De eerste blockbuster in digitale 3D, James Camerons eerste fictiefilm sinds Titanic én de prent die zal bepalen hoe de cinema van de toekomst eruitziet. Of waarom sciencefictionepos Avatar hét filmevenement van het jaar is.

De man: De donkere kant van James Cameron

Met zijn witgrijze haren en rijzige gestalte ziet James Cameron (55) eruit als een hedendaagse Gandalf, een die in zijn vrije tijd trouwens graag ontdekkingsreiziger en amateur-wetenschapper speelt. Toch is de man allesbehalve een zachtgekookt eitje, laat staan een wereldvreemde nerd. Zo zijn z’n woedeaanvallen bijna even legendarisch als zijn pathologische controlezucht. En als je hoort dat Cameron zijn blockbusters niet alleen regisseert en monteert, maar zelf ook zijn camera’s ineenknutselt en desnoods zelfs de make-up doet, weet je dat je niet met de makkelijkste jongen te maken hebt. Slechts een handvol medewerkers hield het met hem uit sinds hij in 1984 zijn carrière voorgoed lanceerde met de futuristische B-film The Terminator. Zij noemen Camerons dark side trouwens Mij, oftewel Jim achterstevoren gespeld.

Die Mij zijn ze de voorbije jaren wellicht vaker tegen het lijf gelopen dan hen lief is. Een uitdaging of een confrontatie gaat de knorrige Canadees nu eenmaal nooit uit de weg. Sterker nog: zijn films behoren tot de duurste en meest ambitieuze ooit gemaakt. Zo was Terminator 2 (1991) de eerste prent die meer dan 100 miljoen dollar kostte en Titanic (1997) de eerste om de kaap van 200 miljoen te ronden. Tot hier toe bleek Cameron elke geïnvesteerde stuiver meer dan waard . Terminator 2 haalde een recette van 519 miljoen dollar, terwijl Titanic nog steeds het wereldwijde box-officerecord houdt met maar liefst 1,8 miljard. Geen wonder dat de Hollywoodmoguls hem al eens een welgemeende ‘ Fuck you‘ vergeven en zelfs niet opschrikken als hij met een megalomaan sciencefictionproject komt aandraven. Bijvoorbeeld: iets dat minstens 250 miljoen dollar kost, de ontwikkeling van gloednieuwe camera’s en computerprogramma’s vereist, klassieke liveaction met digitale 3D combineert, zich op de planeet Pandora afspeelt en Avatar heet.

Sinds 2005 is Cameron – die na Titanic enkel nog 3D-documentaires draaide en oceanen verkende – voltijds met zijn nieuwe, al vaak uitgestelde megaproject in de weer. De volgens insiders actieknaller van jewelste wordt als ’s werelds allereerste blockbuster in digitale 3D sowieso een technologische mijlpaal. Cameron is wat dat betreft natuurlijk niet aan zijn proefstuk toe. Denk maar aan die digitaal gerenderde waterkolom in zijn sf-avontuur The Abyss (1989) of aan de uit vloeibaar zilver opgetrokken nemesis van The Terminator in T2. Cameron gaat er prat op dat de digitale creaturen in Avatar – waarvoor een batterij nieuwe technologieën ontwikkeld werd – er zo écht uitzien dat je ze straks nauwelijks van echte mensen zult kunnen onderscheiden. Tegelijk beseft hij dat hij de lat wel erg hoog legt: ‘Het gaat om de meest complexe special effects ooit en het is de vervolmaking van datgene waarnaar ik al mijn hele carrière streef: de limieten van de fantasie doen vervagen. Als je je doel zo belachelijk hoog legt en je mislukt, faal je ten minste hoog boven iemand anders zijn succes.’

DE FILM: Gedaan met al die chick flicks: Errol Flynn op Mars

Terwijl George Lucas de ruimteopera populariseerde en Steven Spielberg bravoure in de blockbuster bracht, is Cameron altijd al de techneut en de man van geweren en staal geweest. Toch klopt er onder zijn blitse gadgets en duizelingwekkende special effects een romantisch hart. Zo zijn z’n bekendste actieheldinnen – Sarah Connor in Terminator en Ellen Ripley in Aliens (1986) – beiden moeders, terwijl überblockbuster Titanic op en neer deinde op de verzuchtingen van de gedoemde minnaars Jack en Rose. ‘Met Avatar dacht ik: gedaan met al die chick flicks’, aldus de regisseur die met Titanic nog elf Oscars vergaarde. ‘Ik wil eindelijk eens een klassiek jongensavontuur maken. Iets als Errol Flynn op Mars.’

