Gisteren nog op Docville, vanaf 13 mei ook in enkele Vlaamse bioscopen: de indringende documentaire 9999, waarin de jonge cineaste Ellen Vermeulen een onthutsende blik werpt in de cel van vijf geesteszieke delinquenten in de gevangenis van Merksplas. ‘9999’ staat voor de datum van hun vrijlating: 31 december 9999. ‘Onwaarschijnlijk dat niemand daar van wakker ligt.’

ELLEN VERMEULEN: Het viel mij op dat er in de actualiteit vaak over internering (iemand na een strafbaar feit ontoerekeningsvatbaar verklaren en opsluiten omdat hij of zij een gevaar vormt voor de maatschappij, nvdr.) gesproken wordt, maar dat die mensen zelf nooit aan het woord worden gelaten. Via deze documentaire wil ik de realiteit reconstrueren. Het is een aanklacht, maar zonder vuist in de lucht. Ik toon alles vanuit het standpunt van de geïnterneerden, en laat de kijker genoeg ruimte om zich een eigen mening te vormen.

Hoe heb je hen zover gekregen om voor de camera te praten?

VERMEULEN: Door anderhalf jaar lang dag in dag uit naar hun verhalen te luisteren, me urenlang stierlijk met hen in hun cel te vervelen. Beetje bij beetje bouw je zo een band op. Het personeel had me gewaarschuwd dat een van de geïnterneerden spelletjes met mij zou spelen, dat het nooit zou lukken hem te filmen. Maar op een bepaald moment zei hij: ‘Welkom in mijn cel.’ Plots was ik geslaagd voor zijn test.

België wordt al jaren op de vingers getikt vanwege het gebrek aan opvang voor geesteszieke delinquenten.

VERMEULEN: Dat zoiets in ons land bestaat, vind ik onwaarschijnlijk. Ik ben me ervan bewust dat het een gevoelig thema is, en dat het geen zin heeft om uit te schreeuwen dat die mensen onschuldig zijn. Want dat klopt niet, ze hebben wel degelijk iets mispeuterd. Alleen kunnen velen onder hen nog wel functioneren in de maatschappij, mits begeleiding.

Opvallend: het is een heel visuele documentaire.

VERMEULEN: Soms kwamen er gewoon geen woorden, en wilde ik louter een gevoel oproepen. De stijl en de beeldtaal geven dat gevoel weer. Er zit bijvoorbeeld een scène in van een man die voortdurend op en neer wandelt in zijn cel. Die wandelt al twaalf jaar op en neer in zijn cel, en is wellicht nu nog steeds op en neer aan het wandelen in zijn cel. Niemand lijkt te beseffen hoe die mensen door de eindeloosheid worden getekend.

Hoe moeilijk was het om achteraf weer afstand te nemen?

VERMEULEN: Onbegonnen werk! Als de film straks een eigen leven gaat leiden, kan ik het misschien loslaten. Maar zolang er niets verandert en politici niet wakker geschud worden, zitten die gasten nog jaren in de gevangenis. Ik wil de celdeuren niet openzetten, maar ik hoop dat het publiek verontwaardigd zal zijn, en dat die verontwaardiging iets losmaakt.

ANDREAS ILEGEMS