Dat vrouwen binnen de Iraanse maatschappij vaak buitenspel gezet worden, hekelde Jafar Panahi al eerder in zijn bekroonde drama ‘The Circle’. Maar nooit eerder kwam hij zo expliciet en satirisch uit de hoek als in zijn nieuwste film ‘Offside’.

Centraal in dit volledig clandestien en in ware guerillastijl geschoten docudrama staan zes voetbalgekke meisjes die een WK-kwalificatiewedstrijd van Iran trachten bij te wonen, hoewel dat onder het fundamentalistische bewind verboden is. ‘Om de film te kunnen draaien, had ik de commissie een heel andere synopsis opgestuurd’, grijnst Panahi. ‘Zoiets flik je natuurlijk maar één keer. Alle suggesties om de censuur ook de volgende keer te kunnen omzeilen, zijn bij deze dus welkom.’

Waarom mogen vrouwen in Iran eigenlijk het stadion niet in?

Jafar Panahi: Omdat men hen zogezegd wil beschermen tegen de agressieve sfeer op de tribunes en de gore, onzedige slogans die mannen er scanderen. Maar er is niet eens een officiële wet die sportwedstrijden voor vrouwen verbiedt. Het is gewoon een ongeschreven regel die door iedereen wordt opgevolgd onder druk van het conservatieve bewind, omdat die op alle vlakken controle wil over de bevolking en dan vooral over de vrouwen, die sowieso amper inspraak hebben op politiek en religieus niveau. Het is met andere woorden een puur patriarchale en volstrekt ondemocratische wet die enkel is bedoeld om de eigen macht te consolideren onder het valse voorwendsel van ethiek en religie.

Wat vindt de gemiddelde Iraniër daarvan?

Panahi: Die heeft er niks op tegen dat vrouwen naar het voetbal gaan. Dat weet ik wel zeker. Voor de revolutie mocht het namelijk wél en toch zijn onze vrouwen en moeders er geen verdorven monsters door geworden. Het probleem is dat de kleine minderheid die achter het verbod staat de meeste macht heeft en dus het zwaarst weegt op de publieke opinie. Vandaar dat soldaten en officials niet anders durven dan die ‘wet’ op te volgen. Plus: je weet hoe die dingen gaan. Zodra er geen vrouwen meer binnen mogen, wordt het snel een mannenclubje met nog veel meer machotoestanden en seksistische praat.

‘Offside’ is, net als je vorige film ‘Crimson Gold’, verboden in Iran. Heeft het dan wel zin om kritische films te maken?

Panahi: Zeer zeker. Ten eerste werd de film ondertussen al in meer dan twintig landen vertoond en over het buitenland heeft de Iraanse regering géén controle. En ten tweede: ook in Iran kennen we internet en de zwarte markt. Er zijn dus al duizenden Iraniërs die Offside ofwel hebben gedownload ofwel hebben gezien op een piratenkopie. (ironisch) Altijd handig, die moderne technologie.

Vrees je nooit represailles?

Panahi: Daar heeft de regering geen baat bij. Die weet ook wel dat de Iraanse film in het buitenland populair is en dissidenten de mond snoeren is nooit goed voor de public relations, dus ben ik vrij om te gaan waar en te zeggen wat ik wil. In het buitenland welteverstaan.

De film speelt zich af tijdens de laatste kwalificatiewedstrijd voor het WK, die Iran overigens met 1-0 won van Bahrein. Hoe zijn jullie bij de opnames te werk gegaan?

Panahi: Als een commando-eenheid. We moesten voortdurend opletten dat de soldaten of de andere supporters ons niet in de smiezen kregen, dus filmde ik alleen met een piepkleine digitale camera. Bovendien had ik voortdurend enkele medewerkers om me heen die discreet de zaken in de gaten hielden. Alle scènes tussen de supporters zijn dan ook op die ene namiddag gedraaid, al hebben we toch een paar keer moeten rennen.

Was dat niet gevaarlijk voor die meisjes?

Panahi: Dat viel mee. Acteurs en actrices – ook al waren het in dit geval amateurs – zijn populair in Iran. Het grootste gevaar lopen de producenten en de regisseurs die zich niet aan de regels houden. (droog) Gelukkig ben ik dat gedoe met commissies en overheden onderhand wel gewoon.

Zijn er ook in werkelijkheid meisjes die zich nog altijd in een stadion wagen?

Panahi: Meestal worden ze er door de stewards uit geplukt, maar af en toe sluipt er toch eentje binnen, hetzij vermomd als een jongen, hetzij met een pet en een sjaal om, zoals ik in de film laat zien. In mijn familie houden de vrouwen alvast evenveel van voetbal als ik, en zo zijn er ongetwijfeld nog honderdduizenden andere. Hoewel al die vermommingen en smoezen in de film enkele grappige taferelen opleveren, blijft het triest en onaanvaardbaar dat vrouwen hun identiteit moeten verloochenen voor iets simpels als een voetbalwedstrijd.

Iran wist zich voor het eerst in jaren te kwalificeren voor het WK, maar ging in de eerste ronde helaas roemloos ten onder.

Panahi:(vurig) Omdat de trainer totaal verkeerde tactische beslissingen nam en enkele spelers in vorm op de bank liet én omdat onze vedetten het lieten afweten en meer met hun transfer bezig waren dan met hun prestatie op het veld. Het was écht doodzonde, want we hadden een goede ploeg die zeker de achtste finales had kunnen halen. Op die manier had Iran eindelijk eens op een positieve manier het wereldnieuws kunnen halen.

President Ahmadinejad had – tot afgrijzen van de FIFA – zelfs al zijn bezoek aangekondigd, mocht Iran de tweede ronde halen. Wat vond je van de afwijzende reacties van de FIFA en de Duitse regering?

Panahi: Daar weet ik weinig over omdat daar in de Iraanse pers natuurlijk weinig over werd bericht. Allicht had die felle reactie iets te maken met de uitspraken van onze president over de Holocaust, een thema dat in Duitsland extra gevoelig ligt. Ik begrijp dus hun bezorgdheid, al vrees ik dat je met dreigementen en boycots niks oplost. Problemen los je op via dialoog.

Je wordt als kunstenaar vaak gecensureerd door het fundamentalistische regime, maar je bent zelf natuurlijk ook moslim. Hoe kijk jij naar de rellen rond de Deense Mohammedcartoons?

Panahi: Zoals ik zei: problemen los je op met dialoog, niet door mensen te schofferen. Die cartoonisten hadden op voorhand kunnen weten dat nogal wat moslims zich beledigd gingen voelen, dus wat ze deden was niet erg slim. Bovendien hadden die cartoons geen morele of artistieke meerwaarde. Het was spotten zonder inhoud. Ik weet wel: de gemoederen werden weer eens flink opgehitst door allerlei instanties die vooral hun eigen belang dienden, maar in dit geval hadden beide partijen beter wat meer overleg en subtiliteit aan de dag kunnen leggen. Ik zeg niet dat je jezelf als kunstenaar moet censureren, maar je moet ook niet bewust problemen creëren.

‘OFFSIDE’

Vanaf 10/1 in de bioscoop

Door Dave Mestdach