Die Errol Flynn van dienst is ene Jake Scully (Sam Worthington), een verlamde oorlogsveteraan op missie naar de verre planeet Pandora, die bevolkt wordt door de Na’vi, mens-achtige aliens met een indigoblauwe huid. Jake besluit er deel te nemen aan een wetenschappelijk experiment dat hem toelaat om Pandora te verkennen met zijn avatar, oftewel: zijn bewustzijn dat in een hybride wezen wordt geprojecteerd. Handig, zeker als je weet dat mensen op Pandora niet kunnen ademen. Bovendien hebben ze dringend de lokale grondstoffen nodig, aangezien de aarde anno 2129 zo stilaan haar vervaldatum heeft bereikt.

Zoals veel sciencefictionavonturen is ook Avatar – waarvan Cameron al in 1995 de eerste draft neerpende – een nauwelijks verholen ‘cautionary tale’. Onder zijn entertainende en futuristische deklaag schuilen universele en contemporaine thema’s als grondstoffenschaarste, milieuvervuiling, repressie en kolonisatie. Cameron haalde de mosterd bij sf-klassiekers uit de jaren 40 en 50 zoals The Day the Earth Stood Still en The War of the Worlds, maar ook uit avonturenepossen als Lawrence of Arabia en The Man Who Would Be King.

‘Hoewel ik een typische jongensfilm wilde maken, gaat het ook nu weer over vrouwen’, legt Cameron uit. ‘Bovendien zitten er veel herkenbare archetypes in. De Amerikaanse grens bijvoorbeeld, maar ook: het conflict tussen een militaire, technologische beschaving en een autochtone bevolking die nog in harmonie leeft met de natuur. Het is een verhaal dat zich in de loop der tijden al verschillende keren heeft afgespeeld in Zuid-Amerika, India, Afrika en noem maar op. Het probleem is alleen dat je tegenwoordig onmogelijk een film kunt draaien over inboorlingen die met machinegeweren door het regenwoud knallen. Dat is niet politiek correct. Op een andere planeet kan het gelukkig wel. Vandaar dat we de ruimte ingetrokken zijn.’

Wees gerust: Avatar wordt geen Dances with Wolves in outer space. In de twaalf jaar dat Cameron aan het project sleutelde, ontwikkelde hij een volledig buitenaards ecosysteem, schreef hij een woordenboek Engels-Na’vi en legde hij zijn eigen ‘Pandorapedia’ aan. Hij bedacht zelfs een uitgebreide politieke achtergrond, maar die zit nauwelijks in de film, aangezien zijn hightechepos zonder bijna drie uur duurt. Geen wonder dat de merchandiseafdeling van Twentieth Century Fox nu al likkebaardend op dat bonusmateriaal zit te wachten. Naast de film mag je straks ook de videogame, speelgoedfiguren, posters, stickers en méér verwachten.

De technologie: Lichtjaren verwijderd van de Gollems uit The Lord of the Rings

Om de planeet Pandora en de lokale paradijsvogels op een levensechte manier op het scherm te brengen, bediende Cameron zich van de allernieuwste computertechnieken. In zijn hoofdkwartier in Los Angeles liet hij zelfs een gloednieuwe, technisch innoverende performance capture-studio bouwen die hij ‘The Volume’ doopte. Die techniek op zich is allesbehalve nieuw, maar de apparatuur die Cameron bezigde, is naar verluidt alweer lichtjaren verwijderd van de apparaten die indertijd de Gollem te voorschijn toverden in The Lord of the Rings. Zo werden de acteurs, met Sam Worth-ington en Sigourney Weaver als bekendste namen, deze keer niet enkel met sensoren beplakt en voor green screens gezet. Ze werden ook nauwlettend in de gaten gehouden door een blits screeningsysteem dat elke minutieuze beweging meteen in bits en bytes vertaalt zodat die later op hun digitale alter ego’s kan worden geënt.

