie dozijn rode rozen met Paula Semer, en de uitzending van een bekroonde film naar aanleiding van de Derde Internationale Week van de Toeristische en Folkloristische Film. Hardcore volksdansen in 1953, het was Voetzoeker avant la lettre. Een week later was er begot de eerste aflevering van Première met Roland Verhavert. Een filmprogramma op de openbare omroep, kunt u zich dat voorstellen? Dat alles netjes gesynchroniseerd, iets wat ze een jaar of veertig later bij VT4 niet konden zeggen. Voor ware cultuur moest u zelfs in die prille dagen al op Brussel Frans zijn, dat de dans opende met Boum, een show met het jazzorkest van de grote Jean Omer. Wanneer gaan ze dát eindelijk eens uitzenden op Canvas?

Een deel van de fascinatie zit ‘m natuurlijk in de schijnbare naïviteit van die periode, in het vreemde fenomeen waardoor generaties vóór ons tot bons sauvages worden gereduceerd. Kijk maar naar de voetbalwedstrijd op zondag 1 november 1953: Engeland – Vasteland. Zo simpel was de wereld toen. Je had Den Amerikaan en De Rus, die elk piepkenduik speelden aan hun kant van een gordijn. Dat hing er tot 1989, het jaar van de val van de Berlijnse Muur en de komst van VTM. Zoekt u zelf maar het verband.

In de tweede helft van dat eenvoudige tijdvak is onze generatie, die van de vroege dertigers, opgegroeid. Met de dreiging van de Bom, de schuiloefeningen onder het schoolmeubilair, de autoloze zondagen, de vredesmarsen, de new wave en de platte pop van Wham! en Duran Duran. En met als getuige van dat alles: de televisie. Tegen de tijd dat wij op de schoot van de blondste aller tv-omroepsters zaten, was het televisielandschap al iets spannender geworden dan in de zwart-witte jaren vijftig. We keken niet alleen naar Brussel Vlaams, maar ook naar al wat Franstalig was en tekenfilmpjes uitzond. La bataille des planètes, bijvoorbeeld, of Heidi, of Goldorak (t’ onzent al snel verbasterd tot Regenfrak).

We geven het node toe, maar op de BRT waren het voor de jonkies eigenlijk behoorlijk magere jaren. Tante Terry lepelde ons nog altijd Klein klein kleutertje op, en in De kat – dezer dagen buitenproportioneel gehypet – probeerde een nep-Batman met love handles het milieu te redden. Villa Tempo met Bart Peeters is wél blijven hangen, net als Een vinger in de pap met Lea Van Hoeymissen, een programma waarin kinderen en jongeren eindelijk eens hun hart mochten luchten over het leven in hun wereld. ‘Een gevaarlijk programma dat de noodzakelijke tucht ondermijnt’, noemde Louis De Lentdecker zaliger het. Wie minder zalig was dan De Lentdecker zal ons wel nooit duidelijk worden.

Tucht leek toen trouwens het sleutelwoord op de BRT. Zonder vaalgrijs pak kwam je als man niet op de televisie. Vrouwen droegen bij voorkeur een Marge Simpson-suikerspin op hun hoofd en hadden per definitie geen mening over onderwerpen die zich buiten de keuken afspeelden. En op de nieuwsredacties was partijtrouw natuurlijk troef. Alleen op roken voor de camera stonden lange tijd geen lijfstraffen.

Die structurele grauwheid, ook ingegeven door de economische crisis, straalde van het scherm. Wij groeiden op met Walter Capiau, zijn Gongshow en Hoger Lager en het bijbehorende decor uit een doe-het-zelfzaak in Schaarbeek. De hoofdprijs was een Lada; we verzinnen dit niet. En dan had je nog die belerende sitcoms (het woord bestond nog niet) van Jan Materne: De paradijsvogels, De collega’s en Het pleintje. Sociaal drama met een oog voor volksverheffing, heette dat. Amateurtoneel, heet dat intussen. Of wat dacht u van de ministeriële toespraken na het journaal? Van de politieke debatten in Confrontatie waarbij de moderator de sprekers vooral niet mocht onderbreken. Of van Sportweekend, waarin wielerchef Marc Stassijns in een gitzwart decor werd weggemoffeld, met achter hem alleen een logo in cabardoesneon om hem troost te bieden. Gelukkig was er ook kwaliteitsdrama in Made in Vlaanderen, waarbij je in Transport truckers kon zien seksen in het toilet van een wegrestaurant, of in Hard Labeur zag hoe een vloekende Jo Demeyere zijn tv-zoon doodschopte. Stukken geloofwaardiger dan die ongein over de Gentse flikken van tegenwoordig, trouwens.

Wanneer het ons tussen de scheepswerfstakingen in Gdansk en de grapjes van Armand Pien droef te moede werd, zapten we snel naar Olland. Of beter: we stonden op uit onze luie stoel, stapten richting tv en drukten een stroeve knop in. Boven de grote rivieren was alles namelijk anders, en dat bleek nog het meest in de familieshows. Voor elke Capiau hadden ze een Ron Brandsteder, Fred Oster of Willem Ruis. Voor elke Dubbel Dobbel een 1-2-3-Show. Voor elke Lada een jeep, cruise of ingebouwde keuken. Voor elke formica presentatietafel een decor met fonteinen en beekjes vol klatergoud. Voor elke stotterende Vlaming een welbespraakte Nederlander met een woordenschat die verder ging dan de koerscommentaren van Fred Debruyne. Maar steen voor steen kromp de Muur en groeide de Moerdijk.

Met het risico te klinken als een bloembollenetende Nederlander die de winter van 1944 heeft overleefd: onze generatie is de laatste die een wereld zonder VTM heeft gekend. En met die commerciële zender kwam er ook een Nieuwe Orde in de tv-wereld, die in alle overzichten over 50 jaar televisie schromelijk over het hoofd wordt gezien. De sprong van Brussel Vlaams en Frans naar Olland, RTL, BBC, Duitsland en ten slotte VTM maakte de wereld niet groter. Integendeel. Vlaanderen plooide zich op zichzelf terug, boordde zijn grenzen zelfgenoegzaam af met spiegels en had plots blijkbaar genoeg met zichzelf. ‘Wat we zelf doen, doen we beter’, de toenmalige minister-president had het nog zo gezegd. Dus trokken de oude BRT-vedetten in een blitse blazer naar de Medialaan, waar ze in buitenlandse formats de carrières van oude collega’s afstoften. En de Gewone Man vond het geweldig. Die maakte nu de dienst uit, en daar hoorde ook het passende taalgebruik bij. Lekker veel stopwoorden uit de As van het Kwaad, Antwerpen-Mechelen-Brussel. Typisch Vlaamse vormfouten om de kloof naar de burger toe te verkleinen. En niet te vergeten: als het even officiëler moet, zoals bij voetbalmatchen of liedjeswedstrijden, vrijelijk diftongeren op de verkeerde klinkers. Wie had de Nederlandse televisie nog nodig bij zoveel volkseigen cultuur?

Is de televisie de afgelopen 50 jaar echt democratischer geworden? Ach wat. En zoveel beter? Nu we toch bezig zijn: waarom krijgen zoveel mensen een krop in de keel bij de herinnering aan Schipper naast Mathilde en Wij heren van Zichem? Hebben die dat ooit eens goed bekeken? Wij hebben het even geprobeerd bij de recente heruitzendingen, maar onze gedachten dwaalden meteen af. Denkend aan de borsten van Rita Boelaert.

Door Bart Cornand

Een voetbalwedstrijd op zondag 1 november 1953: Engeland – Vasteland. Zo simpel was de wereld toen.