E.M.

CostaGavras met Ulrich Tukur, Mathieu Kassovitz, Ulrich Mühe, Michel Duchaussoy, Ion Caramitru, Marcel Iures

Met de affiche van Oliviero Toscani was het in elk geval raak. De voormalige Benetton-man, bekend van de provocerende beelden die hij ten dienste stelde van het textiel, laat kruis en swastika samensmelten tot een nieuw en controversieel symbool dat het thema van Costa-Gavras’ jongste film voorbeeldig samenvat. Amen. is gebaseerd op het destijds spraakmakende toneelstuk Der Stellvertreter van Rolf Hochhuth, waarin het stilzwijgen van het Vaticaan bij de gruwel van de holocaust ter discussie werd gesteld. Waarom sprak paus Pius XII zich niet openlijk uit tegen de aan de gang zijnde jodenuitroeiing? De affiche sorteerde het bekende Toscani-effect: ze werd opgemerkt en besproken. Daarnaast leidde ze tot verontwaardigde reacties en een proces in Frankrijk.

Jammer genoeg is de film zelf minder ophefmakend. Hochhuth bekijkt de holocaust niet vanuit het gebruikelijke standpunt van beul of slachtoffer. Ook niet vanuit de boekhouders en de ambtenaren (Eichman), maar wel vanuit de technici die de massamoord mogelijk hebben gemaakt. Kurt Gerstein (Tukur) is een wetenschapper. Hij superviseert de productie en het transport van het beruchte Zyklon B. Aanvankelijk moet het product dienen om drinkwater te ontsmetten voor de troepen, later wordt het gebruikt voor de gaskamers van de vernietigingskampen. De religieus bewogen wetenschapper is geschokt en in het verdere verloop van de film zal hij alles in het werk stellen om de kerkelijke autoriteiten op de hoogte te brengen. Een jonge secretaris van de nuntius (Kassovitz) helpt hem bij die onderneming, maar telkens opnieuw botst het duo op een muur van afwijzing.

Zoals steeds zijn de bedoelingen van Costa-Gavras eerbaar, maar gaat de hele onderneming eronder gebukt. De toon is didactisch, de personages zijn dun: tegenover de martelaars voor de goede zaak staan afwisselend dommeriken, opportunisten, cynici en nietsontziende moordenaars. Aan de morele complexiteit van een personage als Kurt Gerstein bijvoorbeeld (wat doet die man bij de Waffen SS?) gaat hij gewoon voorbij. En hoe komt het toch dat alle Duitsers zo gefascineerd waren door Hitler en het nazisme? Rest alleen de strijd van een handvol heiligen tegen een verdorven wereld. Als inzicht vijftig jaar en een paar genocides na de feiten is dat erg mager. ( Zie ook interview met Costa-Gavras in Focus nr. 9 en interview met Mathieu Kassovitz in dit nummer)

E.M.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content