‘E-motion capture’, noemt Cameron zijn techniek met een woordspeling. Die moet het – mede dankzij de nieuwe 3D-camera’s die hij ontwikkelde – mogelijk maken om digitale scènes net zo spontaan en intuïtief te filmen als gewone liveaction. ‘Je kunt mensen nu eenmaal niet bedotten’, aldus Hollywoods notoire technofiel. ‘We zijn in die miljoenen jaren geëvolueerd van primaten die elkaar in het gezicht kijken om emoties in te schatten: wil hij me vermoorden of wil hij me neuken? We detecteren duizenden piepkleine signalen in het gezicht. Vandaar dat de computer-effecten even subtiel moeten zijn als je mensen voor de volle honderd procent in je personages wil laten geloven. 99,9 procent is nu eenmaal niet voldoende.’

Dat de vier jaar durende productie niet altijd van een leien dakje liep, hoeft met al dat pionierswerk in gedachten uiteraard geen betoog. De ironie van die peperdure hightech is dat het weergeven van vliegende ruimtetuigen of een buitenaardse jungle nog altijd duizend keer makkelijker is dan bijvoorbeeld een leren armbandje fotorealistisch laten meebewegen met een menselijke arm. ‘Het was soms een nachtmerrie’, geeft Cameron toe. ‘Maar dat komt omdat onze apparaten dienen om het buitengewone te vatten en niet het gewone.’ Wees dus niet verbaasd dat er dik honderd uren nodig waren om één enkel frame te creëren. Daarvoor deed Cameron overigens een beroep op de imposante, uit dertigduizend processors opgetrokken computerfarm van de WETA Studio’s van The Lord of the Rings-tovenaar Peter Jackson.

De toekomst: Avatar zal 3D maken of kraken

Als we Jeffrey Katzenberg, het opperhoofd van de concurrerende DreamWorksstudio en 3D-profeet par excellence, mogen geloven, zal Avatar alleen al wegens die geavanceerde techniek geschiedenis schrijven én ‘alle 3D-sceptici definitief overtuigen’. Met een wereldwijde megarelease – alleen al in België komt de film uit op 129 schermen, waarvan weliswaar slechts 25 in 3D – en een campagne zonder weerga hoopt Twentieth Century Fox dit baanbrekende sf-avontuur dezelfde boxofficeregionen als Titanic in te stuwen. Alleen heeft dat enthousiasme ook een keerzijde. Zo heeft niemand – behalve Cameron en de zijnen – de volledige film tot nog toe al gezien. Bovendien liepen de reacties op de eerste 3D-footage en trailers nogal uiteen. Zo slaakte de een alvast kreten van euforie, terwijl de ander het uitzicht – ‘die blauwe beestjes met hun kattenoren’, ‘die Sun-parksjungles’ – soms wat kitscherig vond en de 3D-effecten veeleer storend dan indrukwekkend.

Als Katzenberg, Cameron en co het menen dat Avatar digitale 3D definitief kan maken, zullen ze moeten aanvaarden dat de film het procedé ook definitief kan kraken. Als Avatar onvoldoende aanslaat en wereldwijd niet minimaal 400 miljoen dollar in het laatje brengt, zal Hollywood voort-aan immers wel twee, of desnoods zelfs drie keer nadenken voor het investeert in de gereanimeerde en gepimpte 3D-technologie, die vooral dient om de piraterij en de dalende inkomsten te counteren.

‘Ik hoop het de traditionele filmmakers lastig te maken’, aldus Cameron, die de commerciële druk niet aan zijn hart laat komen. In zijn Volumestudio kreeg hij al tal van geïnteresseerde collega’s als David Fincher, George Lucas en Jim Abrahams over de vloer en hij wist zijn nieuwe performance capture-systemen ook al te verpatsen aan Peter Jackson en Steven Spielberg, die binnenkort Kuifje de 21e eeuw binnenbrengen. ‘Ik denk dat veel filmmakers de nieuwe techniek zullen omarmen om er hun eigen ding mee te doen. Geen twee 3D-films zullen er hetzelfde uitzien.’ Klik je dus vast voor een enkeltje richting de cinema van de toekomst – tenzij die 3D-sceptici alsnog kritischer én groter in getale blijken dan gedacht.

Avatar

Vanaf 16/12 in de bioscoop.

Door Dave Mestdach